Calenzio, Elisio Fratte, 1430 - 1502, Croacus libellus, Croacus libellus Croac. Croacus libellus (M. De Nichilo, 1981)

Primus in arma furens Cicerectus proelia temptat
Magnanimusque audet bello appellare Croacum
Herentem ripis et proelia prima negantem.
Nec ferus arma ducum, nec plebis vulnera vitat,
5Incautumque ferit squamoso in pectore Craccum
Progenitum Cumis, patria qui caede carebat
Infoelicis avi studio meliore canentis.
Fit strepitus et tela volant; ruit agmine toto
In mures armata acies et proelia miscent.
10Tum rex intrepidus Rotirum Cullumque potentem
Auxilio mittit sociis additque furentem
Dentibus et telis socia cum plebe Catellum.
Hic bellatorem Eropilum primoque repertum
Sauciat et torva correptum strangulat ira
15Demittitque neci Fialem, cui foecerat auro
Squamosum natura caput rittusque decoros.
Inde ruit telis semper gravioribus, audax
Obvius it, nunc dente ferit, nunc vulnerat hasta.
Ecce trahunt pugiles effossum pectora ranae
20Murem Phippialem captumque ad littora cogunt
Cunctantemque premunt manibus vi vulnere ferro.
Aspicit hoc miseroque parat, si possit, amico
Cullus opem sociosque furens sic increpat ore:
"O timidi patimur ranarum opprobria mures?
25Iamdudum liquidis Oleardus nabat in undis
Et nunc Phippialem miserum per devia raptant
Vicinoque parant captivum mergere fluctu,
Ite, oro, mecumque neci vel demite murem,
Vel moriamur". Ait, factoque hic foedere cuncti
30Prosiliere simul, strepitum stragemque dedere.
Extemplo conversae aties omnisque lacunae
It populus circumque hostes glomerantur anhelos.
Flectuntur tela in clipeos ocreasque fabarum;
Duraque monticolum mirantur tegmina ranae
35Bellantes passimque fero se Marte tuentes
Impediunt numero, tanta est audacia ranis,
Nec tumidae morsus vitant nec tela nec enses,
Sub pedibusque tenent clipeos hostesque minantes.
Haud aliter catulos prope cum sua pignora dire
40Latratu sensere sues, una undique turbam
Invadunt magno fremitu et rumore tremendo,
Nunc illos passim rapiunt et in aera iactant,
Nunc pedibus rictuque cava tellure recondunt
Diripiuntque animas et corpora fessa trucidant.
45Protinus armati miles Rupinus et Azur
Et Feracasus ovans armis turmaeque sequentes
In Martem caedemque ruunt aptantque lacertos
Invaduntque fero sallentes agmine ranas.
Tum primi insidias iratique Azuris arma
50Infelix Lericon sensit iuvenisque Molocrus;
Nigrantemque ferit geminis in pectore Corbum
Vulneribus: patuere iecur suffectaque nigro
Exta cruore; iacet medio resupinus in agro.
Non tulit exitium miserandaque fata Torocles
55Amissi socii. "Nec te sine vindice - dixit -,
Corbe, iacere putent mures; ego sanguinis ultor,
Ultor ero". Dixitque et tela trementia iecit,
Quae nisi ferrato velox Rupinus et armis
Acciperet clipeo suetus, certe Azuris illa
60Hesissent lateri et vulnus letale dedissent.
Ast ille haec: "Et tu caro comes ibis amico,
Improbe; cum Corbo Stigias properabis ad undas".
Dixit et ingenti traiecit pectora telo.
Parte alia pereunt Baracus Lerdusque senecta
65Debilis et passus duo millia vulnera Silus.
Nec tantum duro pereunt certamine ranae.
Occidit infoelix Cicerectus vulnere Cocci,
Currentemque ferit clipeo deformis Arampus
Cullum animo insignem; tum duro pectore telum
70Rumpitur et rupta Feracasum vulnerat hasta.
