Corsini, Amerigo Firenze 1442 - 1501, compendium in vitam Cosmi Medicis, compendium in vitam Cosmi Medicis comp. compendium in vitam Cosmi Medicis ad Laurentium Medicem (L. Juhász, 1934)

Candida lux mundi, vatum sanctissime custos,
Qui genus humanum servas, qui luminis auctor
Lampade Phoebea perlustras saecula cuncta,
Te precor, indignus quamvis tua numina adire
5Nunc ausim et vatum pertingere sacra profanus
Aggrediar, supplexque tuum nunc numen adoro,
Pulcher Apollo, meis praesens nunc annue coeptis
Et iubeas Cosmi describere facta parentis
Magnanimique viri laudes attollere versu
10Castaliosque mihi sanctos infunde liquores.
Da vires semperque velis fulcire labantem,
Maxima namque humeris geritur nunc sarcina nostris.
Sic igitur sacro aggrediar iam numine fretus
Et tua describam nunc: primum tempora, Cosme,
15Cosme, dabis nostris iam primum exordia chartis.
Aurea fulserunt, fulserunt aurea certe
Saecula, cum magnum vidit Florentia Cosmum
Gestantem patriae curas et cuncta gerentem.
Namque fides, spes certa simul sanctusque deorum
20Cultus et humanam servans concordia gentem
Providaque in dubiis surgens sapientia rebus
Et quae ferventes sensus contemperat omnes
Quaequa resistit agens, nostram viguere per urbem.
Exemplis accensa suis tunc maxima virtus
25Fulsit et ardentes ad sidera sustulit ortus.
Hoc duce surgentes in te penitusque ruentes
Bellorum fluctus horres, Florentia, nullos.
Quin reges cessere tuis, cessere tyranni
Viribus atque animos fracti posuere minaces
30Bebriacique duces tumidi Venetumque senatus
In leges pacis veniunt et foedera firmant.
Hoc duce finitimae gentes populique propinqui
Attoniti iura accipiunt et iussa facessunt.
Nec magis horrescunt generosi bella leonis
35Horrida, quam fidei mirantur numina sanctae
Florentis populi, summa et pietate moventur.
Sed libet hinc magnum primaque ab origine Cosmum
Dicere et in Medicas producere carmina laudes.
Iuppiter omnipotens clari de vertice Olympi
40Prospiciens terras nostram deflexit ad urbem
Lumina et immensae tandem bonitatis amorem
Fundit et igniferis verbo sic imperat astris:
"Astra, meis aures, iubeo, ne claudite dictis,
Quaeque ferum terris aspectum, quaeque malignum
45Traditis Etruscis, adversum quaerite caelum
Oppositique poli terris infundite lumen,
Vosque, meae laudes et dulcia pignora, nati,
Pulchra Venus, pulchro quae fulges sidere semper,
I, placidas accede domos et tecta benigna
50Ingredere et, qua parte magis meliusve refulges,
Siste gradum et placidum terris infunde decorem.
Cylleni facunde, deum qui iussa per auras
Fersque refers, fido et constanti pectore servas,
Nunc tua, nunc opus est, concedat gratia nostro,
55Qui mox sublimi demissus ab aethere alumnus
Humanas sedes et corporis antra subibit.
Prospera quin assint ardentis sidera Martis,
Caetera nunc praestent, quem possunt, astra favorem.
Tuque, tuis radiis totum qui circuis orbem,
60Sol dilecte mihi, nunc ulnis excipe sacris
Nascentem Medica puerum de stirpe, Iohannes
Cui pater egregius meritis et munere gratus
Caelicolis, magnum magno quem nomine Cosmum
Appellent summoque habeant in honore minores.
65Huic dabis Herculeos grandes superare labores
Illustremque virum factis acquirere famam
Egregiis tandemque sua requiescere in urbe
Divitiis clarum magnis opibusque potentem
Longaevumque senem placidam perducere vitam".
70Haec ait et dictis subito tunc omnia parent.
Nascentis pueri primos sol excipit ortus.
Appellant magnum fatali nomine Cosmum.
Ast illo insignes summa pietate parentes
Suscepto gaudent, iussis et numine divum
75Templa adeunt moniti atque ingentia munera donant.
