Stefanardo da Vimercate Milano, 1230? - 1297, de gestis in civitate Mediolani, de gestis in civitate Mediolani gest. de gestis in civitate Mediolani (G. Calligaris, 1912)

Metropolis lacrimas, civilis prelia litis,
Presulis exilium dubium cedentis in orbem,
Milicie reducis partum mucrone triumphum,
Diva, refer. Rupes vati pegasea faveto.
5Heroycis cedant elegi, quia fata relinquo
In patrios bacata lares; nunc gesta supersunt
Meonio pangenda metro. Pete, musa, superni
Numinis afflatum, vires aspiret amicas
Qui metro: fient et sic cudenda labori
10Pervia; pierius percurret et obice moto
Ardor opus, litus contingent vela secundo
Flamine, pigra manus celerem vertetur in usum.
Erroibus pollet, populi fecunda potentis,
Urbs nota et felix, longoque celebris ab evo,
15Imperii condam sedes ac emula iuris,
Lanea sus medio quam pretulit esse futuram
Miram visa loco quo structor menia iecit;
Nactaque prodigio est divino nomen ab ipso;
Ipso sive situ, medio amnum condita; dives
20Quin etiam scatebris arentes irrigat agros
Iugibus, ut gratos sic dent pro gramine flores:
Diliciis miranda suis hec plena decoris.
Hanc tenuit forti Gallorum marte iuventus,
Tuscis deletis, patriis prius ipsa fugata
25Sedibus, haud paciens fraterni pondera belli.
Urbs honor Italie, Ligurisque potentia sevi,
Ambrosii decorata fuit fulgoribus almis;
Iusticie fomes, celesti sedula cultu,
Conscilii radios Lacium diffudit in omne.
30Urbibus et reliquis solita est prebere ducatum
Prudentem, ingentes et opes effundere sumptu
Magnifico, cuius victricia signa rebelles
Auditis tremuere minis, aciemque coruscam
Armis, innumero consertam milite. Florens
35Gaudebat; sed ea civilia iurgia; sevit
Nuper livor edax, tractant privata coloni,
Et neglecta perit res publica: iura tribuni
Esse putant facinus, exlex regnatque voluntas.
Soccumbit ratio, cedes viget atque rapina,
40Iusticium infelix urbis dominatur in aula.
Diripit ambitio immeritos temeraria fasces.
Gurges avaritie nullo saciabilis haustu
Fundamenta quatit, titubant hinc menia, casum
Inclinata gravem quasi iam ruitura minantur.
45Importuna sitis, quamvis se proluat auro
Toto, semper avet, discrimina nulla veretur.
Gloria, dulce malum, dominandi seva cupido
Ad prerupta suos cives rapit, ardor ad ima
Precipites quos sepe facit lugubris honoris.
50Liber adest aditus sceleri, correptio cedit;
Corruit excusso Superum reverentia collo.
Consilium periit, suus est dementia princeps.
Vix ibi quid tutum est; sedes Astrea supernas
Secedens petiit, fraudes subiere tumorque.
55Nulla fides veterum fidei successit, et atrox
Infrenisque, loco prisci moderaminis, ira.
Delituere sacre leges ei iura, patrumque
Abstulit infelix claros oblivio mores.
Te super adduxit vecors inimicaque pacis
60Ambitio cladem, populi quesita potestas
Quam quoque civili plures petiere tumulto.
Vix etenim patitur consors consortis honores.
Hinc urbs concutitur, hinc bellis acta tabescit.
Dantur et adversis ducibus confinia; iussis
65Contemptis repetit populi sed menia pretor
Festinus, vicosque capit, non obviat ullus.
Arma silent; sibimet Cremonam federe iunxit;
Militie Verona favet, dominusque vocatur
Ipsius ad litem civilem, milite septus,
70Metropolis qui invasit agros: concussa pavore
Corda tremunt Ligurum, vires animumque resumunt
At cives acies ut norunt esse paratas
Fulgentemque armis celeri succurrere gressu
Cremonam; arma petunt, egressi bella minantur.
75Metropoli sed terga dedit Verona sequenti,
Cremone occurrit venienti, pila cohortes
Miscent opposite; cessit Verona, fugaque
Spem, duce percusso, sola posuere salutis.
Non etenim dudum est certatum, principe capto.
