Pontano, Giovanni Gioviano Cerreto di Spoleto 1429 - Napoli 1503, Urania, Urania Uran. Uraniae libri (B. Soldati, 1902)

Nunc mihi quae virides colles rorantiaque arva,
Quae iuga gratorum nemorum ac viridantia ripis
Flumina, quaeque vagos colitis per devia fontis,
Aeriae aspirate aurae, atque favete vocanti,
5Tethyos aeternae clarum genus, inclyta solis
Progenies, quas Oceani bipatentibus antris
Enisa est, decepta dolis et Apollinis arte
Dum Tethys miserum totiens excludit amantem.
Nanque quiescebat clauso dea nuda sub antro,
10Cum deus ad postes tacitus rimatur, et omnem
Exploratque adytum, fraudemque in pectore versat
Igne calens, spectat simul et timet ipse videri;
Mox abit in tenuis radios, rimamque per arctam
Ingressus, fruitur thalamo et nova gaudia carpit.
15Intumuit dea compressu, atque, absente marito,
Celat honus, decimo Oceanus dum sidere Calpen
Diffringit, pontum et terris immittit apertis
Victor et extremam pergit tentare Maeotim,
Commotus fama et generosae virginis annis;
20Prodistisque utero tacitae et latuistis in umbra,
Oceano redeunte. Etenim pater ipse videri
Vos vetuit, tenues animas vix sensibus auctas;
Nocte quidem latitare antris, at luce vagari
Et pelago et terris, atque aera currere apertum,
25Solarique aestus hominum, et mulcere laborem,
Longarum et voluit curas lenire viarum.
Ergo agite, o mihi cultae aurae, oceanitides aurae,
Et Tethy proles et Apolline dignae parente,
Este mihi comites terris pelagoque vaganti,
30Mecum iter inceptum terite, et spirate canenti.
Vos ego Benaci ad ripam atque ad flumina Mantus
Sistam audax. Hic andiadum selecta sororum
Carmina et aonios laetae excipietis honores,
Quos olim memores divum referetis ad aures.
35Ipse meleteum ad fluvium smyrnetidaque undam
Populeo statuam thalamo atque umbrante salicto.
Hic Dryadum teneris iuvet indulgere susurris,
Cernere et errantis per mollia prata Napaeas;
Hic plectro resonantem aureo, testudine et aurea
40Calliopen, caput ad vitrei et cava cornua fontis,
Atque amnis veteres referentem carmine curas
Et vacet audisse, et vacua repetisse sub umbra.
Nanque suo et gelidus arsit quondam igne Meletes,
Pierius dum saepe chorus sese abluit amni
45Et mersat liquidis argentea corpora lymphis:
Concipit hic deus ardentis sub pectore flammas,
Moeret, amat, soloque amens tabescit in antro.
Virginibus facies eadem, atque eadem omnibus aetas,
Idem habitus, par et vox et variantia cantus,
50Par amor in cunctas. Unam sequiturque, cupitque;
Una tamen quae sit, dubium, et sententia differt.
Quae Clio fuit est Erato, quaeque ante Thalia
Melpomene est; errant flammae, furit ardor in una,
Illa quidem incerta est; urit vagus ignis amantem.
55E latebris parat insidias, ut nulla dearum
Non fuerit tentata: huic oscula rapta per amnem
Abstulit; hanc silvis fugientem aggressus in altis
Implicitatque manu cervicem, honeratque lacertis
Iam iam, sed durae remorantur brachia sentes;
60Illam spelunca in media, aut viridante sub umbra
Vitantemque aestus, et curas voce levantem,
Ni pastor ruat auxilio clamoribus actus,
Comprimat, et primae potiatur flore iuventae.
Tandem sive ea Calliope (sic fama putavit),
65Sive Erato, aut longo decepta Polymnia somno
Vim passa est. Tumuere uteri. Ast ubi prodiit infans,
Quo factum commune chorus celaret, in altum
It properans Helicona; Chion mox, hinc Colophonem,
Inde Rhodon, repetitque tuos post, Smyrna, recessus,
70Hinc ad centiforem Nili subit hostia Theben.
Indicat Aegyptus partum. At memor ipse sororum,
Et famae memor, et quodvis in crimine tantum est,
Musarum nequis prolem putet, auctor Apollo
Eripuit puero lucem et cava lumina condit;
75Unde oculis capto nomen permansit Homero,
Et patria incerta est, dubioque auctore parentes.
Hunc vos, o mihi cultae aurae, oceanitides aurae,
Implentemque tubas cuneosque in bella vocantem
Miratae, Xanthum ad rapidum aut simoentida ad undam
80Et sistetis iter, gelido et refovebitis amne.
Ipse sedens viridi in ripa ac variante sub alno
Nunc divos, nunc heroas vocet acer in arma,
Nunc deses vina et choreas et pocula cantet,
Aut Venerem, et blandos recinat lascivus amores,
85Vulcanique dolos, et coelo cognita furta,
Quaeque olim longo memores repetatis in aevo,
Dum placido sermone viam ingratosque labores
Et iuvat hausisse, et gressus mollisse canendo:
Fando etenim levat, et labor et via fallit euntis.
90Hoc nos, hoc, nate, auspicium dataque orsa sequamur;
Cantantes iter ingredimur, comitantur et aurae.
Te vero, mihi certa viae dux, inclyta cantu
Uranie, dum longum iter et spatia ardua circum,
Dum tantum maris et vastae telluris obimus,
95Perque locos cultu vacuos squalentiaque arva
Erramus (superanda etenim iuga frigida Tauri,
Tranandaeque Alpes promotaque culmina coelo
Caucasia, et superis iam iam calcandus Imaus,
Qua Gangem large undantem gangeticaque antra
100Emittens hinc, inde per horrida saxa rotatum
Devolvitque Indum, collectisque amnibus auctum
In mare patalium septena per hostia fundit),
Interea canere insuetum iuvet, et iuvet ipsis
Digredientem orsis et carmina culta sequentem
105Terrasque aequoraque mulcere atque aera cantu,
Et fandi decus extremis adiungere rebus.
Sic tibi Sebethi crescit quae ad flumina laurus
Non Austrum urentem, non saevos sentiat himbris,
Sed gelidi foveant rores, sed mitior aura,
110Et passim riguis inolescant lilia pratis.
Ipse quoque ignotos referam per carmina lusus,
Digrediens saepe, et coeptis dilabar ab ipsis,
Quo labor, insudatum iter et via iniqua levetur.
Nam tibi terrarumque situm, et cui subdita monstro
115Quae regio, et sibi quemque locum quod vendicet astrum,
Expediam. Iacet extremis in partibus orbis
Oceano cincta et pelagi resonantibus undis
Gens Orco sata, gens Ditem commenta parentem,
Coeruleis quondam tellus habitata Britannis.