Mox, simul ac vitam dulces incepit et auras
Carpere et in gremio carae perludere matris,
Multa monent vigilem, sopitum plurima tangunt
Signa patrem, saepe et suspensum somnia tentant.
80Cogitat hinc etiam tacitus secumque volutat
Miraturque graves puerili in pectore curas
Consiliumque senis teneris miratur in annis.
Quin etiam totam vulgatur fama per urbem
Hunc fore, qui, veluti mensuram nominis ampli
85Continet, ingenti sic et virtute peracta
Compleat et gestis magnum sic nomen adaequat.
Hinc omnis pendet cari iam cura parentis,
Imbuat ut natum. Quamprimum sustinet aetas
Cecropiis studiis et doctae munere linguae.
90Non natus, non ipsa patrem tum cura fefellit,
Namque Fluentinos subito sic inter alumnos
Doctior evadit longe et conspectior omni
Iam virtute micat, reliquos ut continet omnes
Pergere et aequales incenderit inclita virtus.
95Ad quem tum genitor placido sic pectore fatur:
"Nate mihi solus, multis spes maxima signis,
En aetas mi grandis adest, en pectora curis
Abiectis placidam poscunt iam lassa quietem.
Grandia nostra libens adeas nunc munera, oportet,
100Sive domi seu magna foris tractanda manebunt,
Nec tenerum teneris annis te terreat aetas.
Nam video, quales puerili in pectore curas
Gesseris et quantum de te sperare valemus,
Nec dixisse pudet coram. Laudata resurgit
105Virtus et vires laudando suscitat omnes.
Perge, precor; factis dictisque et mente iuvabo".
Filius haec contra: "Tuus, o pater optime, summus
Cogit amor nati de me sperare, quod ipse
Non valeam aut ausim, teneris et fidere in annis.
110Si tamen aspirent nostris pia numina coeptis,
Non aetas, non ipse labor, non grandia terrent
Munera: quis potero, te curis ipse levabo".
Ex illo iam cuncta domus cunctique labores
Suscepti et summa semper cum laude peracti.
115Nobilis ac veluti iuvenis, cui pectora vires
Pulsant et multo calidum cor sanguine fervet,
Arte prius certa doctus monitisque magistri
Ardens in campum ad pugnam descendit equestrem,
Unde refert victor laudes et laurea dona:
120Munera non aliter privata et publica Cosmus
Aggreditur magnum curarum missus in aequor,
Rettulit unde pium nomen famamque perennem.
Dicere nunc, quantum Medicum res creverit illo
Tempore vel, quanto res demum publica sumptu
125Innixa imperium iam iam produxerit amplum
Sub iuga finitimis populis atque urbibus actis,
Difficile est, sed summa sequar fastigia rerum.
Iam nigra perpetuo vexabant Tartara fletu
Invisas Thuscis umbras manesque superbos
130Virtutis comitis, iam custos Cerberus Orci
Dentibus infestis frendens et morsibus atris
Pallida Bebriaci foedabat membra tyranni.
Et merito, quoniam nullis, dum vita manebat,
Legibus adstrictus regni, quocunque cupido
135Verterat, imperium tentat producere rupto
Foedere et indicto furit hic persaepe duello.
Ah, quotiens nostris infestus finibus arma
Intulit et placidam pervertit Marte quietem
Fraudibus aggressus patriae submittere nostrae
140Libera iura suis titulis regnoque potiri.
Insurgunt contra cives, nec terruit ullus
Bellorum strepitus, manet alto corde repostus
Carus amor patriae, magnis et viribus obstat.
Nec solum nostris hostem discedere terris
145Cladibus iniunctis et fractis saepe maniplis
Cogunt, sed Thuscas horrescit Gallia turmas,
Cogitur et propriam iam desperare salutem
Agminibus cedens Thuscis et lilia cernens
Rubra pererratis iam totis finibus acta.
150Quod si intempestae expertus discrimina pugnae
Non foret, et propriis non esset viribus ausus
Allexandrinas devincere comminus arces
Armenicus princeps, nostris dum sumptibus Alpes
Transiit Auguti monitus se iungere castris,
155Qui tum Brixenses populatus milite campos
Fluminis ad ripam castris descenderat Abdae.
