Stefaneschi, Iacopo fere 1261 - Avignone 1341, opus metricum, opus metricum opus metr. opus metricum (F.-X. Seppelt, 1921)

^1
2 Iamque dies sacro pape celebranda triumpho
Exoritur, titan celum purgare serenus
Ceperat, atque iubar Phebi clarentis ab ortu
Portitor agnorat devictus aquarius estu.
5Et pater aurorae roseo velamine fulgens
Ingreditur sacra templa Petri, mantoque relicto
Induitur niveum zona succinctus amictum.
Velaturque caput texto radiante monili
Haud faciem, solito colli circumdare nuda
10Pontificis, fulvo micat et carbunculus auro
Insitus, et varie fulgent in pectore gemme,
Et stola demissis pendet coniecta lacertis.
Nec deerat bissus tunice, manicataque vestis
Levite; casuleque capax a forfice forma
15Post longas habitura plicas, contracta ministris.
Cornua fronte gerit, duplicem signantia legem,
Legem quippe novam Christi, veteremque figuram
Alterius, quas nosse suum, quas condidit idem
Omnipotens; cyrotheca manus, digitosque venustat
20Annulus, et cubitum levum cingitque maniplus.
Necnon cardinei proceres, distinctus ut ordo
Cuique dabat, sumpsere habitus discrimine fuci
Nullo, namque color tingens in sindone vestem
Consimilis. Sic ergo dies ornata refulsit,
25Sic et pontifices vicine plebis, in urbem
Acciti, festis aderant, sic turba bicornis,
Seu casu, seu sponte foret visura regentis
Imperium; sic parva cohors Romana subestans.
Levitis incincta ruit tunicataque regno.
³ 30His comptus sublimis apex, sandalia gestans
Ornamenta pedum, dextra levaque resedit
In procerum armillis, mediusque accessit ad altum
Egregiumque decus fidei, venerabile donum
Christicolis, altare Petri, de marmore cesum,
35Porfiriisque gerens fulvis a celte columpnis
Quattuor argenti celum, quod tempus in atrum
Verterat, ac subterfusi sub tegmine cupri
Corpora sacra tenens, totum veneranda per orbem
Etherei Petri Pauli quoque gentibus almi
40Doctoris, qua solus apex summusque sacerdos
Chrisma capit flagrans, decet hec nam gloria primum.
Cumque genu flexo sedi prostratus et auro
Probucuisset herus, simul omnis et infula circum
Pontificum supplex in faldistoria pectus
45Funderet, et leta resonasset murmure nias,
Atque duci presset sacras in vertice palmas;
Suspensusque liber capiti non clausus in altum
Preforet, is presul, cui subditur Ostia Tibrim
In mare deducens, faciem conversus in illum,
50Qui sacrandus erat, prestansque altaribus idem
Incipit ampulle liquidum perfundere chrisma
In caput, atque brevi digito complere coronam
Et complere manus. Quidni, si balsama signant
Non falsis commixta dolis, sed sponte virenti
55Mixta oleo, cur ista? Notant in presule famam
Balsamus, inspirans citri recalentis odorem,
Atque oleum clarere Dei sub lumine mentem.
Quippe decet, famam populo Christoque celebrem
Conservare domum. Cur nam uda est spherica cervix?
60Cur manus? En facies operum signata per artus,
Que pia, dum blanda palme sacrantur oliva;
At capitis summum signans rationis acumen
Balsamus oblimat, faciens incendia sacri
Flaminis. Hec preter, quam sit veneranda potestas
65Illius, frons uncta docet; testatur et actum
Officii linita manus. Iam claudere ceptum
Maturabat opus sacrans, ubi mystica fucis
Verba micant, sensusque patent gravitate referti.