80Confractas acies ut miles vidit amicas,
Metropolis gratam gemebundus deserit urbem;
Non hostile ferens robur, secessit et ultro
Edibus a patriis, lacualem transiit amnem,
Abdua cui nomen, conatur protinus inde
85Ad reditum, sed fata vetant: capiuntur in arce
Nomine Tebiago plures, que preminet undis
Lambri; nobilium, post prelia, dura ligatos
Plaustra vehunt multos; clauduntur carcere duro;
Ignotas reliquos fatum dispersit in oras,
90Desevire ferox ac implacabile semper
Ut cepit miseris, sed nec desistere novit
Ni tandem innumeris crassato cedibus ense.
Gaudent victores, meror perfudit amicos
Vinctorum; tristes lacrime delubra frequentant
95Liminibus devota sacris ac oscula fundunt
Merentes animi. Nunc illinc pectora tundunt,
Flectunt inde genu, nunc immerguntur ad aras.
Pulsant vota Deos, et munera templa coronant.
Gaudia cesserunt miseris annalia fatis,
100Leta iuventutis iam non consorcia florent.
Orrida mutata est iam serica vestis in arma,
Prelia pro ludo fraterna parantur equestri;
Occidit in lites mutue iam splendor atroces
Gratus amicicie, patrii fomenta gemendi
105Excidii; cessant iam simbola, luctus in edes
Funditur, ac risus lugubri fugit ab ore.
In te flagrantem pinum deiecit Erinis,
Iamque Megera, sue demens non immemor artis,
Hospes adest; animi prisci furata vigorem,
110In te litigeros vomuit clamosa tumultus.
Tisiphoneque tuis ululavit in edibus ultrix;
Impia bacatur, nullo satiata cruore.
Implevit laniata comas gemebunda teatra
Flebilis Alecto. Turbantis regna cometis
115Sidus signa dedit, caudam fundentis ad austrum
Axe sub artoo visum, num cladis amare?
Parte vel occidua micuit quod nuper ybero
Se mergens pelago, fumumque effudit eois
Prodigium meroris erat stragisque future?
120Patria, proh! miserum lesisti vulnere grandi
Vatem, conspicuum quem fecit seva ruina,
Exicio nam fama suo fit nocior eius.
Fulmineo nomen Capanei crevit ut ictu,
Progenies facta est sic huius fabula vulgi,
125Et pro cede sua lucrum suscepit honoris
Flebilis. In leto patruelis flore iuventus
Languit, ac geminos huic tu solatia fratres
Cara recidisti; probitas ornaverat ambos,
Arridebat eia fallax fortuna, deditque
130Praecipites; duro consumpsit carcere. Cedit.
Semper successus iniusto vulnere. Livor
Sevior exarsit postremo, patre perempto
Iam sene, quem meror, quem iam confecerat evum,
Longaque pauperies, quem triste fugarat in urbes
135Fatum, iudicium quem tandem perculit atrox.
Cur in tam miseram gladium sevire senectam
Non puduit? Canos, heu!, non miseratio iuvit,
Non antiquus amor patrie, non sudor amice
Militie exibitus etiam iuvenilibus annis:
140Infausto nam nulla seni suffragia prosunt;
Spiritus ethereas cuius subvectus in auras,
Luciferas, prestante Deo, conscendat in edes.
Ultima fortune non sit sententia concors,
Dii faciant! fato felici tristia cedant.
145Interea divo cum sedes alma vacaret
Metropolis, meritis clarus suscepit honorem
Octo flamineum, quem pretulit Aula duobus
Electis: sacris prefecit fascibus ipsum
Urbanus, qui tunc fastigia summa tenebat
150Ecclesie. Preceps hinc laxis fertur habenis
Ira potens Urbis Pretoris et occupat agros
Protinus Ecclesie: fit vis mensuraque iuris;
Presuleum pro fratre suo culmenque negatum
Querit, sed votis obstat constantia Patrum.
155Invasas Antistes opes fructusque refundi
Otto petit raptos suplex. A sede citantur
Metropolis Cives, quartus parereque iussit
Clemens, iusticia precinctus, fata Sinedris
Quem posuere sacris, quem iusti secta Catonis
160Extulit, huicque fidem faciunt responsa futuri
Numinis. Alma soror, studiis intenta supernis,
Hec previsa refert. Fratrem vocat illa laborans
Extremo langore suum. Germane, reconde,
Inquit, que didici condam lustrata superni
165Luminis aflatu, longo celata sed euo.
