Bonifacio Veronese Verona saec. XIII in. - Perugia? 1293, Eulistea, Eulistea Eulistea Eulistea (F. Bonaini, A. Fabretti, F. Polidori, 1985)

Exuvias postquam populis ex gentibus arvi
Divisit remeat letis in castra tropheis,
Urbis et in sedes. Et non post multa tuorum
Tempora conflictus, et desolamina gentis
5Inde Tudertine, et strages et vulnera curba,
Et miseros casus, fletu longoque rogatu
Commoti, propere conmittunt inde Leones
In Palea, qua parva patent nunc hospita castra,
Unde videre queunt arces, ac oppida celsa
10Urbevetana prope, summo clamore ruentes.
At Palearis eques cernens Perusina venire
Agmina desursum summisque a montibus acta,
Dixit: -Quisne pudor hodie, quem lumina nostra
Conspiciunt? Properant hostes, neque nostra verentur
15Ingressi longe confinia; menia poscunt,
In nos dirrecti, velud est in pascua vultur
Deditus ire celer. Mox et descendamus, et illis
Obstemus: moriamur ibi, certamine misso.
Cum pugnare datur, tectis est turpe latere:
20Famosum virtute mori, cum fata lacescunt:
Nobiliusque mori quam lecto, occumbere campis.
Nobilius vitam est pugne finire sub agris;
Illorum saltem, quos nobilitatis orrigo
Protulit, et toto quos fama reservat in orbe.-
25Arma parant subito: secus, modo fluminis unda,
Descendunt in plana omnes, spectantque videre
Adversas hostis faties. Sed strenuus Odo,
Rector ab opposito, Romana proditus urbe,
Et claris provectus avis, ibi talia fatur:-
30Assunt hii ne hostes nostri, qui rupibus altis
Descendere illis, ripasque ad fluminis illas
Herectis prestant signis? Audatia qualis
Misit eos, nomenque meum sprevere, nec acres
Agnoscunt vires, quas vos regione tulistis?
35Iam non impunes fuerint, meliusque stetissent,
Tutius adque satis scabrosis rupibus illis.
Huc comites properata mei; descendite fortes
Collibus ex istis, pugnaque arcescite secum,
Ac aties ferro prosternite littore stantes
40Vosque Tudertini, quorum nos novimus arma,
Signaque nostra, hite, lapides de gurgite viso
Tollite: vestra modo sic vota impleta tenete.-
Descendunt ad aquas labentes murmura dura,
Atque legunt silices fundis, funduntque lapillos,
45Extenduntque arcus, et mittunt inde sagictas,
Ac agiles astas laxant, eversaque tela
Hostibus alterius ripe, clamoribus atris
Inmissis. Aperte omni revocantur et undis,
Aggeribus, bellisque suis et cursibus ausis,
50Inde Tudertini: quibus est afatus et Odo:-
Contentus maneat, est qui sua vota secutus:
Gentibus humanis satis est sua vota tenere
Sic vos et vestra contenti sorte manete
Dilecti nostri. Remeate in castra Tuderti:
55Vestrum velle tenet iniuria vestra. Quid ultra
Addendum fatis quam prospera facta recurrunt?
Nemo queri potuit cui sors actissima venit.-
Cumque reverse essent aties, et ab aggere pugne
Cessissent monitu, iussuque Odonis ameni,
60Hosticus exoritur rumor, clamorque per agros,
Atque sequi simulat vulgus placare potentem
Hinc populum Romeque satum, pulcramque iuventam.
Sed conversus ait populus: -Quo ducimur, heuge,
Dux populi? quid forte putas? Odonica linque
65Vexilla, ac equites; et tu comiteris euntes
Quo nos fata vocant. Nostre nos urbis amamus
Usque statum; vitam nostri est finire sub agro;
Non fuga. Si qua placet pugnare, huc uenimus omnes:
Vectrices Griphos, victricia signaque nostra
70Occius huc vertas. Non audis quanta ruboris,
Non audis voces immensas, atque tumultus,
Clamoresque virum? Non pena choerceat illam.
Pro te nos erimus, et nondum cessimus armis:
Hic sumus, hic volumus in sevos ire furores.