120Hanc contra iacet algenti Germania campo
Dives aquis, dives nemorum viridantibus umbris,
Saevarumque parens foecunda altrixque ferarum.
Martius hanc quadrupes gentem atque haec litora servat,
Bellator quadrupes, fulvis qui cornibus horrens
125Ad pugnam vocat et torva ciet agmina fronte,
Insignis villo, sed longe insignior ausis
Pugnarum, ipse e coelo, ipse et de limine olympi
Iam quassans caput et tereti cervice coruscans,
Iam frontem ferus excutiens, iam cornua iactans,
130Sidereosque deum campos rutilantiaque arva
Prosubigens pede, et aurato sub vellere crispans.
Hinc Gallos, saevum genus atque immania corda,
Quos Rhodanus secat atque Liger refluentibus undis;
Hinc gentem indomitam et gaudentia pectora caede
135Bastarnas ciet ad pugnam et fera suscitat arma,
Armaque, pilaque, hamentataque tela cateias.
Tum deus armipotens, secum nova gaudia versans,
Inspectatque ferum et pugnacia cornua laudat.
Mox hastam dextra excutiens et vertice conum
140Flammantem ac longe iaculantem incendia cristam,
Erigit in pedibus seseque et concutit arma
Horrisonans. Ecce hic geminae de vertice flammae
Scintillant: hae agitatae Euris per inane feruntur
Incensae, facibusque auras atque aera signant,
145Teutonicosque petunt saltus vadaque invia Rheni.
At circum populi longe lateque colentes
Ignescunt calido afflatu, et fax martia saevit.
Scintillis etenim alterius temerarius ardor
Incensus furit et truculentia fortibus ausis
150Effera, at alterius effert calefacta favillis
Indomitum caput ac violenta superbia voce
Intonat, et nigro rabies armata veneno,
Foeda ungues, impexa comas et dente cruento;
Qua gressum movet et saltu se tollit Erinnys,
155Crine minax; hac erranti discordia passu,
Iraque, vesanusque furor comes additur, et lis
Ipsa quidem ardenti spargens incendia dextra
Evocat e latebris bellum, ac sese instruit armis.
Sic ubi spinosis in saepibus horridus ignem
160Iniicit agricola, et flammas agit Eurus euntis,
Omnia candescunt circum loca, candet et aer
Ignibus, insolita fervent sola subdita flamma;
Hic antro excitus coluber, minitantiaque ora
Attollens, oculis ignem vomit, et ruit alto
165Pectore coeruleus, squamosaque tegmina verrens
Pulvereum sulcat spiris iter, aestuat ira,
Ingeminat calor et rabies nigrescit eundo,
Atque illi collo atque elato pectore livet
Virus, et erranti maculantur terga veneno;
170Nunc caudam explicitans, sinuosaque tergora vertens,
Labitur, et toto capite exsilit, ac volat acer
Per frondes, per saxa ruens; nunc pectore toto
Eminet ac tergo sese exerit, et micat ore
Torva tuens, linguisque ferus iacit atra trisulcis
175Vulnera; livescunt sparso nigra pabula felle.
Ergo incomposito confestim in bella tumultu
Currit ab arctois scopulis furialis Iberne,
Exerit e ripis Tamesis caput, exerit ingens
Albis, et incertas volvens Garienus arenas,
180Vistulaque et summo decurrens monte Suevus.
Ecce vident Senonum populos, lateque vagantes
Vangiones trahere armatas in praelia turmas,
Lugosque, Creonasque, et certo Elveonas arcu,
Et Cimbros gladio insignes, et Saxones hasta,
185Ac falcata truces qui raptant esseda Congi;
Tum Cattas, Tagratosque, habilemque ad tela Sicambrum,
Quique fremunt Chauci praeter vada nota Visurgi,
Iamque alpes metire oculis iugaque edita coelo
Subiectosque iugis campos glacialiaque arva,
190Ac primum nemora illa ingentibus obsita silvis.
His Belgas ense invictos, Morinosque, Batavosque,
Arvernosque, ferum genus, his Venetosque, Remosque
Sustulit in campis Caesar belli deus, atro
Sanguine cum rubuit Liger, intepuitque cruore
195Mosa virum, et capiunt vix ipsa cadavera ripae,
Oceano indignante comam et mersante sub amnem.
Ast illis (manet aeternum decus) interiit gens
Et silvis prognata et Rheno educta parente,
Gens ferro atque hosti primis assueta sub annis,
200Helvetii, Usipetesque, atque effera corda Suevi,
Quis unum praedae studium, ac durare sub ipsis
Corpora fluminibus, teloque assuescere dextram.
Non urbis, non cura domus agrive colendi;
Venatu ducunt vitam atque e lacte liquenti,
205Et quod marte sibi spoliato ex hoste pararint;
Bella placent fususque hostili e corpore sanguis.
Hos motus animosque atque haec certamina summo
Gradivus coelo inspectans, crepitantiaque arma
Conflictu pugnantum, et equis decora alta parantum
210Hastaque et gladio et sparso super arva cruore,
Miratur simul ipse equites, peditesque, ducesque,
Tantarum et molem rerum ac conamina tanta.
Mox flammantem hastam et calvi tela horrida Iuli:
"Cedo, inquit, simul arma, simul mea signa nepoti,"
215Delapsusque polo pugnanti atque ense furenti
Astat. Adesse deum sentit deus. Illicet hostes
Vertuntur, volat acer equoque insignis et ostro,
Per mediasque acies exsultat victor Iulus
Caede madens; natat in medio Mars ante cruore.
220Hos lusus tibi, nate, viae coeptique laboris
Esse vides comites, quibus et vada summa Lemanni,
Nimbiferasque Alpes, quibus et fera regna Brigantum,
Rhoetorum et celsas hilares penetravimus arces.
En Drusi monumenta, tuique, Auguste, labores,
225En fontes auro gravidi; fluit aggere ab alto
Labens vindelicos qui dividit Aenus agros,
Hoc effert antro Rhenus caput, evomit illo
Undarum rapidos insano murmore fluctus
Danubius, spumosa Padum specus altera versat,
230Mons partu felix tanto totque amnibus auctus.
His sociis dum aurae spirant, dum ridet et aer,
Nec fessis placidos negat aonis unda liquores,
Coeptum iter ignotasque citi pergamus ad oras.
Nanque etiam Solymorum arces, lateque fluentem
235Iordanem (loca nota deo), Syriaeque recessus
Finitimos, palmaeque feracem germine Idumen,
Carmelique apices, quin et libanitida cedrum,
Quaeque fluentisono cursu ferit aequora Corseus,
Et quam Chrysoroas lento subit amne paludem,
240Cornupetens Aries rutilanti vellere servat,
Et Mars ipse suo gaudens prospectat ab astro.