(Conscilium celeste quidem reverentia servat
Interdum, fortasse suo ne vileat usu,
At tumulis tandem non id cum funere claudit
Ne pereat divinus honos). Fastigia, fatur,
170Te complura manent; virtus te, famaque, fasces
Efferet ad letos; conscendes alta per almos
Ipse gradus, mores pariter cum numine crescent,
Virtutisque datos studio complebis honores.
Ordo tibi bicolor, doctrine semina spargens
175Dive, carus erit. Superis hic sedulus offert
Obsequium gratum. Celestia lumina vidi
Descendisse polo subito, lustrasseque sanctum
Ignem celicolas, ac ipsos esse probatos
Ostendit famulos, et amoris plena calore
180Alma divorum ferventia pectora fratrum.
Phebus et occiduas cum iam contingeret undas,
Lucis adhuc terris splendore superstite, cum iam
Antiphonam devota cohors cantaret in unum
Virginis excelse, solito de more salutans
185Christiferam celi reginam, plebis asilium,
Alma Dei genitrix me coram substitit; inquit:
A pedibus nostris discedere, filia, noli.
Inde corum laudes lustravit utrumque canentem,
Cuilibet inclinans, sancti reverenter amoris
190Signa dat et placide, demisso vertice, laudis.
Cantica dant fratres et vocibus ethera pulsant.
Inclinata caput grates et Virgo rependit.
Singulus antidotum iubilans accepit honoris
Exibiti, dum sic pia mater visitat omnes.
195Denique, maturo gressu, processit ad aram
Et delata stetit paulisper lumina iuxta.
Mox subito sedes petiit festina supernas
Quam sequor affectu mira dulcedine fuso.
Visio celestis triduo me fovit eadem
200Hora, Virgineam curam testata Deique
Erga Celicolas locupletes munere Divum.
Ut pater his aderis, iugique fovebis amore
Illos, hos serva, nunquam fiducia desit
His tua, iam dudum sincero pectore fovi
205Quos ego; cum cara sit idem tibi velle sorore.
Hec germana tulit. Mox iam non fata morantur
Previsas offerre viro celestia sedes.
Claviger asumptus nutu num iura superno
Non munire potest, non rebelles impugnare?
210Quem ratio, quem lexque regit, naturaque format
Ipsa, rei privatus amor fortunaque cedit.
Nam nec honor nec opes nec vota domestica iusti
Iudicium avertunt, caris amplexibus heret
Qui quoque iusticie, puro quam pretulit auro.
215Urbis legati veniunt ad limina missi
Iudicis etherei, qui sunt a sede repulsi
Ni parere velint: renuunt sed iussa penatum.
Sceptra petunt Karoli, querunt regisque favorem.
Regia maiestas misit qui numina flectat
220Legatum. Rediere simul, peciere sinedras,
In quibus ima regens residet clementia presul.
Iam datur accessus, permissa licentia fandi est,
Non concessa prius, tunc summus, luce statuta,
Convocat Antistes claros ad sceptra penates.
225Consedere patres, at turme Claviger alme
Eminet ethereus. Karoli sic nuncius orsus
Hec ait: O mundi sol, Clemens, vosque verendi
Patres, prima quibus funduntur lumina Phebi,
Aures contingat brevis hec oratio sacras.
230Sidera phebeis radiis perfusa superno
Infima vivificant dono; distincta per almos
Sic apicis probitas proceres hunc confovet orbem.
Urbi vos igitur vestre conferte fideli
Presidium, superi doni ne sola sit expers.
235Gracia precellens ac indelebilis ullo
Tempore mente Patrum vivat quam, Sede iubente,
Prona tulit parens dilecte filia matri.
Nonne vias Regis grata ad iussa paravit
Pontificis, multi discriminis immemor? Unde
240Contigit Ecclesie libertas, Apula regna
E manibus direpta Ducis sunt, reddita presse
Ytalie quesita toga est. Hec sola superstes
Subiciet et Ligures Aule, servireque coget.
Non bene Metropolis gladios in viscera mergens
245Propria nobilitas egit, cum signa tiranni
Erigere in tanta vult formidabilis urbe;
Ottoque preficitur cur presul, sanguinis alti
Sit licet, invito populo, qui nominis extat
Tanti, pro superis qui semper tanta peregit?
250Vota precesque Ducis, sacris iam fundo potentis
Numinibus coram; dive <o> Clementia sedis
Metropolis precibus faveat; qui promptus in omni
Re parere tamen vobis est: hocque placebit
Illi quod semper decreverit alma potestas,
255Dum non posse neget sors, cui est velle paratum.