⁴ Pallia tunc humeris, crucibus candentia nigris,
70Imposuit levita rubens, quibus aurea puros
Saphyros defixit acus; laudansque monile
Fert sublime datum: "Certo non limite septum
Posse, sed effusas ubertim suscipe vires
In genus omne virum, pulso discrimine sexus;
75Ad patris ingeniti, geniti quoque, flaminis almi,
Virginis intacte matris nascentis ab ortu
Et Petri Paulique ducum renovatus honorem
Ecclesie titulum Romane, suscipe signum
Hoc tante virtutis, apex, de corpore sumptum
80Principis etherei." Post hec sacratus adaucto
Insidens thalamo summus Bonifatius herus
Cruribus adfusum demisso poplite cetum
Atque alios patres suscepit, et oscula passim
Cornibus exibuit; digne clementia vultu
85Panditur, atque genu supremum posse reflexo;
Namque decet fasces parvis radiare serenum,
Et magnis monstrare virum, si naribus efflant.
⁵ His ita consurgens nascentis cantica Christi
Inchoat, angelicam vocem sonitumque tubalem
90Effert, et celebris misse sollempnia complet.
Haud alii procerum, nam delibuta coronas
Non prius in festis, quam dictet epistula sensum
Turba solet, princepsve canit, sed libat eodem
Tiro novus varias impulso gutture voces,
95Concrepat inde chorus, duplicat sua vulnera pason,
Hic petit unisonum stabili firmatus in unco,
Et liquidas errore vago modulamine voces
Per medium, perque omne solum, perque ardua firmat.
Ille tonum Romanus avet, clarum diapente
100Ille canit, ferit ille gravem quartam diatesseron
Lubricus in vocem, nescit consistere pernix
Italus, ipse notas refricans ceu nubila guttas,
At flatu melior vox Gallica lege morosum
Precinit, et guerblis geminans retinacula puncti
105Instar habet duri percussi incudibus aeris.
Nec tantum clerus, sed divis vestibus usi
Causarum patroni aderant, magnoque tumultu
Dum levita canit summo preconia pape,
Exclamare pio laudes de more celebres.
⁶ 110Interea titulis redimiti sanguine et armis
Illustresque viri, Romana a stirpe trahentes
Nomen, in emeritos tante virtutis honores
Intulerant sese medios, festumque colebant
Aurata fulgente toga sociante caterva.
115Ex ipsis devota domus prestantis ab Ursa
Ecclesie, vultumque gerens demissius altum
Festa Columpna iocis, necnon Sabellia mitis,
Stephanides senior, Comites, Anibalica proles,
Prefectusque urbis, magnum sine viribus omen,
120Atque alii proceres, super hoc Campanus, et omnis
Nobilitas, clerus, populus, plebs, doctus, et infans,
Ac matrona gravis, iuvenis, confractus ab annis,
Advena, seu civis, turmis spectare triumphum
Porticibus sacram, partimque invisere templo
125Atque audire tubas vocum confundere pulsus.
⁷ Iam dudum officii iuvat explicuisse labores,
Missarumque pium templi intra septa triumphum
Descripsisse metro, dehinc regnum texere mihi est,
Atque animi ritus, clerus quos servat ab olim
130Extra progrediens populo plaudente corone.
⁸ Est gradibus prestans spatium, de marmore stratum
Undique sub divo, cui subiacet infima tellus
In plateam, meliusque viam fortassis in amplam,
Quod magnum latumque patet, quod et eminet altis
135Porticibus, patulisque domus ad lumina lustris.
Hinc facile est diadema ducis spectare, togatum
Cernere diffusas series; hoc sistitur aptim
Et solium thalamusque loco, quod protinus herus,
Ut prius, insignis casula variante colorem
140Insedit, sacris pedibus subsellia calcans.
Tunc senior levita manu diadema, vetustum
Imperii signum, pavonis cortice candens
Pennarum, intexto gemmis radiantibus auro
Vallatum in gyrum, cui summo in vertice carbo
145Evomit, et cubito gemmarum maxima flammas,
Imposuit capiti, spere cubitique figuram,
Accipiens frigium, lapidum fulgoris inane
Quondam, sed nivei plenum candoris acuto
Vertice contectum, gemma nunc temporis auctum.
150Hec Romana tenens quondam fastigia Cesar
Imperitans mundo, magnus pietate monarcha,
Constantinus apex statuit, dum primus in orbe
Fonte sacro purgatus herus, proprium sibi regnum
Seu frigium manibus Silvestri in vertice pressit;
155Officiumque humilis gessit stratoris, ab ipso
Mundatus lepra, monitus per sompnia princeps.