Sed furor intrepidus pugnandi Gallicus ardet
Certaque vincendi stimulat spes ipsa furentem.
Non tempus pugnae, non multa. pericula pendet,
160Sed dedit, heu, meritas ducis imprudentia poenas.
Nam fracto caesoque simul tum milite captus
Armenicus princeps accepto vulnere parvo
Allexandrinam expirat perductus in urbem.
Consiliis, inquam, Auguti si credere princeps
165Armenicus sciret velletque audire monentem,
Tum demum potuit tanto succumbere bello
Bebriacus solis confisus moenibus urbis,
Nec Cisalpini vererentur signa coloni
Serpentis viridis puerum nunc ore prementis.
170Forsitan et Thusci videas nunc rubra leonis
Per Cisalpinos venerari lilia Gallos.
Sed modo, qui victus victricia cernere signa
Et timet et parum se tutum credit in urbe,
Illo quam primum tanto certamine victor
175Insurgit, furit ac instat minabundus et ardet.
Non aliter, quam flamma diu suppressa resumptis
Viribus assurgit seseque per arida miscet
Nutrimenta furens aestusque ad sidera tollit;
Cuncta vorat fremitu magno longeque vagatur.
180Hinc dux Bebriacus constructo milite totis
Viribus aggreditur Thuscas deperdere turmas,
Sed ducis Auguti tutas prudentia reddit
Incolumisque viam secat hostes inter et arma.
Nec quamvis magna perculsus clade senatus
185Defuit Etruscus, non ullis territus armis
Succubuit multoque magis tum nititur audens.
Neve Padi ripas dubitat coniungere ponte
Immensis trabibus tum magnis sumptibus acto,
Eridanus qua parte tuis, Placentia, campis
190Defluit et rapidis nonnunquam volvitur undis.
Hinc per te primum pacis tum mentio facta,
Bebriace; at non pacis amor, non ipsa quietis
Dulcedo invitant, sed tanto Gallia bello
Fessa monet tantisque, malis exterrita cedit
195Mens tua fallaci sperans se vincere fraude,
Otia dum simulas nobiscum et foedera iungis.
At non plus uno durant haec otia lustro;
Rumpendae pacis causas bellique movendi
Commentus plures fines invadis et agros.
200Sed pater omnipotens, oculis qui conspicit aequis
Cuncta pari ac recta librans mortalia lance,
Non impune sinit tantas committere fraudes.
Nam iubet actutum fatalia stamina Parcas
Frangere et exosam Galeacti claudere vitam,
205Ablegat atque umbras Erebo noctique profundae
Sisypheo mandans torqueri pondere manes.
Ergo tot incassum sumpti coeptique labores
Tam subito pereunt, quin magnis cladibus urgent
Natos et turpi funestant caede penates.
210Illico namque omnes, quos saevi dira tyranni
Ambitio extorres patria regnoque fugavit,
Conspirant magno iungentes agmine turmas.
Unusquisque suis tentat pro viribus audens,
Sperat et amissos raptosque resumere fasces
215Et regni titulos ardens affectat avitos,
Armat et intrepidos multis accensa querelis
Tum vindicta viros acuitque in mente furorem
Teque ducem tantis sumunt, Florentia, rebus
Auspiciisque tuis hostiles milite campos
220Irrumpunt agrosque simul populantur et urbes.
Vi partim partimque metu partimque benigna
Fronte suos noscunt dominos illisque receptis
Laetantur vulgo et sublato murmure plaudent.
Sic igitur tanti et tam magni nominis heres
225Vix Mediolani princeps tunc imperat urbi
Bacchaturque furens ira noxaeque paternae
Dat poenas proprio diffundens sanguine vitam.
Gallia dum tanto bellorum fluctuat aestu
Transque Padum citraque simul, dum cladibus amnis
230Luctatur miseris,, veteris Florentia belli
Non oblita, suis quondam quod finibus infert
Pisa Fluentinis semper contraria rebus
Quodque mali nuper Galeacti partibus haerens
Ingerit atque urbem quanto discrimine versat,
235Haud ignara videt, tantis edocta periclis
Tempus adesse putat Pisas tum subdere posse.