Vestrum iussa dari, Karoli complere quod optat
Sedes, cui numquam deerit fiducia Regis.
Hec ait et, patribus demisso vertice, sedit.
Alter Metropoli sic fatur missus ab ipsa:
260Orbis apex, cui astra favent, quem terra veretur,
Almi vosque Patres, consortes culminis alti,
Vera loquar, paciens dignatio prebeat ausum.
Longa quidem series? brevibus conserta patere
Nescit. Cura tamen resecare superflua solers
265Nunc erit, o Superi: narrandaque plura silebo.
Metropolis Ligurum, clarum cui nomen ab evo
Multo, Numinibus sacris que semper adhesit,
Sit memor Aula potens, quantos est passa labores.
Hostibus Ecclesie constanti lite rebellis
270Condam dira tulit, prisco quassataque numquam
Destitit a voto, nec enim olim matris amorem
Deseruit. Maiora pati pro iure tuendo
Ecclesie numquam vitabit dampna, sed una
Vobiscum gaudere cupit, sentireque dira.
275Sors semper comunis erit, nec lucro putaret
Letos successus si numina diva iacerent.
Iussa libens explet Superum, decretaque servat.
Ut iussere Patres, Gallorum nonne maniplis
Pandit iter Sicula petent cum regna, periclum
280Contempsitque suum? quo fata dedere triumphum.
Non moveatque fides vos condam pacta tiranno.
In propriam citius naturam ficta redivit
Federeque rupto patrium revocavit amorem.
Non oblita sui moris compulsa voluntas,
285Cum licet usque statum repetit matura vetustum.
In scelus invisum nam nos timor impulit ingens,
Civibus infandis reliqui cum dextra tiranni
Se iunxit, Sillam nec non superasse Neronem
Sanguine qui fertur. Ferro desevit iniquo.
290Hic pietatis inops urbes populatus, et ipsas
Ingressus metas nostre regionis, ut urbis
Menia non modico tremerent concussa pavore.
Speravit populos Ligura vicisse, subacto
Robore Metropolis; fuit obvia celica virtus
295Illi, libertas ne tunc lombardi periret.
Vulnere Roma metus tanti non languit olim,
Vicinas Penus transcendit ut Anibal alpes,
Innumero septus plena tirone cohorte;
Cesar ut hesperiis tumidus consedit in arvis
300Agmine Gallorum comitatus in arma furente,
Nobilis Urbs quanti, subito preventa quirite,
Internis excita dolis; nam vulnus amicum
Plura pericla parit, semper letalius herens.
In patrias leges quod cives arte prophani
305Commisere scelus vesani mente, parantes
Arsuras in tecta faces, patriamque laresque,
Igniferi dum castra viri summeque rebellis
Aule conducunt? nam nulla piacula possent
Hoc delere nefas; superat genus omne rigoris.
310Non privata petunt hi dum nituntur in urbe
Tanta devicto soli regnare senatu.
Non satis id facinus: iuncti voluere tiranno
Quem quoque repulimus, sceleri connectere crimen.
Tam pravos venia quis dignos iudicet ausus?
315Crimina quid tanta o satis meruere, penates?
In patrios agros iurata quis arma fovebit?
Excidium civile pium sed censuit esse
Ambrosii successor, opum, non urbis amator
Natalis, veterum non degener ipse suorum.
320Illius in patrias semper conata ruinas
Est quoque progenies. Dampnato milite fultus
Nuper et ipse ruit civilia fusus in arva.
Arma sacre movere manus, non fascibus apta
Nempe suis, ipsi maculam fuditque parentum
325Impietas, potuit merito qua a sede repelli.
Infames nec honor tede, cum vota sororis
Ecclesie iunxit comiti fideique rebelli.
Hinc, exosa dati plebs numen Presulis, orret
Ipsius adventum; pocius pastore carere
330Que cupit, hostili quam se subponere cure.
Nobilitas patrie tutrix, fortuna superno
Cui favit iussu, superumque intenta favori
Zelatrix fidei, que debet munera tantis
Sumere pro meritis, patres? meruit ne repelli
335A pedibus sanctis, percelli tamque severo
Divorum gladio? merces hec debita tantis
Ergo viris, veteri patrie, fideique Deumque
Pro cultu? Meritum nunquid delebitur ingens
Serpserit incautus licet illis error? At ipsi
340Verberibus proni pacientia terga parantes
Ut libet a matris numquam vellentur honore.