At Nemeae fera tutatur samnitida terram,
Et Latium, tetricaeque domos, atque itala regna,
Et dites Umbrorum agros, opulentaque tecta
245Aemiliae, quaeque arva secat quasque irrigat urbes
Mincius. Huic nymphae andiades lectaeque sorores
Benaci miscent violas, moestumque hyacinthum
Intexunt. Ille incedit per prata superbus,
Invitans faciles latebrosa ad furta Napaeas;
250Quem vel maeonii cantus ascraeaque plectra,
Vel sibaritis avena peloriadesque cicutae
Inflarint, notum et choreis et amore Melissae.
Tutatur quoque quos labens de montibus altis
Dividit Eridanus populos, et territat urbes
255Abruptis ferus aggeribus digressus et alveo,
Secum agros, secum agricolas, secum obvia raptat
Armenta, ipsarum fastigia celsa domorum,
Evertitque imo fundo, excussatque sub undis
Vasta fremens. Videt infelix sua pignora mater
260Immersantem amnem, videt et deserta parentem
Nata senem involvi rapidarum gurgite aquarum.
Pignoribus dum sera parens, dum nata parenti
Auxilium parat, hic ambas circumacta vorago
Absorbet cumuloque ingenti vallat arenae.
265Parte alia spumans albenti aspergine pastor
Dum pecudem pelago avertit, dumque arcet ab amne
Inclamans, fidusque illi comes astat aluta,
Obliquo rapitur torrente et hiantibus undis,
Sullatus mox aeria suffigitur alno.
270Grex iusta natat. Hic fessus socia agmina aluta
Circuit. Ast illum abrumpens magno agmine vortex
Coeruleus, truncumque trahens vorat, et vorat una
Lanigerum armentum, truncoque involvit alutam
Latrantemque etiam ac domino pecorique timentem.
275Tum miserae e summis luctum Phaethontides alnis
Ingeminant, miserae phaetontia turba sorores
Abrumpunt lamenta; vident electra suarum
Relliquias lacrimarum, acris monumenta doloris
Amne rapi, rapi et avulsis sua munera ripis;
280Ac nova dum veteres revocant dispendia luctus,
Ipsae iterum Phaetonta, iterum Phaetonta requirunt.
Finitimae trepidant urbes foraque omnia circum,
Diffugiunt errantque greges custode relicti.
At lacrimans at fusa comas ac pectora plangens,
285Desperans hominum et opem Ferraria, et ipsos
Urgenti vix posse deos obstare tumultu,
Praediaque oppidaque urbesque evertentibus undis,
Indomitis undis summum haud satis esse tonantem,
Excidium pavet attonita, atque immania fata
290Diluviem expectat; ceu cum miserabilis ales,
Vincta pedem laqueo pennasque interlita visco,
Accipitrisque famem truculentique aucupis iram
Horrescit trepidans. Tum candida turribus altis,
Purpureosque sinus niveasque intecta papillas
295Albenti strophio, formae sibi conscia amorumque
Eridani, sese ostentat, sua lumina in amnem
Defigit Stella arridens, ac flumina molli
Obtutu irradiat. Sentit sua gaudia et antro
Proripiens, cinctumque alno caput exerit undis
300Eridanus. Tunc nympha oculis iacit aurea in illum
Tres veneres, tres illecebras, quibus excitet ignem,
Excitumque sua succendens ventilet aura.
Hic videas flammantem amnem longeque agitantem
Scintillas vomere et rapidos incendia fluctus.
305Illa iterum illecebras, iterum veneresque liquoremque
Afflat acidalium, quis saevos temperat ignis;
Mox risum spirantem auram ambrosiaeque fluorem
Laeta movet. Leni flammae incenduntur ab aura,
Post liquido ambrosiae sparsae de rore madescunt:
310Hinc iuveni in mediis liquuntur pectora flammis.
Ut magnes ferrum in sese versatque trahitque,
Sic virgo trahit Eridanum versatque tuendo,
Deque sinu iaculata faces succendit amantem.
Corripit ipse novam flammam, atque ignescit in amne.
315Ecce ingens post terga fragor sonat, intonat aer,
Dissultant ripae, et fluctus se tollit ab imo;
Agnoscit deus instantem a cervice ruinam,
Attonitaeque timens dominae atque incensus amore,
Cessantem fluitare amnem iubet ocius. Ipse
320Attollit dextra elatum triplici aere tridentem,
Concutiensque caput properanti elabitur unda
Insignis curru et terno cava tempora cornu;
Prospiciensque undantem alte descendere nimbum,
Vellentem arbusta, et secum vacua arva trahentem,
325Armatam attollit dextram et ferus imperat ore:
"Nil ultra tentandum, undae, atque absistite ripis,
Parcite agris, vimque aggeribus cohibete sub ipsis."
Haec ait: illae spumantes tumido aequore fluctus
Includunt alto alveo, et placido agmine cursum
330Maturant, pontum et tacitae ingrediuntur apertum.
Ipse locum celer optatosque revisit amores,
Et celsa dominam laetus de rupe salutat;
Libera sidereae plaudit Ferraria nymphae
Dona ferens, mox et placido gratatur amanti.
335Haec vos haud ingrata viae solatia, nymphae
Aeriae, dum Flaminiae tranamus et amnes,
Et colles Piceni, et non vada tuta Truenti,
Dum praecutinas cautis, cavaque hostia Aterni,
Pelignumque solum, celebrataque flumina Musis,
340Dum marrucinos colles, sitientiaque arva
Gargani peragramus et arenti Aufidon ora,
Et mecum cecinisse et iter lenisse canendo
Ac durum iuvet accentu mollisse laborem.
Sic vobis, nymphae, aeternum sit ludere, sic vos
345Et gelidae accipiant valles et flumina fessas.
Ipsa etiam ardenti gaudet defensa Leone
Usta siti et latis fundens se Daunia campis,
Quaeque nitet pigro tellus madefacta Galeso;
Et tellus late ingenti circumdata Sile
350Dives agris, dives pecoris, longe optima nutrix
Lenaeae vitis, ditique argentea gleba,
Clarorum inventrix studiorum, atque aemula divis,
Magna viris, magna ingeniis atque urbibus ingens;
Ac parvo distincta freto, oblatrante Charybdi,
355Insula terrificis Aetnae celebrata caminis,
Cyclopum domus, et cupido loca pervia Diti.
Dum ferrugineo rapitur Proserpina curru,
Ad manesque iter ingrediens nova subruit antra,
Atque ea, quaesitam post natam Ereboque repertam
360Monstratam et segetem mortalibus, horrea genti
Constituit dea, quae siculis dominatur in arvis;
Deque fame quotiens hominum genus omne laborat,
Antraque horreaque et cerealia claustra relaxat
Ac saturat laetas renovatis frugibus urbes.