Posthabitis igitur reliquis Florentia curis
Pisano solum totis tum viribus ardens
Incumbit bello, magnis nec sumptibus ullis
240Parcitur atque una concurrunt mente vicissim
Et populus summique patres totusque senatus.
Quisquis ab incepto nunquam desistere bello
Hortatur, donec Tyrrheni signa leonis
Pisanis cernant sublimia turribus altis
245Iactari vento atque aura crepitante moveri.
Conflaturque brevi pulchris exercitus armis
Insignis multisque virorum milibus ingens.
Omnia quaeque vident superandis urbibus apta,
Instrumenta parant, ingenti mole boardae
250Curribus aptantur magno terrore ruinam
Moenibus atque urbi summa cum clade ferentes.
Albitiusque Masus Ginusque Caponius ipsis
Praepositi castris praestantes nomine cives
Artibus et belli insignes, qui cuncta gubernent
255Quique regant cunctis summa virtute verendi.
Compositis igitur rebus, tum rite paratis
Irrumpunt subito fines Pisisque sub ipsis
Castra locant et campos omnes milite complent.
Saepius ac veluti cum magnis imbribus Arnus
260Planitiem totam ripas egressus inundat,
Cuncta trahit secum rapidus villasque domosque
Subvertit Pisasque infestis percutit undis:
Haud aliter furibunda ruit manus omnis et agros
Diripiunt ferro, villas atque oppida vertunt.
265Nil obstat, donec Pisarum moenia cingant
Milite et infestis quatiant saepe ictibus urbem.
Utque mari ac terris aditus claudatur ubique
Horribilisque premat clausos penuria cives,
Cogat et invitos Tyrrheni iura leonis
270Accipere et nostris submittere legibus urbem,
Ad mare supra Arnum vicinus ducitur urbi
Pons sudibus firmatus aquis trabibusque refixus;
Quove foret tutus, ripa munitur utraque
Castellis valido defensis milite semper.
275Hincque fames et dura viris affertur egestas
Obsessis, hine immundis animalibus audent
Consumptis herbis miseram deducere vitam
Quaeque extrema pati obdurata mente parati.
Dura sed ipsa fames ac imperiosa coegit
280Cedere, quodque necesse foret tum flectere mentem,
Ostendit, populi cum passim languida cernant
Corpora per vicos et compita strata iacere.
Et moribunda deos omnes hominesque precari.
Aemula tum demum Tyrrheni Pisa leonis
285Urbsque potens et multis quondam ornata tropaeis
Imperio devicta tuo cessit, Florentia, magnum
Incrementum addens titulis urbique decorem,
Quae docuit, quantum fortunae fidere quisquam
Debeat et quantum humanae fiducia sortis
290Vana sit instabili pervertens omnia motu.
Nam modo, qui soliti fuerant dare iura rogati
Et dictare suis populis legesque iubere,
Mox patriam dulcesque domos sanctosque penates
Linquere et invisis dominis parere coacti.
295Quique suum servare decus patriamque tueri
Vix sperant humilique deos paulo ante precantur
Voce diuturno se posse resistere bello,
Hostibus imperium mox produxere subactis
Victoresque suis opibus vicere potentem
300Armis et longo regnantem tempore Pisam.
Sicque suas fortuna vices variata gubernat
Instabilisque manens adversis prospera semper
Miscet nonnunquam praeponens infima summis.
Sic visum superis, nimium ne laeta superbos
305Extollant, miseros nimium ne tristia laedant.
Ergo Fluentini tam magno munere laeti
Sacra deum per templa colunt totamque per urbem
Solemnes ducunt pompas sacrisque peractis
Annua vota iubent persolvi laeta quotannis.
310Et licet in tenera Medices aetate maneret
Et tribus exactis implesset tempora lustris,
Non tamen in cunctis patriae tum defuit heros
Consiliisque puer patriam mirabile dictu
Iuvit et immensis opibus subvenit egenti.
315Praestitit haec eadem, cum Ladislaus ad urbem
Infestis descendit equis Peditumque phalanges
Duxit in exitium campis villisque ruinam.
Sed Florentini celebris tunc fama per urbem
Nominis atque domus Medicae tum gloria praestans
320Perterrent regem coguntque remittere bellum
Et pacis firmum nobiscum iungere foedus.