Hec ubi sic fatus sedit legatus: utrinque
It concussa fides, alternaque murmura certant.
Magestas immota silet sed fata recondit
345Pectore celesti. Mox supplex Otto sedili
Astitit Antistes; veneranda voce Penates
Alloquitur sacros. Vos, orbis lumina clari,
Inquit, et in varios nutantis regula mundi
Casus, iusticie fautores, lora labentum
350In preceps hominum, sermones exulis alme
Suscipiant aures. Affectu condita semper
Urbs nativa fuit tenero, comunis honorque
Estque dolor, cuius tantum mea portio maior.
Hoc caput o utinam civiles tollere clades
355Dampnatum posset! tocius vulnera litis
Exciperem letus, sedarem iurgia cari
Ipse libens populi iuguli finita cruore
Devoti. Data non hec sors. Iniuria saltem
Nulla fuit. Quis sit lesus? nisi forte quod urbis
360Non placuere michi cedes, nec menia condam
Libera tam multis dominis servire, carebit
Quod nunquam livore truci, qui semina belli
Profert civilis, semper mersere potentes
Que populos: degit nam principe tuta sub uno
365Urbs omnis: si forte biceps, disissa fatiscit.
Nutat in oppositos odio succensa tumultus
Civili, casum cicius tristemque minatur.
Hinc odisse feror recte patriamne? Salutem
Cuius ego totis amplector viribus exul?
370Quid genus? Urbis onus nostre si forte petatur
In testem non plus ipsam delator amabit.
Non aliud mihi crimen erit nisi forte quod olim
Paruerim sedi captis ut fascibus audax
Iudicer oblatis. Veniam concedite, Patres,
375Si qua tacenda loquor, pocius me noscite lesum.
Cum petitur venerandus Apex precibusque minisque
Aulaque disentit iuria vallata vigore
Presul et instituor per Sedem, protinus ipsos
Invadunt fructus, inhibent et nomen honoris
380Post modo sanguineas inhiant immittere palmas
In patrem, concessa michi cum missus ab almo
Iura peto solio, nam spes irritat honoris
Irrita quesiti livorem; bella parantur
Impigre, castra struunt celeres, invador et ipse
385Presul in Arona: confligunt fasque nefasque.
Heu fas succumbit. Quociens Astrea ruinam
Sustinet! at crebro recipit superata vigorem.
Sternitur et nunquam cedit, que more resurgit
Antei, perpes succissum pululat eius
390Germen, et in frondes plures succrescere novit.
Denique conveniunt partes, castrumque reliqui
Concessum, mediat fedus; quia sedula certat
Impietas auro ferroque sed accrius auro.
Nam foris insultus, intus sed munera pugnant.
395Eruitur castrum, mox opida cetera strage
Ecclesie celeri sternuntur funditus, uno
Servato, colubris id enim non incola novit.
Non arsere meis patrii populatibus agri,
Non in dampna rui predo: mea iura petebam.
400Hec grandis mea culpa fuit, quod solus, inermis
Non veni, fauces hostiles sanguine fuso
Ut sic implerem. Quid si vicina renitens
In iuga, Nobilitas, dudum fugitiva per orbem
Coniugibus natisque suis conpassa, volebat
405Ad proprium remeare solum? num luctus eorum
Perpes erit; crimen penis ne piabitur umquam?
Sola quidem Manum nescit dampnatio finem.
Acer in extinctos cineres heu prelia tandem
Movit delator, fidei quos tramite lapsos
410Asserit. Est testis que matrem condidit urna
Quod postrema sue conclusit tempora vite
Relligio, sed ego testis pro patre fideli.
Non fuit errori condam germana scelesto
Tradita, sed generi claro sine labe favoris.
415Non furit in patrem tantum violenta potestas
Quin in summa tumet. Subiecto nonne gigantum
Terrarum spatio turris vestigia temptat
Impugnare poli? sed tanto corruit ausu.
Par scelus, o Superi, simili num strage carebit?
420Det penas meritas, vesania plexa rigorem
Sentiat ethereum, similis ne prodeat error.
Libera que totum currunt rescripta per orbem
Non audent intrare suam condamque fidelem
Metropolim. Quid enim? prohibent edicta potentum,
425Ecclesie spoliantur opes. Exactio crebra
Nempe gravat clerum, libertas debita cessit.
Afflixere pedes Christorum pondera ferri.