365Has gentes Leo, siderea dum spectat ab arce,
Florentisque manus videt, exsultatque videndo,
Ingentes illos animos ingentia ad acta
Suscitat, imperiique animos accendit ad arma
Horrificus. Sentit tacito nova gaudia corde
370Delius, admiransque armos et pectora saevi
Quadrupedis, laeto fulgentia lumina vultu
Figit in Italiam, et genti gratatur et urbi,
Quae quondam Euro praescripsit Zephyroque Notoque,
Et Boreae imposuit leges, suaque intulit arma
375Oceano, nunc templa deum et solennia curat,
Sacra colens, magno et ritus iam praeficit orbi.
Mox terram altricemque virum imperiique parentem,
Et leges condentem, et diis pia sacra ferentem
Commendatque Iovi, atque Italum fovet auctor honores.
380Annuit his precibus divum pater. Inde fluit sors
Imperii magnarum et opum, et reverentia legum.
Phoenissas etiam gentes chaldaeaque regna,
Antiquum genus, irradiant fulgentia monstri
Vellera phoebei. Nam quos de rupibus altis
385Pyrene spectat populos, quaeque aurea findit
Unda Tagi, quaeque arva secat Sicorisque vagique
Fontis Anas multoque trahens se gurgite Iberus,
Qua vasto circum pugnax Hispania ponto
Alluitur, quaque ora maris se celtica tuscae
390Porrigit in portum Lunae, ac Tyrrhenia cultos
Ostentat colles, atque in mare solvitur Arnus
Clarus opum felixque operum atque insignis honorum,
Aurea quem gemino iungit Florentia ponte;
Parte alia solem ad rapidum clymeneiaque astra
395Laudatos Arabum campos, pinguemque Sabaeum,
Eudaemon qua felici nitet inclyta gleba
(Betius hanc Zamete fluens lavit haerbiger amnis,
Et qui thura Laris foecundis miscet arenis
Stillantem evolvens in persica litora myrram,
400Hanc ripa frondente vagus sinuantibus undis
Hormanus foecundat, et in vada caeca Priones
Sese agitans, dum coeruleo provectus ab alveo
Intrat Erythraeum per pascua laeta profundum),
Haemonius sibi iura senex haec vindicat. Inde
405Iupiter hos populos placido fovet anxius astro,
Ac terram myrrae matrem stirpisque parentem,
Thuriferae miratur opimo germine laetam,
Bis ferat ut segetes anno, bis poma ministret.
At Parthos, genus acre, propinquaque Persidos arva,
410Et latos Medorum agros taurina tuentur
Cornua, quaque Asiae litus se porrigit, et qua
Cyclades insanum tundunt mare, notaque Cypros
Ostentat paphias candenti marmore turres,
Ac sedis, Erycina, tuas, quibus aurea quondam
415Fulgebas. Hinc ipsa urbes, hinc oppida gentemque
Invisens et blanda foves, et amica tueris,
Et fontis memor et nemorum, quis sedula natum
Formabas docilem hamatae se aptare pharetrae,
Tendere mox arcum, et celeres tentare sagittas
420In volucres prima expertum. Illae ut amabile telum
Senserunt, placida Idalium implevere querela,
Murmuraque ingemuere leves. Strepit incitus ales
In venerem. Certos iterat puer impiger ictus,
Inde feras pecudesque petens graviore sagitta.
425Ipsa, faces iaculata, novum post vulnera vulnus
Infligis: caluere ferae, grexque omnis in ignem
Incensus furit. Hic audax puer aptat in ipsos
Pastores ramum, quem stirpe athamantide vulsum
Mater acidalio continxerat amne. Ibi vulgus
430Pastorum pecudesque interque armenta ferasque
Ingemuit: silvae insolita sonuere querela.
Tum Charites fudere novos e fonte liquores,
Vulnera quis gemitusque et acuti in corde dolores
Sedantur; tunc ipsa, sinum nudata, papillas
435Exeris: effulxit iubar, ac de pectore eburno
Afflarunt gelidae Zephyris felicibus aurae,
Quis aestus recreas iuvenum lenisque dolorem.
Hic videas amnem ad rapidum viridante sub alno
Pastores miscere novas per prata choreas;
440Hic primum cecinit teneros nova fistula amores,
Insuetumque suae carmen modulatur amicae
Upilio; assuevere choris Dryadesque Napaeaeque,
Et Panes socii, et nemorum montana propago.
Tum primum nymphae heroem, heros heroinen
445Arsit; amant heroes, amat pastoria turba.
Ipsa inter medios iuvenes mediasque puellas
Compta canis, silvasque moves et flumina sistis,
Et circum pictae variant sua rostra volucres.
Has artes Cypros atque haec incunabula nato
450Prima dedit, primosque tibi monstravit amores.
Nanque in acidalii frondoso margine fontis
Ducebas nitidum properanti pollice plectrum;
Conveniunt nymphae ad cantum properatque iuventus
Pastorum, simul heroes, simul heroinae,
455Et Panes montanicolae, quosque acer in ignem
Egit Amor. Coeptae choreae. Vox omnis amantum
Una fuit: "Mihi parce puer, mihi parce puella,
O niveo candore puer, roseo ore puella."
Ecce autem phario veniens de litore pastor,
460Commotus fama chorearum et honore canendi.
Astitit, obstupuitque una: obstupuere puellae
Miratae pastorem. Etenim coma mollis, et illi
Qui coelo possent superos deducere ocelli,
Quis ignem, dea, quis sensus instinguis amandi
465Fixa tuens. Arsit Dryas, hinc arsere Napaeae
Indignantem animis et tristi corde rigentem.
Hic Amor ipse duas gutta ex amathuside tinctas
Selegitque arcu innitens strinxitque sagittas,
Quo victor duplici geminaret vulnera telo.
470Hae validis agitatae Euris et viribus actae
Confligunt simul, et celeres strinxere favillas
Incensae illisu rapido, et fax ignea fulxit
Aucta Noto. At tacitos intus calor urit amantes.
Altera niligenam puerum ad praecordia fixit:
475Obriguere gelu venae, sed flamma medullas
Urit agens, correptum adolent incendia pectus.
Ignorat tamen, unde faces, unde acta sagitta;
Nunc pallor, nunc purpureus color ore recursat,
Ac multa e vario volitant suspiria corde.
480Altera detorsitque iter, ac vestigia ab ictu
Laeva petit: laeva sensisti e parte sagittam
Errantis mater pueri; longe ingemis. Ille
Ridet, et implicitus collo blanditur amanti,
Admotusque sinu nudato atque oscula fingens
485Ignotum matri diffudit in ossa venenum.
Cuius ubi tibi vis est cognita, tingis et illo
Docta faces, quis corda afflas mentesque deorum,
Cogis et humanis superos pallescere curis,
Inque bovem mugire patrem et freta longa secare.