Tum primum Cortona, iugis quae prominet altis,
In nostras didicit iurare et vivere leges.
Denique parta quies, quae plures durat in annos
325Et multum nostris conducit civibus urbem
Quam magnis ditata bonis monstratque cavendum,
Otia ne quis amet sanctae disrumpere pacis.
Quid referam, quanto videas tunc surgere sumptu
Publica vel quali splendescere tecta nitore
330Privatim cernas? Sanctorum templa deorum,
Quidve loquar, quanto videas constructa decore?
Nec referam, quae, Cosme, tuis tum sumptibus ornas
Quaeve locas fabricanda novis suffulta columnis,
Neu dicam, quantos tulerint portoria fructus,
335Mercibus adductis Medices quae plurima Cosmus
Implet ab extremo sole occidente petitis.
Sed ducis Insubrium fallaci mente Philippi
Ambitio Italiam subito perducit ad arma.
Et quamvis, Martine, geras pia sacra sacerdos
340Atque vicem Christi subeas, qui pace relicta
Discipulis mandat servare per omnia pacem,
Bella foves tamen et bellorum semina nutris,
Quae terris exculta tuis crevere per omnem
Italiam, ut fructus dederint collecta feraces.
345Qui tamen, ut cuncti rentur, gustantur acerbi
Nunc tibi, cum Christi produceris ante tribunal,
Ante tribunal, ubi nullum discrimen habetur,
Personam quam quisque gerat, nil mitra nec ipsi
Imperii fasces causae prodesse valebunt,
350Sed magis urgebunt conversi in pondera honores
Atque prement humeros magna sub mole iacentes.
Reddere cogeris commissae computa gentis,
Pascere quae vobis et custodire magister
Mandat et a vobis amissae damna reposcet.
355Dicere namque pudet, quot tunc periisse sub armis
Constat et ardentis subiisse pericula belli.
Proelia quanta suis misceri Gallia campis
Transque Padum et citra vidit, quot bella per ipsos
Etruriae saltus, quanta cum clade geruntur,
360Oppida vertuntur, pueri innuptaeque puellae
(Indignum facinus) coram spectante parente
Indomitam rabiem victoris militis explent?
Quid memorem quantas perpessa est Brixia clades,
Dum Venetum ac nostris fuerit circundata castris
365Et demum vi capta suis spoliataque rebus
Viderit ingentes cumulari mortis acervos?
Quid referam, quales bellorum incendia vires
Extulerint Italas omnes flagrantia terras?
Quae postquam, Martine, tuis errantia tectis
370Videris intentus curas lenire, sed illa
Acrius insurgunt nimiumque incensa vagantur
Et rapidis pariter comburunt omnia flammis.
Attamen, instando penitus ne cuncta vorentur,
Tum demum, resoluta suis dum viribus errant
375Atque deest pabulum, bellorum incendia cessant.
Sic tandem cessata quies firmataque parvo
Tempore perdurat, nimium dum bella parati
Exercere viri mentes ad proelia vertunt.
Namque Fluentini prudentia tanta senatus
380Tum viguit Medicum monitis excita parentum
Consiliisque exculta piis, dum cuncta requirunt,
Quae possint nostris melius conducere rebus,
Ut Venetis sancto coniunctis foedere bellum,
Quod propriis fuerat gestandum viribus, ipse
385Susciperet Venetus paribusque resisteret armis.
Sic hostes fracti, sic omnis concidit ardor
Pontificis, sic ipsa suum Florentia nomen
Servat, sic titulos Veneti auxere potentis
Imperii multis devictis urbibus, unde
390Et decus et magnus provenit fructibus usus.
Hinc Florentinus flatu dum cuncta secundo
Succedunt vultuque favet fortuna sereno,
Ardens imperii latos extendere fines
Ulciscique graves magno discrimine clades
395Saepius iniunctas causasque auferre nocendi
Aggreditur bello vicinam subdere Lucam,
Primates quanquam gravibus convincere dictis
Conentur Medicesque feros mollire precando
Pergat et adductis doceat rationibus omnes:
400"Bella mali quantum tulerint, ni iusta gerantur
Aut provisa satis; variis quam casibus instet
Mars dubius versetque vices fortuna priores.