Sermones cuperet longos iniuria grandis,
Pauca sed ex gravida satis hec sint edita mole:
430Colligat ex serie prudentia diva minori
Pressuras reliquas, miseram defendite causam
Exulis, o patres, ausus compescite diros:
Vulnera fortune vestrum est iniusta mederi.
Hec ait et patrum est ardor succensus ad almi
435Presulis auxilium, prolataque crimina dampnant.
Ultima proscripti ratio est, quo stante, rogavit
Orandi spacium. Tutum Clementia reddit
Me, Clemens, inquit, quamquam pavor irruat artus
Me tantis astante viris. Expressit amorem
440Urbis non totum, quem semper gessit ad aulam
Oppositus sermo, potuit nam plura referre;
Audeo sic fari, quoniam non ultima verax
Pars est sermonis. Clades exercuit umquam
Quis tam ferales dilecta civis in urbe?
445Aures nam vestre nuper stupuere, penates,
Cedibus auditis, quas Ditis semina, celum
Quas pavet et tellus, quas conmisere potentes
Urbis in interitum et regalis dedecus aule.
O furor infelix, o quanta licentia diri
450Ausus! inmites violant sacra, iuraque calcant.
Publica res premitur, comunia comoda vertunt
In proprios usus, clerique invaditur arvum.
Concives vellens, caret obice seva voluntas.
Hedificant turres, alienis sumptibus, altas,
455Diripiunt et opes plebeio robore fulti.
Lucra volunt soli, reliquis at dampna refundunt.
Consortes renuunt, soli dominantur, honores
Usurpant soli, veteres bacantur in urbis
Fautores, alios cogunt exire paternis
460Edibus, ac alios recludunt carcere tetro:
Exicii crudele genus, cum vita negatur
Et mors tarda venit; nam tetra vorago colonos
Affligit miseros, dum lumen et aera tollit
Publica dona viris etiam concessa nefandis,
465Quod tegit obsequium vivos crudele sepulcri.
O stigie feritatis ymago! Stipendia poscunt
Proscriptis opibus, nequeunt quod reddere cogunt
Solvere captivos, prohibentque cibaria vinctis.
Non licet et caris accedere; longa ministrat
470Corda dapes, fertur fuso quandoque veneno.
Purgamenta vetant feces, miserabile dictu,
Naribus infestas emitti carcere fedo.
Heu! miseris vite solatia cuncta negantur,
Leticieque loco spes mortis sola relicta
475Est ipsis, dulcem quam fecit carceris orror.
(Hoc habet infelix oppressio muneris, atrum
Ne metuat funus; presentes deserit auras
Usque libens, expersque metus, hoc culmine gaudet).
Longa nimis series non ingerat auribus almis
480Tedia, materia est grandis noscendaque vobis
Qui scelerum iusta libratis pondera lance.
Curribus imponunt eductos carcere demum
Innocuos, luctus plenam vectantur ad urbem.
(Tempore quid longo miseri meruere sepulti?)
485Murmurat hinc gemitus, lacrimis ora inde rigantur.
Mesta dies tanti macula poluta rigoris.
Corda pavent, nullique audent obsistere cedi.
At tamen inducti populi cessere tribuni
Ne tribuat tanto sceleri presentia robur.
490Vota metus reprimit, conducunt era scelestos
Ac odium speciale, daturque licentia ferro.
Curritur ad facinus, vibratur mucro, bipennis
Illinc exeritur, plaustrisque in frusta secantur.
Murmura non resonant, non est audita querella
495Seu vox: fata manent taciti postrema, nec ictus
Declinant gladiis, ultro quin colla furori
Nuda parant, non est revocans miseratio ferrum.
Excipiunt animo paciente volantia tela,
Impetitur facies, hinc cervix, indeque vertex,
500Hic feriunt gutur, illic at brachia frangunt.
Servato nullo fit sevior ordine cedes.
Victa iacet pietas, statuunt ferale macellum.
Funera quinque quidem decies et quatuor una
Occubuere, truci primatum cesa furore:
505Quorum diva duos e mortis faucibus atre
Sors rapuit, cladis testes et signa sceleste.
Alter ego quorum quem cernitis alta reduxit
Exanimem virtus ad vitam, seva referrem
Hec mox ut vobis, quibus est conmissa superni
510Iudicii censura, scelus ne impune lateret.
Sanguine nobilium diffuso terra madescit,
Lubricat, et rivi discurrunt fluminis instar.
O dolor inmensus totam diffusus in Urbem!
Viscera que inconcussa manent? res magna dolore
515Diraque cum miseris et eorum vulnere cedi.