Hic magis assumptis saevit Mars impius armis,
Auditur fremitus belli gemitusque cadentum
Et crudeles voces et furor armatorum,
Per iuga ceu canibus montana furentibus audit
75Frendere apros silvasque fero resonare tumultu
Venator mistasque virum concurrere voces
Latratusque canum predaeque furentis hiatus.
Tandem, ubi defessas longo certamine ranas
Amissosque duces sensit, Rodilardus in hostem
80Ipse ruit magna comitum vallante caterva.
Miratur populi turmas atque arma Croacus
Insueta et tollens oculos: "Pro Iupiter! - inquit -,
Tantane progenies silvarum in montibus errat?
Di superi, prohibete minas, nimphaeque decorae,
85Quas colimus vestrisque ilares habitamus in undis,
Eripite hanc pestem et crudelia vulnera ranis".
Dixerat. Insiliunt omnes uno agmine mures.
Saevior ante alios telo Rodilardus acuto
It memorans cari crudelia funera nati
90Ultoremque necis sese per sidera iurat,
Clamantemque videt muresque in bella vocantem
Tectum armis, tectum folio viridante Coroctum.
Illum cum clipeo crudeli vulnerat hasta
Spirantemque animam sicca defixit harena.
95Mox Eradum fortemque neci demittit Arampum
Cristatumque ferit tumido sub pectore Iopen.
Tela movent iterum ranae pugnaeque resistunt.
Parte ab utraque cadunt mures Rupinus et Azur
Et Sapus et Lepadon pereunt iuvenisque Catellus,
100Ranarumque duces Focarus viridisque Corodus
Et Tuscus Fiaronicus et Vulturnius Arches.
At nemorum rex ille furens in bella Croacum
Provocat, illum illum quaeritque optatque superbus.
Quem postquam aspexit mediumque agnovit in armis:
105"Perfide - clamavit -, tu pignora nostra fatigas?
Tu miserum liquidis Oleardum perdis in undis
Nec superos nec bella timens Rodilardiaque arma?
Verum hodie nostros moriens solabere luctus
Et meritam sceleris poenam dabis, improbe". Dixit
110Insiluitque ferox elato pectore in hostem.
Ille autem obducta venientem reppulit hasta
Turbavitque viam et sese medio obtulit agro,
Atque ait haec: "Etiam tu nostri gurgitis audax
Venisti ad latices bellum moturus? At ille
115Nissus erat, quem tu faris te patre creatum,
Eripere imperium ranarum et stagna putavit
Nostra metu parere; iacet modo victus in undis,
Et didicit quales veniant in proelia ranae.
Tu quoque nunc Stigias natum comitabere ad undas".
120Dixit et elato contorsit tela lacerto
In murem; citus ille levi venientia saltu
Preterit, et luteae dorso cecidere lucernae.
Quem postquam clipeum timidi legere clientes
Et texere humeros atque inseruere sinistrae,
125Talibus alloquitur mures Rodilardus amicos:
"O sotii, nunquam tales in proelia ranas
Audieram; torquet dextra fera tela Croacus;
Nunc opus auxilio est; vestras intendite vires,
Hic iactate leves hastas, hic fortia tela
130Dirigite in tumidos hostes ensesque ciete.
Nam si nunc tenui pugnae populoque natanti
Cedimus et victi mures remeamus ad agros,
Et silvas et agros habitabunt et iuga ranae".
Dixerat. Una omnes elato pectore mures
135Prosiliunt cedemque novant et vulnera miscent.
Eminet infoelix bello rex rana Croacus;
Nunc clipeum telis obiectat, nunc ferit hasta,
Vulnera dat recipitque vices Martemque lacessit.
Qualis aper media crebro quem vulnere silva
140Obsedere canes atque undique morsibus instant,
Ille modo a dextra curvo se dente tuetur,
Nunc agit in levam stridentia faucibus arma,
Nulla timens iacula aut morsus nec vulnera curans.
Tum demum finem belli sortemque futuram
145Agnovit cursumque tremens ad littora vertit
Invitatque ad aquas socios augetque timorem.
At ranae dant terga fugae Martemque relinquunt
Precipitesque cadunt altae per devia ripae.