490Te nati telum, patria tellure relicta,
Pastoremque sequi iubet et pastoria iussa,
Te Memphis dolet errantem prope flumina Nili,
Te Nilus miseratur ad haerbida prata gementem,
Cum tenerum exanimata fovens lacrimaris Adonim,
495Et Marti praefers pastorem, et flumina coelo.
Hos numeros celebrate, aurae, oceanitides aurae,
Et Cypron cantate et fontem amathusidis undae,
Unde meos et fovi aestus et vulnera lavi,
Cum valles: "Ariadna", nemusque: "Ariadna" referrent,
500Et miserata graves iterarent litora questus.
Non Babylon, non quae ora inter Tigrimque vagumque
Euphraten, non quae assyrio riget ora calore,
Non Crete quondam Iovis incunabula magni,
Nec veteres Graiorum urbes, nec achaica regna
505Virginis ingentes alas et brachia vultu
Non laeto aspiciunt, non Virginis inclyta dextra
Protegit has, non Mercurii variabile sidus,
Ingeniique bonis et linguae laudibus ornat.
Scilicet hic patriam antiquam dulcisque recessus
510Cyllenen meminit, lususque in montibus actos,
Dum pueris puer immistus per gramen ad umbram
Et choreas agit, et dulcem modulatur avenam,
Et primus nudae meditatur dona palestrae.
Saepe illum genitrix, silva dum quaerit in alta,
515Hirsuta committentem agnum in praelia fronte
Invenit et cauta revocantem in verbera dextra;
Saepe suas levi curas in cortice fagi
Testantem, et scripto signantem carmina trunco:
"Quid fugis, o formosa Dryas? Qui te puer optat,
520Lilia cana novem dono dat, datque hyacinthos
Florenti intextos amarantho, et cypride fronde.
Haec puer; ast olim cupidas quoque pectoris auras,
Osculaque intactis servat tibi roscida labris."
Finitimos vero Thraces, rhodopeiaque arva,
525Haemumque, Hebrumque, et Macedum quondam inclyta regna,
Illyricos etiam tractus, vagaque ora Timavi,
Et Gangem late undantem, et gangetida terram,
Gangaridumque domos dites, adamantidaque oram,
Quaque Arius stagnante vado fluit et ruit inde
530Gemmiferos volvens latices atque aurea saxa
Aegoceros imo ascendens prospectat ab orbe,
Falciferoque seni et populos commendat et urbes.
Non Mariam, non longiflui lata hostia Nili,
Aut campos, Aegypte, tuos, aut pinguia culta
535Cyrenes, non Marmaridum loca torrida ab aestu,
Hyrcanive sinum maris, aut quos aspera saltus
Armeniae Tigris colit et vagus ambit Araxes
Aut arcas puer, aut Geminorum cura laconum
Negligit; aut laetos felici vellere Seras
540Deserit alma Venus, iustae aut trutina aurea Librae.
Haec quos Gardamonis populos, quos et Zariaspes
Alluit et ripis Ochus insignitus opacis,
Et quae turrigeris insurgunt moenia Bactris;
Haec quos e scyticis delabens montibus Indus,
545Sandabalisque rigant campos, casperiaque arva,
Indus aquis, Indus populis, auro effluus Indus,
Regnatorque hominum heoi et rex maximus orbis,
Atque alio sub sole nigrantis Oasidis oras,
Qua libyco subiecta iugo squalescit et atris
550Stagnat Muris aquis, vasta et mons surgit arena,
Atque abit in celebrem mareotis lympha paludem,
Quaque vetus Thebe centum stetit inclyta portis,
Imperitans moderatur et usta caloribus antra;
Quis passim nudi iuvenes nudaeque puellae
555Optatos agitant lusus et, pectore nudo
Complexi, socio ducunt sua gaudia nexu;
Quis et pauperies comes est, comes alma voluptas,
Et solem odere, et tenebris laetantur opacis.
Nec phrygio iuveni studium aut sua cura recessit
560Terrarum. Nanque hinc gelidos regit axe propinquo
Sauromatas arcu insignes et acinace curvo,
Et quos Oxa palus, quos et vada longa secutus
Percurrit, varias miscens secum Oxus arenas;
Illinc Aethiopum campos sitientiaque arva,
565Et vastos Arabum fines, immania tesqua,
Immitesque elephantum oras, azania regna
Qua se barbaricum in pelagus spumante fragore
Rhaptus agit, secat et rapidi fera litora ponti
Ac tractus secat, humano quis sanguine pasta
570Gens errat nemorosa, ferunt cui pabula caedes,
Et potum cruor expressaeque ex osse medullae.
Parte alia rursum in pelagus se proripit ingens
Zingis, et immanes pascuntur iusta elephanti.
Post Coloa stagnante vagus fluit aequore aperto
575Astapus, et socio iungit sua flumina Nilo,
Iungit et Astaborae, et Blemium hinc populatur arenas,
Illinc memnonios cursu secat improbus agros.
Hos fovet idaeus puer, ut nec frigus iniquae
Sarmatidos, nec saeva senex incendia vitet
580Aethiopum extremo aspiciens Saturnus ab orbe.
Ast Tingin, Bochique domos, habitataque Mauris
Tecta, deosque humeris coelumque Atlanta ferentem,
Insignisque auro et pomis radiantibus hortos
Hesperidum, ac deserta siti getula leonumque
585Arva fame Mars omnipotens et Scorpius ardens
Inspectant laeti coelo, et sua iura tuentur;
Hic chelis, ille ense potens, quis culta Syrorum,
Cappadocumque agros, quis commagenia rura
Defensant, moresque viris et munera monstrant.
590Finitimam Cilicum gentem, iugaque edita Tauri
Et flexus, vage Cydne, tuos, saltusque malignos
Pamphiliae, et fulvas rapidi Eurymedontis arenas,
Felicesque Hermi ripas, rutilantiaque auro
Litora Pactoli, et florentis Maeonas armis
595Cura Iovis fovet, insignitaque Piscibus astra
Irradiant. Colit hos Garamas desertaque tellus
Aethiopum, colit exustis Nasamonius arvis,
Tuspique, Arcagorique, incensaque solibus ora,
Quique tenent vacua arva et sole incocta Anagombri,
600Quique aestu sitientem agrum vicinaque Syrti
Litora Fazani, desertaque inhospita versant.
At Cancer noctisque decus latonia Virgo
Lotophagum sedes tenet, et quos Bagrada saltus
Infidusque secat Cynips et punica late
605Litora, quaque vagus se tollit in aequora triton,
Et formidatas olim Chartaginis arces
Ac latebras, Masinissa, tuas cavaque antra leonum,
Aetaeos etiam fines, squalentiaque arva
Colchidos et saevae non hospita litora Ponti,
610Quasque oras Phasis rigat et quas spectat ab alto
Vertice piniferis Ide circumdata silvis,
Ide altrix silvarum, Ide foecunda ferarum,
Irriguos Ide fundens de rupibus amnes.