Cur impune scelus par est? Iunxere tiranno
Se quoque dampnati, reliquo iunxereque dextram
Cives, prima fuit quorum connexio; iunctus
Proscriptis socius Patribus parere spopondit:
520Duratura fides nec erit secus. Illa salubri
Conditione caret civilis pactio, matris
Inmemor ecclesie, contempnens sedis honorem.
Obvia que tandem virtus intrare volenti
Menia milicie gladio dilecta cruento?
525Ledere nobilitas detractis noluit Urbem
Nam dominis: patrie libertas sola petita est.
Arguimur quia dextra fuit data nostra tiranno
Qui dimisit eos, cui vere federe iuncti
Inviso fuimus; natos secus ire necesse est
530Rebus in ignotum vacuos cum matribus orbem.
Si crimen, veniam tam tristia fata merentur.
Parcendum est: quem non placat miserabile vulnus?
Numina nunc moveant clades, non flebilis error,
Quas non fama silet. Quid enim? nam crimina clamant,
535Murmura plura gemunt, violataque iura queruntur,
Civilis patitur timor omnia, viribus haustis.
Nec fulcire potest illos permissa meatus
Libertas. Cum tuta cohors data regna petivit
Gallica cum siculas acies transivit ad oras,
540Montane fuit urbis opus, cui gratia digna
Est reddenda magis, Comitis que fedus inivit.
Regis et in faciem commissa protervia tanti
Obsequium vacuat, dum sic contempnitur eius
Nuncius, enormis dum sic presumitur ausus,
545Dum sic baccantur, dum sic discerpitur ordo
Iuris: non illos retrahit reverentia regis,
Aut amor, aut virtus, seu regia magna potestas.
Non parvam maculam Sicula erexere corona
Que nota est cunctis et vix delebilis ullo
550Tempore, dum titulus regalis foverit illos.
O Patres, urbi citius succurrite vestre.
Non patet auxilium, pressure fluctus inundat,
Turbo furit validus, laxatur rima carine.
Pars inmersa ratis periit, nutatque superstes
555Tempestate gravi casum concussa minatur.
Peniteat sevos scelerum, tam perfida facta
Eventus solet iste sequi. Sic fatus: ut orror
Invadit gelidos artus cum monstra perurgent
Cognita, suspense sic obstupuere corone
560Astantis populi, sic territa pectora divum,
Cladibus auditis, quas nullum noverit evum.
Quem prius ethereum gladium vibraverat orbis
Claviger in cives sontes patrique rebelles
Non revocat, subeant aule nisi lora potentis.
565Germine cum tellus et sidus luce carebit
Pisce salum, ventis aer, seu flamma calore
Summus apex divum tunc non curabit honorem,
Iusticie nec fautor erit; sed iura negabit.
Ut norunt constans ac inplacabile pectus
570Pontificis summi, cives discrimina cernunt.
Corda pavent, patriis et se summittere iussis
Coguntur, concussa metu gladiique rigore
Etherei, licet his sors prospera prebeat ausum
Ambitione sua vires sensere minores.
575Ut nubes oriens radius dispergit eoas,
Aut borreas subito vehementes diffugat imbres,
Sic tumor in vanum cedit probitatis ad umbram
Constantisque animi pereunt fastigia nutu.
Legati remeant, non illos equa reduxit
580Gloria, colla iugo referunt obnixa penatum.
Nec mora, quos sequitur solio legatus ab almo
Ad Ligures missus, domuit quos nulla potestas,
Non fortuna potens et inexpugnabile fatum,
Non vis, colla sacris vinclet qui siniuga loris
585Ambrosii celeri peciit qui menia gressu.
Conscilium generale vocat, mandataque pandit
Presulis etherei secum delata, salutis
Nuncia, grata piis animis, vinctura rebelles.
Suscipiunt cives, iussis et in ethera latus
590Assentit clamor, sedi gaudetque subesse.
Uno conveniunt animo, non dissidet ullus.
Confluit Urbs subito, firmant et sacra plateis
Iuramenta fidem, que non exacta sed ultro
Edita, parendi votum testantur amice
595Aule, sic etiam pacis civilis amorem
Ac reditus Patris qui longis abfuit exul
Temporibus: letantur oves quia Pastor ovile est
Venturus nutrire suum, renovareque sancta,
Et quia divine solvenda silentia laudis.
600Mox exacta datur vicinis urbibus ipsi
Cautio legato, fidei sit sponsio facte
Ut rata, ne violent titubantes iussa legati
Postmodo facta sibi, dirimant ne patria lora.