Praeterea, quantum bellis defessa quietem
Publica res poscat quantumque pecunia desit
405Aerario, magnis quod sit iam sumptibus haustum.
Ac odia advertant infidi saeva Philippi,
Qui belli causas nactus tempusque nocendi
In longum possit tantum producere bellum.
Quin etiam Venetos dubia iam mente timendos,
410Ne forte invideant coeptis felicibus atque
Omnia pervertant taciti viresque ministrent
Hostibus et placidum simulata pace loquantur.
Dii, precor, avertant, quaecunque incommoda nostrae
Iam video patriae instare et sim falsus haruspex
415Attamen in cunctis noscat me quisque paratum
Pro patria cunctosque graves perferre labores,
Quaeque mihi cara pro libertate manebunt
Gestanda, illa libens ac laetus semper obibo.
At quibus arbitrium legum, quis summa potestas,
420Decernant patriae pulchrum sive utile nostrae".
Haec Cosmus tanquam divini oracula Phoebi
Dictitat. Haec surdis descendunt auribus. Ingens
Exitium patriae, bellum decernitur. Ardent
Iam iam Lucenses vallo circundare muros.
425Piccininus adest contra dux inclitus armis
Incautosque premens nostros funditque fugatque.
Sic res ipsa fidem primo certamine fecit
Verbis, quae tenues fuerant dilapsa per auras,
Et docuit, quantum humanis prudentia rebus
430Conducat quantumque obsit non credere doctis
Consiliis nimiumque suae confidere menti.
Publica cura vetat, servandi sanctus honoris
Ardor agit cives nunquam desistere coeptis.
Instaurant acies peragendoque acrius instant
435Bello ornantque novas conducto milite turmas,
Nunc ducis Insubrium calido defenditur astu
Luca per instructos simulata pace maniplos,
Nunc Venetum invidia, cupiunt dum cuncta subesse
Regna sibi Italiae caecaque cupidine ducti
440Iura valere sinunt sanciti foederis atque
Francisco promissa minus stipendia solvunt;
Hoc solum ne Luca iugum devicta subiret;
Obliti nostris opibus superasse potentes
Urbes ac populos iussis parere coactos;
445Brixia, Tervisium et vicinum montibus altis
Bergamum et obscuro nec nomine plurima capta
Oppida Bebriaco quondam subiecta Philippo.
Sic ingens nostrae profusis sumptibus urbi
Dedecus exoritur, spes irrita procidit omnis.
450Libera conservat solitum sic Luca tenorem.
Ulla nec possunt proceres in parte iuvare
Consiliis, non ipse valet prodesse roganti
Auxilium patriae Cosmus, qui fungitur omni
Officio civis Venetumque orator ad urbem
455Pro patria missus sancto d foedere multa
Disputat egregie longoque ex ordine narrat,
Quid Florentinus socialia iura secutus
Gesserit et quales servando foedere sumptus
Fuderit et quantum Veneti reverenda senatus
460Creverit auctoritas et qualia bella secundis
Auspiciis gesta et quales quantaeque receptae
Urbes; nunc tantum servari foedera posci
Stareque promissis, ut sancti formula iuris
Postulat et Sforzae pactos persolvere nummos.
465Attamen incassum dulci prolata sapore
Verba cadunt, responsa satis nec certa reportat.
Sed, quibus apparet simulatis texere fraudem
Velle dolis cupidasque in regnum tendere curas,
His arrecti animi stupefactaque corda virorum
470Advertunt patriae mentem tunc protinus omnes
Atque opus esse vident placidae indulgere quieti
Obmissis bellis et demum parcere tantis
Impensis, ne forte ruat magna obruta mole
Fenoris instanti succumbens lassa periclo.
475Certatim Medicem miris extollere quisquam
Laudibus in caelum curasque referre salubres
In patriam mentemque viri laudare fidemque.
Et, ni caeca feros bellandi insania cives
Egisset mentemque piis advertere dictis
480Ac monitis Cosmi scirent, res publica tantis
Haud submersa malis solitum servaret honorem,
Non auri ingratis tantos fudisset acervos.
Haec referunt cives passim totamque per urbem
Vulgantur cunctique suae conferre saluti
485Rentur, ut incertae Medices succurreret urbi
Consiliis patriaeque suum cumularet amorem.