Quos iusta phrygiae per opaca umbracula nymphae
615Aestatem prohibent, nudataque corpora lymphis
Praecipitant; nitet in mediis argenteus undis
Candor, et ex imo fulget vaga purpura fonte
Et roseus color. Hic tremulae per coerula flammae
Scintillant, quas illae oculis iaculantur; ibi acer
620Observans Amor, acer ibi sua tela sagittas
Ustulat igne novo flammisque recentibus armat,
Ac nova per phrygios meditatur praelia campos
Insultans. Calet omnis ager, calet Asia et ipse
Extremo volvens incendia fonte Caicus.
625Bithynos etiam colles iugaque alta Cytori,
Et freta cyaneas inter currentia cautis
Luna tenet summoque nitens in cardine Cancer,
Quaeque olim pegasea ratis loca legit; ubi ingens
Alcides actus furiis victusque dolore,
630Immemor ipse sui, clavaeque oblitus et amens
Erravit, cum ripae illum ac resonantia saxa,
Illum amnes, illum antra procul vallesque referrent,
Clamantem: "Mihi reddite Hylan" totiensque gementem,
Tundentemque Hyla nemus, aequor Hyla replentem.
635Has illi poenas Cytherea irata paravit,
Quodque apio insignire comam, quod tempora myrto
Abnuerat, cum laeta illum ad carchesia victor
Oenides omnemque una Calidona vocasset,
Gaudentemque apri spoliis et virginis actis.
640Sit mihi fas, nymphae aonides, dum litora curro,
Quae quondam cithara modulans percurrerat Orpheus,
Sit fas Alcidae luctum puerique rapinam
Et canere, et longum cantu mulcere laborem.
Dum vocem valles referunt, dumque ipsa canentum
645Murmura responsant et ripae, et litora, et ipse
Conscius erroris fons, et loca conscia questus,
(Vestrum opus) ut fessae reparentur carmine vires,
Assit et extremis decor et sua gratia dictis.
Appulerat Mysorum agris magnetias Argo,
650Cum tenero comitatus Hyla petit impiger alti
Alcides iuga per densum frondentia montis.
Hic septem capit errantis per devia cervos,
Septem arcu pedibus binos et robore plantae
Insignes maculis primoque ad tempora cornu.
655Hos puer attrectare manu palmisque fovere
Incipit, et tereti subnectit vincula collo
Exsultans praeda et maculosis pelle gemellis.
Hic heros fessus cursu per gramen ad undam
Ingentis artus sternit, clavamque trinodem
660Suspendit trunco, et pharetrae caput aptat honustae;
Invitat somnos labor et vicinia fontis,
Umbraque textilibus circum variata corymbis.
Ipse autem fons perspicuis argenteus undis.
Albescunt imo sparsi rutilantque lapilli,
665Quos huc illuc subsiliens vomit unda; quiescunt
Mox illi, pictaque solum variatur arena.
Laetantur vitreis errantia lumina in undis;
In summo natat umbra, natant ramique comaeque
Frondentes, sol per tenuis vaga lumina rimas
670Irradiat, variant umbrae variantibus auris;
Pendula per nitidum currunt umbracula fontem,
Murmuraque in solis strepitant resonantia silvis,
Quae lenis movet aura, movet recinentia ramis
Ora avium et vario resonant cava guttura cantu.
675At circum atque ipso crepitantis margine rivi
Ver halat, roseusque decor se fundit ad auras,
Liliaque in viridi spirant canentia thyrso,
Et memor ingratam moeret narcissus ad undam;
Tum violae e patulis redolentia munera ramis
680Praetendunt laetos flores implexaque serta
Spirantis rarum veris decus. Enitet inter
Illustris passim floris monumentaque divum
Flos rarus, flos ipse hominum vix cognitus ulli;
Heroes norunt et semideique deique,
685Iupiter hoc thalamos iubet, hoc iubet aurea coniux
Rorari genialem aulam, cum laetus uterque
Laeta agitat sociosque parant coniungere somnos.
Hos inter gratam Alcidae per membra quietem
Stillarat sopor, et fessos recreaverat artus.
690Ipse autem somno gravior victusque sopore
Horrentemque animam late de pectore anhelus
Efflabat. Nymphae, insolito de fonte fragore
Excitae, liquidis caput exeruere sub undis;
Utque virum videre per haerbida prata iacentem,
695Tendentemque artus, mento setisque rigentem,
Claudentemque superciliis cava lumina, risum
Ingeminant: laetis interstrepit unda cachinnis.
Ridebant aliae stertentem heroa; sed haerens
In puero non ipsa oculos, non lumina torquet
700Blanda Earis, sentitque deae zephiritidis arcum
Tabificum ultricesque manus. Ea, colle propinquo
Insidians, telum idalium, immedicabile telum
Perstrinxit, sullatum alte intinctumque veneno
Fontis acidalii. Hoc etenim dea cypria telo
705Utitur in nymphas, quotiens mortalia nymphis
Obiicit ora, hominumque deas pertentat amore.
Interea, catulis puer ad praesaepe ligatis,
Ludebat, pexosque manu mulcebat, et haerbas
Selectas dabat, et misto inter cornua flore
710Intexens viridi caput insignibat acantho.
Mox ipso infelix puer, ipso in margine laetos
Infelix lavat, et vitream depectit ad undam
Rorantis hudo latice atque aspergine cana.
Senserunt catuli fontem notum. Ah puer, ah sors
715Dira deum. Saliere feri, puerumque sub undas
Traxerunt. Terque ipse manu pedibusque humerisque
Obnitens clamavit herum: ter candida Nais
Ora manu pressans liquidum vi traxit in amnem,
Atque amplexa suis pavitantem condit in antris
720Fulgentem tamen ora, oculisque comaque decentem.
Illa quidem puero fruitur. Sed flava Nychia,
Et nigris Eunice oculis petulansque procaxque,
Atque umbrae Melis consueta, Adranea recessu
Picta genas tortisque comis et nuda papillas,
725Ac nunc multa suo fundens suspiria corde,
Tabescunt miserae invidia latitantque sub antris.
Septem Earis malesana dies, septem anxia noctis
Cum puero insomnes agit, ut neque parcat amanti,
Nec parcat rursum ipsa sibi, sed perdita et amens
730Deperit illum oculis, amenti et deperit ore
Perdita; mox clauso exanimis collabitur antro.
Ast heros somno excitus pavitansque dolensque
Quaerit Hylan, repetitque et Hylan. Nemora avia longe
Responsant, iterantque et Hylan. Puer abditus antro
735Ipse quidem responsa refert; sed nympha, sed antri,
Occlusaeque fores, molesque immanis aquarum
Adversans prohibent superas attingere ad auras.