Hinc suppressa diu solvuntur cantica, letos
605Dant delubra melos, misteria diva colonis
Redduntur, sacras populi concursus in edes
Fit quoque. Ceu longa liquidos desiderat haustus
Faux exusta siti, sic plebs diffunditur, ymnos
Exaustura novos, iubilus iam pululat ingens
610De prope iam finis speratur adesse malorum.
Ut suffusa genas lacrimis, oppressa timore
Mater in interitu nati, conplexa rigentes
Artus, dilectis oculisque cadentibus herens,
Febribus exaustum corpus repente calore
615Anxia cum sentit vitali cedere morbum,
Lumina nectenti iam sompno lassa salubri,
Ad solitum vena callem redeunte tenoris,
Erigitur, speratque trucem vitare dolorem,
Reddendam cicius prisce prolemque saluti,
620Excutiturque prior facies que nubila, plausus
Exerit et letos, sic urbs civilibus armis
Pressa diu, longo diri concussa pavore
Excidii, conpassa suis et civibus actis
Clade gravi, gaudet, medicam non excutit artem
625Quod vulnus, coeunt dudum dississa que membra,
Iam sperata salus ad gaudia corda reducit.
Hec ubi signa dari legatus iussit in urbe,
Nobiliumque vocat pariter populique senatum.
Pace reformari sperantes menia cives
630Confluxere cito gressu, quibus orsus ab ore
Pendenti est populo sic fari. Dedita sacris
Hec urbs usque potens fama virtuteque, fines
Orbis ad extremi diffudit nomina prepes.
Libertas Ligurum, patribus devotaque divis
635Extitit, urbs olim multis ornata triumphis.
Conscilii decor est eius diffusus in omnem
Italiam. Decepta novis erroribus alte
Corruit at nuper, morisque oblita vetusti
Se dedit in preceps, patrios despexit honores
640In caros bacata sinus, sua contulit arma
Matris in obprobrium. Radiis lustrata supernis
Sed modo iam rediit, deflet confusa priores
Excessus, plenis iam votis lora resumit
Ecclesie, veteres iam leta reducit amores.
645Evigilant etenim letali pressa sopore
Lumina, preteritam superat nova gratia culpam.
Vos ad iussa patrum devocio magna paratos
Reddidit: ut cerno, nichil est iam ponderis ultra
Quod metuant animi devoti. Muneris ardor
650Divini grave nescit onus, sed dulcia sentit
Omnia, priscus amor rediit culturaque divum.
Iam quoque non vobis patriis parere molestum est
Iussis, ad vite felix conversio callem
Devia pestiferi erroris funesta relinquens.
655En ego iam fidens vobis mandata refundo
Presulis eximii, video vos namque paternis
Obsequiis promptos: patrem cognoscite vestrum
Octonem, iubet hoc fas et ius, alta potestas
Hoc quoque decrevit: ne sit fugitivus in orbem
660Ulterius statuere patres. Ad sceptra redibit
Collate sedis, vos hinc parebitis illi
Vos hinc subiecti dignos reddetis honores.
Predia reddetis concessaque iura tenebit
Presul, et in clerum proscriptio facta linetur.
665Restituentur opes rapte, fraudabitur ere
Nemo suo, non hinc Christos iniuria ledet.
Lex exacta meo fastis delebitur omnis
Iuditio, vestre si forsan matris honori
Obviet, in reliquo libeat si plura iubere
670Tempore, libertas mihi sit servata. Locutus
Hec siluit. Cives una favere iubenti.
Ut iurata fides illos et cautio iussa
Edita vinxerunt, his inpiger omnia conplens
Legatus connectit opus, repetitaque iura
675Occupat Ecclesie, traduntur rura petenti,
Corrigit et fastos, ac liber redditur omnis
Clerus, deletur proscriptio, nulla molesta
Iam lex, nulla premens exactio, nulla tyrannis
In clerum. Nundum sed pax sperata secuta est
680Civilis, cuius iam iam fiducia maior.
Nescit enim subito conduci magna cicatrix
Et semper langoris iners est cura vetusti
Artis si medice morbum primordia grandis
Non renuat cadens, pars est non parva salutis.
685Sic antiqua nequit dirimi succensaque parvo
Tempore lis turgens, opus est conamine longo
Spem parit ingentem cuius conventio quamvis
Ceperit ex illis, sed non heu vota secuntur.