Protinus hic caedes et tristia funera belli
150Mugitusque fremens oritur. Gemit Ebarus udo
Pectore vulneribus geminis effossus et acer
Carnellus Liricas nunquam rediturus ad undas.
Cumque Fela Romanus Aclas fortisque Alamardus
Spiravere animam nec se potuere tueri.
155Nec te tam celeri iuvit levitate, Colosse,
Delituisse lacu; sensisti tela sub undis
Mixtaque purpureo manavit limpha cruore.
Ipse autem optatum saevit Rodilardus in hostem
Precipitem et patrios rumpentem pectore fluctus;
160Aggreditur ferro saevus mediasque per undas
Persequitur regem stagni ranamque natantem.
Est animus temptare lacus imosque videre
Fluctus et laetae iam tum succumbere morti.
It similis fulvo per devia rura leoni,
165Cum stimulante fame cervam perque aspera saxa
Insequitur, iam iamque tenens praedam improbus audet
Precipitem sese demittere rupibus altis
Hostilemque sequi per summa pericula cursum.
Quem vero ut vidit Coccus: "Pro Iupiter! - inquit -,
170Non sat erat terris contendere? Flumina temptat
Mus Rodilardus, aquis etiam se credidit audax
Insequiturque furens per stagna liquentia regem.
Flette oculos, pater, huc atque auxiliare Croaco,
Iupiter, et nostro tandem succurrere labori,
175Si tibi cura lacus, si possunt numina". Dixit.
Tum pater omnipotens casum miseratus aquarum
Risit et ingenti tonitru perterruit orbem.
Contremuere omnes subita formidine mures.
Ipse quoque expavit mediis Rodilardus in undis
180Et gressum tulit ad ripas paulumque moratus
Hortatur socios et proelia dira retentat.
Miratur pugnas parvarum animosque ferarum
Auxiliumque parat miseris cum coniuge ranis
Iupiter, et denso pulsarunt grandine terras.
185Hi tecti galea duroque umbone resistunt.
Quin etiam fodere lares et clara secundum
Flumina disposuere domos arctaque superbi
Obsidione tenent victas in gurgite ranas;
Ausi etiam temptare novis cum navibus undas,
190In quae facta cavum siccata cucurbita ventrem
Praebuit: hanc sectam in partes foecere carinas.
Lintea delubro sinuant direpta Dianae,
Quod fuerat media in silva sub rupe vetustum,
Et victae per aquas atque aurea vela feruntur.
195At deus immites exire Croacia cancros
Stagna iubet sociasque lacu defendere ranas.
Illis dena pedum vestigia denaque in arcus
Crura recurvantur laterumque a margine ludunt,
Ambiguumque iter est et devius usus eundi,
200Inque humeris erecti oculi, cervicibus ullis
Non herent capita alta, latent sub pectore dentes,
Monstrum ingens, quo non aliud natura crearat
Deterius visuque horrendum et morsibus audax.
A dextra levaque gradum nituntur et aequo
205Per terras avidi atque undas discrimine currunt
Et dirum gemina minitantur forpice bellum
Faucibus armati et curva testudine tecti.
Non contra hos clipei murum nec spicula prosunt;
Tela quoque in duro flectuntur inania dorso.
210Quin etiam superant morsu; furit agmen aquarum
In miseros mures, foveisque inventa trucidat
Agmina ruricolae gentis populosque latentes.
Convocat armatas aties Rodilardus et illis
Haec ait: "O cives, pro ranis numina pugnant.
215Aspicite, obsceni veniunt in proelia cancri.
Nescio quis deus hos in vulnera nostra fatigat.
Cedamus superis, victi certamine divum,
Invisique deis patrios redeamus ad agros".
Sic ait elacrimans et proelia saeva diremit.
220Haec lusisse sat est properato carmine, Musa.
Septima lux operi finem dedit. Exue vultus
Mortales, quos hic mecum dignata, puella, es,
Atque in Pegaseos iam diva relabere fontes.

Elisii Calentii Amphratensis De bello ranarum
225Croacus libellus explicit, in quo adolescens iocatus est.