Luctatur sed vox, intusque offensa resultat,
Atque obscura procul revolutaque bombit imago.
740Errabat miser Alcides gemitu obvia complens:
Praecipitem nunc ardor agit, nunc victa dolore
Genua labant, nunc mugitus per saxa resultans
Inventum promittit Hylan, modo lusus et exspes
Arcumque clavamque veneficamque pharetram
745Turbat humi; mox amisso praefertur amante.
Iamque oculi, iam vox defecerat. Ecce per amnem
Visus Hylas. Vocem ingentem dedit excitus heros,
In mediosque salit fluctus et brachia tendit.
Exili tum voce puer: "Mihi gloria in amne est,
750Care parens, absiste queri, sat terra, sat aequor,
Satque tui socium me iam novere labores;
Sat sit Hylan sudasse tuae sub pondere clavae.
Iam requies mihi parta et hymen et numen in unda:
Vive memor, nostrosque animo servabis amores."
755Hic lacrimas dedit atque extendit ad oscula vultus
Purpureos; vani rapuere sed oscula venti.
Sectatur properantem heros, sed coerula coniux
Sectantisque oculis nubem obiicit, et vetat antro
Indugredi. Tales reddit de pectore voces
760Alcides: "Mihi care puer, tua gloria laudi
Atque undis iam parta quies et numen in amne,
Invidiae coniux et amante et coniuge felix;
In clava mihi nomen Hylae libycaque pharetra;
Pulchcr Hylas, regnabit Hylas in pectore nostro:
765Sis facilis, nostrosque iuves in parte labores."
Dixit, et ingentem viridi de cespite collem
Erigit attollitque manu: componitur ara
In medio, lecti flores et olentia serta
Sparguntur; gestati arcus gravidaeque pharetrae
770Stant super, et rutilas volvunt incendia flammas.
Ipse aram novies lustrans bona verba precatur
Cum gemitu, novies et Hylan de more salutat.
Visus Hylas media flores quoque sumere ab ara.
Hinc iter ad Phasim ingeminat, minuitque dolorem
775Ipsa dies, desiderio vis addita crescit,
Mensque resurgentis renovat sub pectore curas,
Quae fossum excipiunt variae et comitantur euntem,
Litora dum properans legit et cava flumina tranat;
Solantur tamen in tenebris insomnia et umbra
780Obversans oculis et Hylae amplexantis imago.
Forsitan et quos quisque deus per pectora sensus
Excitet et quales nascenti sidera mores
Portendant, canerem, diversaque fata, virorum
Quae facies, vigor aut membris, quae robora cuique,
785Quod studium, quodque ingenium visque insita cordi,
Ut rerum series et coepti carminis ordo
Postulat, et toto passim ferremur olympo,
Scitantes quae vis superum ac fortuna locorum,
Astra deum quid iuncta simul, quid, ab orbe remoto
790Dum certant, quid, cum radio intueantur amico,
Promittant, qua parte favor, quave ira deorum
Eveniat, mors unde repens, aut tempora vitae,
Quaeque hominum generi coelo ducuntur ab ipso;
Verum ingens dolor et fatum insolabile magni
795Herculis, ac totum lamenta audita per orbem
Crescentem natae luctum immedicataque duro
Vulnera retractant ferro, ac nova robora sumit
Cura recens, semperque novos dolor incutit ictus.
Non potuit famulantem heros, socia arma ferentem
800Victor apri excisorque hydrae domitorque ferarum,
Non valuit pueri casum nymphaeque rapinas
Ferre deus. Mihi nata seni, mihi filia patri
Eripitur. Crescat dolor et nova cura resurgat.
Parcite, Pierides, nostroque absistite luctu.
805Vos laetos agitare choros iuvet; ite, puellae,
Ite, deae. Tuque, o toto dux praevia coelo
Uranie, proprios repetens age, diva, recessus:
Ipsa tibi dulcem in thalamis meditabere cantum.
Funera nos lacrimaeque decent. Procul este, Napaeae,
810Este procul, Dryades, cultaeque in carmine nymphae,
Liquentisque amnes colite et colite ocia silvis.
Forsitan et te, Aurora, iuvet, dum Memnona luges,
Et nostras audire tuasque iterare querelas.
Sed dolor et lamenta nigro comitentur amictu,
815Quaeque aerumna meos non deserit anxia questus;
Sed comites estote, aurae, atque favete querenti
Et voces geminate et luctum intendite nostrum,
Fidae aurae, comites saevi testesque doloris.
Certo ego felicis tedas dulcisque hymenaeos,
820Nata, tibi carosque parabam e stirpe nepotes,
Fingebamque et avi lusus, numerosaque verba
Ad cunas, cantusque senex meditabar aniles.
En miserae patris tedae? Hosne senex hymenaeos
Aspicio? Sunt haec solatia grata nepotum?
825Nata, iaces, nec blanda senem, nec filia patrem
Alloqueris, sed muta siles, sed lumina condis.
Hoc meruit pater infelix? Age, nata, reclusos
Et sustolle oculos et me solare querentem.
O vanum desiderium et spes patris inanes:
830En tabes. Decor ille tuus quo, nata, recessit,
Deliciae matris miserae? Tibi dona parabat
Et lusus dignos hymenaeo et coniuge vestes:
Pro donis lusuque et pro laetis hymenaeis
Liquisti luctum et lacrimas atque aera nigrum.
835Ornabam tibi serta domi, syriumque liquorem
Ad thalamos geminae, geminae tua cura sorores
Fundebant. Quid pro sertis syrioque liquore
Liquisti? Sine sole dies, sine sidere noctes,
Insomnis noctes. Fesso tibi vagit ab ore
840Frater, et in cunis questus exercet amaros:
Has illi illecebras, haec ludicra blanda relinquis.
At patri vetus ulcus et insanabile vulnus
Liquisti, aeternos luctus, miseramque parenti
Caniciem. O qui me patrem, qui forte parentem
845Syrtibus in mediis statuat, saxisve Promethei,
Qui rapidas instiget aves et vulturis ungues?
Non mihi te belli rabies, non aspera ponti
Tempestas, non missa polo flagrante ruina
Eripuit, tellusve gravi concussa tremore,
850Aut quae sunt miseris discrimina plurima terris:
Ipse mihi flos aetatis speciesque pudorque,
Et gravitas generosa, oculisque afflata venustas
(Heu, quod, iuncta simul dum sunt, bona plurima certant)
Eripuit tete. Ipsa sibi probitasque decorumque
855Iniecere manum, et fato sua iura dedere.
Quae, superi, quae saevities. Molitur ab ortu
Sol cursum, pergitque iter, et spatia ardua lustrans
Conficit, occiduum dum progrediatur ad orbem;
At vitae spatium incertum, et persaepe senectus
860Ingruit in medio cursu vellitque iuventae
Languentem florem, et spoliat spe divite ramos.