75Amplius hic numquam tenea nos fulsit ubique
Eulisteus honor, et adhuc magnalibus ille
Factorum crescet titulis, et honoribus evi.-
Sic fati, laxant iras inimica per arva.
Ut stimulata fame per queque armenta leena
80Tollitur, atque vorat quecumque obstamina campo
Invenit, ac sternit: sic et Perusinica virtus
Heugitur, contraque hostes defertur; et arma
Urbevetana premit, turbat, fugat atque furore
Lanceaco, frameisque suis, duraque securi.
85Militie rector plebem dum cerneret eius
Luctantem, dixit: -Rubor heu mihi qualis iste
Semper erit! nunquam fatie removebitur ista:
Militibusque meis ego primus adesse flagello
Debueram. Celsa video descendere rupe
90Armatas iterum gentes, revocataque signa
In nostras molliri aties stridoribus actis.
Ostandum nobis restat venientibus illis.
Eia, huc eia, equites, properemus. Et inde Tuderni
Iam vicini assunt. Bellis lux ista deiscat
95In tenebras nobis; gladiis involvat et hora
Mortis. -Et interea succursum prestat ut heros
Anxius, ac ardens medios perlabitur hostes,
Corripiens mactansque viros Palearibus undis,
Deffectusque suos famosis suplet in armis.
100Hinc ac inde ruens, Perusino milite ductus,
Elatis signis, gestisque Leonibus alto,
Griphonumque armis a ponte expellitur hostis.
Heserat et ripis clades inmensa furentum;
Sed Perusinus aquis se tradit, nec vada poscit:
105Tanta patet gentis pressura, ut cursus aquarum
Herens desistat, vacuusque aperte sequenti
Inferius cadat undis et cursibus eius.
Non mors una fuit, sed morte cernere posses
Innumeras laceras facies, vultusque recisos,
110Deformesque viros, aties vastoque iacentes
Aggere visceribus fusis, et vertice verso.-
Tollite (nunc referunt), convitia tollite vestra,
Vos Palee gentes compescere lubrica lingue.
Utile semper erit ac linque imponere frenum.
115Respice quot turbe lingue iacuere veneno,
Quot strages, cedesque simul, quot corpora fusa!-
Et vix exactis voluisse cedere possunt
Romulide, ne adhuc tantis a cladibus illi
Quisque pronptus ibi, ferroque illisus et ensis
120Cuspide ferali. Pro quanta nefaria campis,
Rupibus ac illis, perque via rura, per ortos.
Per vineta neces hominum! Per ardua cedit
Saxa trucidator: at urbis denique portas
Serpit, aditque pedes, milesque et asper,
125Audax atque unus ubi captus et obrutus alto.
Quid loquar ulterius? Mihi funera visa tacere
Conveniens, saltem quid gesserit inde Tudertum.
Omne scelus tulit atque nephas, nullique pepercit.
Femineos sexus, portantes vinea vasa;
130Innocuos etiam pueros prosternit, et urget
Morte truci; fedatque manus in sanguine iusti
Intrusi, stantisque heremo. Sautiatus, et istis
Nondum visus adest. Satis peiora tulisset,
Si sibi concessum superis. Delere putabat
135Urbigenas, civesque omnes, ac perdere totum
Urbevetus, mundoque suum confundere nomen.
Eulistea tamen inducat discrimine tanto,
Flagitioque, urbis gens undique provida turmas,
Atque refert illis: -Satis egimus; omnia fecit
140Qui sua delevit contraria, cunctaque pessum
Misit, et hostiles infregit turbine turmas,
Ac orbi victor effulsit nomine claro.
Ista bis Omnipotens vobiscum fecit, et hausit
Ultra quam fuerat spes, et fortuna pararet.
145Quicquid adest actum est, hostili crimine gestum:
Crimine crebo homines pereunt, sua que facta rumpunt.
Non secus est illis populis Palearibus actum,
Et fortasse deus aliquos conspexerat actus
In nobis olim placidos, et talia nobis
150Propterea statuit, et nos in marte locavit
Victores hodie. Donum cognoscite celi:
Imperio, dominoque eius quodcumque paratur,
Gratia queque Deo fuit, est, erit omnibus annis.
Si nihil hic aliud quam milia cernere tanta
155Nunc captivorum, nimis esset; et hec Deus egit,
Non vestre tantum vires, ut diximus ante.-
Hec ut dicta tulit, patrios quicumque penates
Aspexere suos, et Sanctis vota tulerunt,
Que novere prius martis quam bella fuissent.