Anne mihi ante oculos grata obversatur imago,
Qua mihi te quondam, mea Lucia, qua mihi tete
Laeta oculis, blanda aspectu, pulcherrima cultu
865Consueras offerre? En aspicio ora decusque
Egregium formae et tot honestae frontis honores?
Laetantem amplexu excipio et patria oscula iungo;
Affaris iam blanda senem, officiosa parentem;
Excutiunt mihi iam lacrimas nova gaudia. Demens,
870Ac demens pater infelixque parensque senexque,
Funde novas lacrimas, ne te iam ludat imago
Et sensus memor et mentis spes credula vanae.
Nil, heu, nil reliquum iam Lucia. Cessit in auras,
Vel somno similis, vel inani corporis umbrae;
875Aut iacet in parva tantum cinis abditus urna.
Num coelo forsanque recens nitet aurea sidus?
Illam coelicolae inspectant? Illam heroinae
Mirantur? Clarum nota inter sidera lumen
Ipsa micat nova lux, coelo decus addita et astris?
880Nata, queror. Reptantem auris coeloque vagantem,
Astra recensentem numerosque et signa notantem,
Heu fallax natarum amor, heu male grata, nec ore
Appellans, nec voce petens patrem ipsa vocasti.
Saltem, o saltem oculos ad lumina nostra reflexes.
885Ah diras patrum spes et solatia dira;
Ne coelo, ne diis pietas. An forte nec ipso
Splendescis coelo, tenebrisque adoperta profundis
Caligas nigricans? Pereat lux, omnia noctem
Ingeminent, tenebraeque cavo dominentur olympo.
890Sed iam o sed desiste, dolor. Mihi roscida flavo
Exsurgens Aurora novum iubar aequore tollit;
Praeradiat caput auricomum, roseusque per auras
It decor, eque genis stillat ros fusus eburnis.
Nunc axem, dea, nunc currus, age, pelle volantis,
895Funde diem, sparge heoam dux pravia lucem,
Pande sinus: natam aspicio. Tecum aurea curru
Lucifero et sociis tecum secat aethera bigis,
Blanditurque oculis, lacrimas quoque laeta parentis
Aspectu ciet, et blando mea Lucia ab ore
900Appellatque patrem, summo et sua brachia curru
Exerit invitatque senem. Iam, filia, fulges
Insuetum iubar, ardescunt iam tempora, iam iam
In radios abeunt crines; en fulgidus ora
Accendit splendor, micat en lux ignea circum
905Perque genas, totoque nitor se fundit olympo.
Exoritur iam sol. Radiis en Lucia solis
Excipitur, roseoque sinu complexa nitentem
Illustratque diem, et super aethera fulget apertum,
Atque novum coelo decus et nova lumina terris
910Diffundit: lucem inde aurae sensere recentem,
Clarior et solito diffulxit ab aethere Titan.
Ergo ubi postremum in cinerem squalentiaque ossa
Solverit, et longo tempus me absumpserit aevo,
Quaeque levis tumulos circum obversabitur umbra,
915Abscondet nox, et nube obdensarit opaca,
Forsitan e coelo aspiciens, nec passa parentem
Obduci tenebris, nigrantia nubila late
Differet, et patrium longe indignata sepulcrum
Nocte premi et densa manes caligine condi,
920Effundet rutilantem alto de culmine lucem,
Et totum in radios clara inflammabit olympum,
Illustrans monumenta patris decora inclyta fama.
Fama ipsa assistens tumulo cum vestibus aureis,
Ore ingens, ac voce ingens, ingentibus alis
925Per populos late ingenti mea nomina plausu
Vulgabit, titulosque feret per secula nostros,
Plaudentesque meis resonabunt laudibus aurae;
Vivet et extento celeber Iovianus in aevo.
Nec derunt, mutum ad cinerem qui grata locuti
930Oblectent manes cantu, atque haec pectore versent:
"Huic puero quantum aonides tribuere puellae,
Castalii quem fontis aquis lavere, et opaca
Tempora cinxerunt lauru, fovere et in antris
Assuetum choreis Musarum. Hinc pectore anhelo
935Lustrantem idalium nemus et loca consita Amorum
Et Charites docuere viam, voluere et amantem,
Atque faces tractare deae atque Cupidinis arcus,
Mox paphiam canere ad citharam. Procul antra canenti
Assultant, resonat virides formosa per umbras
940Fannia, perque suas strepitant suspiria myrtos,
Et percussa graves iterant iuga frondea curas.
Post iuveni patuere adytis manifesta reclusis
Templa, quibus secreta deum sapientia pandit,
Naturaeque artes docet et praecepta recludit
945Vivendi. Hic illa e media testudine templi
Hortaturque monetque viros, foribusque adapertis
Admittit meritos, excludit inutile vulgus
Detestans. Inde ipse animum formavit, et omnes
Explicuit vitae mores, monstravit et artis
950Ingenuas, totumque audax Helicona pererrans
Nil intentatum ingenio dimisit inertem.
Is digito increpuitque lyram, lusitque canendo
Ad cyathos, idem ad thalamos Hymenaeon amatos
Pellexit cantu, cecinitque admota cubili
955Antiniana sales notos, nec defuit illi
Rustica quae tenerum modulata est fistula carmen.
Ingemuit simul ad tumulos, lacrimosaque amantum
Funera, dum e solis violae afflavere sepulcris;
Instruxitque alas equitum, ac sertoria signa
960Extulit Hesperiae in campis, tinxitque cruore
Arva super; tumuitque amnis, dum gurgite mersat
Arma, viros, phalerasque, et corpora quadrupedantum.
Idem ausus maris undisonos invadere campos,
Rettulit austerae salsus sapor unde lacunae,
965Rettulit unde cadant himbres, unde intonet aether,
Prodeat unde comata, cavo quove Iris ab antro,
Ausus in emotos aurarum irrumpere tractus.
Macte animo, macte ingenio, cui limina coeli
Stellatae et patuere fores, quem cardine laxo
970Fataque, fortunasque virum, ac decreta deorum
Nosse fuit, superumque adytus intrare repostos
Rimantem, et caecas reserantem in fata latebras.
Ergo agedum, nymphae sebethides, eia age, nymphae,
Et myrto tumulum ornate atque incingite lauru,
975Purpureamque adhibete rosam atque effundite nardum.
Canentem, dea, frondentem, dea, iunge et olivam,
Quae pacem dea concilias. Hic ocia pacemque
Italiae peperit fessae, violentaque bella
Sustulit immersitque chao, atque in valle maligna
980Abdidit, et duplici religavit vincta catena,
Proscripsitque Erebo, portisque inclusit ahenis,
Ociaque hesperias iussit regnare per urbes."