160Inde moras rumpunt qua Tibris labitur unda:
Erectis signis, positisque Leonibus astis,
Fulgineum invadunt, Aries cum lora teneret
Tunc Febea, quasi medio labentia ventre.
Librabant illi minime quod fata pararent:
165Eulistea fuit nimis hic decepcta iuventus:
Compessasse suis venturis rebus agendis
Debuerat quocumque modo: licet illa quiescant
Ment Dei, multisque dedit Deus illa videre.
Preteriti iactura facit prescire futura,
170Sepius ac artes veri subiecta fatentes.
Set Deus ostendit satis hiis per sopnia multa:
Audivere suis sopmnis quo pergiris ausi.
Cedite; non primis respondent hec modo fatis;
Non eadem semper tendit sors omnibus equa.
175Omnia fatorum motu mutantur in orbe.
Ac alii aquilam per castra volantem,
Ecclesie rostro fodientem numina Christi:
Hoc et inmagineam fatiem, Petrique columnas,
Sternite sacratas, extinguere lampades eius,
180Et muros maculare suos ex sanguine diro
Gentibus et linguis variis, et murmure vasto.
Viderunt alii lunam, stellasque cadentes,
Ceruleasque poli sedes, ac ectheris axes;
Stratis unde suis exciti turbine sompni,
185Narravere aliis audita, et visa tulere.
Hec ubi concepit Rome Raynerius urbis
Insignis Cardo, Laciis Legatus in hora,
Eloquio tali Perusinis utitur alis: -
O tu, Romane fidei defensor et autor,
190Hostis e eversor, felix bellator ubique
Miles, ab hiis cedas, cedatque electus, et acer
Nunc populus sinat arma, potens qui semper in armis
Previguit Lacii populis, hostendit et est
Romanus se vere ortum, velud acta fatentur
195Hac, et fama canit. Scio causas atque latebras
Que vobis non forte patent. Est durior hostis
Quam credi possit: solum non arma lacescit
Fulgineum, neque Spelle ferox laxatur ubique
In nos sub prima facie; sed mundus in unum
200Est collectus ibi quasi totus, ut extimo. Turbe
Illic cessante prave quoque natio gentis
Barbarice; Sarracus ibi, Parthique feroces;
Omnia sunt ibi Cesar adest ubi, nomen et eius.
Hac ex hoc vereor: fidei nam lumina nostre
205Extis, et inde bases: memini nos multa tulixe
Ecclesie cultu. Precor ut ista quiescant,
Axisiique moram mecum conducite vestram,
Dum fuerit sedata suis progressibus illa:
Nam Deus imponet finem metamque furori.
210Fluctuat alma ratis Petri, nec mergitur unquam.
Ergo valete diu benedicti, ac usque fideles.-
Indignans populus sic illi talia solvit:-
Inclite Cardo Dei, que verba audivimus ore
Missa tuo? Miramur eis cum Cesaris arma
215Extollas, gentesque suas, scelerataque signa
Magnifices. Non Cesar adest, sed Cesare cessat;
Depositusque diu, cassus, privatus et ille
Imperio: iam lata manet sententia Pape
Tradita: ludium tanti blasfemia patris,
220Blasfemique omnes sunt qui sua vota secuntur.
Ex nostris unus centum per rura fugabit,
Conteret ac hostes, ubicumque occursus eorum.
Extat Apostolico benedictio tradita nobis;
Pugnamusque fide nos, et Deus illa iuvabit.
225Catholici semper fuimus: benedictio turmis
Sicque tuis. -Sic fata fuit plebs, concita motu.
Bellorum ingenti. Non et secus illa per agros
Provehitur late, quantum dimittitur urens
In stipulas ignis, quam nunc Spelle minantur,
230Prevectium, ac ultra iuxta quasi castra Tupini.
Sunt ibi terribiles aquile, stomachataque signa;
Ac ubi Germani, pavideque in marte coortes;
Eulistea licet non iuverit agmina casus,
Que ne in fortune celi miserere ruina
235Hanc hodie, geminique ruant a margine terre
Scandentes, dominusque suo suus occidit orbe.