Qui licet in terris Petri successor apertum
Et clausum retinere queat procul obice celum,
Confessor tamen ipse sacer latitabat in antris,
160Martirii palmam devoto pectore zelans;
Usquequo advectus coram stetit, atque prophantem
Audiit Augustum. Petri Paulique ducatu
Post scelus exosum, postisque in crimine metis,
Ad Christum veramque fidem sanctum quoque dogma
165Venturum baptisma datur, miracula clarent.
O pietas immensa Dei, spatiosa per omnes,
O virtus, o digna salus, cui parcere pulcrum est
His, quibus inspiras miserando noscere casus,
Atque pati miseris, homines se credere magnos,
170Fortunamque brevem, subiectis pandere dextram
Innocuam, ut seseque putent trivisse superba,
Dum proprios superant animos iam cede cruentos.
⁹ Ergo ubi post morulam patribus procedere visum est.
Principio crux celsa Dei suffectaque celsis
175Ingenio rutilans hastili fertur in altum.
Post ipsam quadratus equus, detectus ab ante,
Velatusque rubro scarleti tergora nacto,
Cigneus ad dextram vehitur; vexilla sequuntur
Ordine bis seno tenus, et pluvialibus ambo
180Navales prefecti adeunt, quos protinus omnis
Infula pontificum sacrato vertice candens
Subsequitur, numerum veniens Romanus et abbas
Aggerat; hos retro lento procedere passu
Pontificum veneranda cohors, pars una senatus
185Aggreditur, clausis pars altera septa planetis
Presbiterum gravitate sua succedere dignum
His putat; at longo protensa sub ordine turba
Scribarum, doctumque simul, legumque professum
Hos tantos sectare patres, cetusque canentum
190Cum Grecis aliisque viris, qui psallere doctum
Ensiferum potuere ducem, post terga priorum
Incedunt, similisque manus tunicata per artus
Pontificis Romane urbis postrema ferebat
Agmina, qua filum recte servavimus ale
195Nos levitarum cuneus, nos illa senatus,
Dalmaticas vestita togas pars nobilis una.
Illicet assequitur, scandens mantilibus albis
Tectos undique equos legio, ceu cuncta bicornis,
Ut festo clarere die possetque triumphis
200Fecerat. Hac serie proceres incedere ritus
Edocet, hoc eciam, ne fors abolescat in evum,
In scriptis monimenta tenent, sed vadere recto
Tramite quis poterat? durum est servare maniplos
Indoctos, doctosque viros, ubi plurimus urget
205Impetus, et varii letis se cetibus addunt.
¹⁰ Dumque moras piget esse via, finemque laboris
Expetimus, dehinc summus apex, cui tanta relucet
Gloria, sublimi frigio vestitus et auro,
Cornipedemque sedens niveum sub tegmine nacti,
210Mandentemque genis ibat qua letior aurum.
Adventabat equo, candens diademate palla
Aurataque super palla, nam cuspide plume
Cyprensis consuta nitet. Tunc lora tenebant
Illustres Gallique duces, Carolusque secundus
215Rex Siculus, Carolusque puer prolesque iuventa
Floridus Ungarie, materno a stipite nomen
Regis habens; dextram pater accipit, atque sinistram
Filius; ardentes habitu, quos uvea tinxit
Grana rubens; siquidem Terre per rura Laboris
220Hi reges sociare patrem venere volentes,
Iure tamen; nam sceptra tenet vasallus ab ipso
In feudum Siculus; necnon de more vicissim,
Divisum sortita locum, Romana senectus
Id peragit procerum terre celique ministro.
225Dum pergit sacratus apex, quem circuit amplus
Miles, eques, post terga ruens festumque decorans,
Apulus et Gallus, Romanus et inclitus omnis
Nobilitas Campana, sequens vestigia summi
Principis, an numerum poterit quis pandere metro?
230Deficimus, vincique iuvat, subcumbere rebus
Verba placet; voliti est, mentem ne oblivia captent,
Quod rubeis croceisque rigis umbracula velent
Mixta ducem, fari radius ne verberet illum
Obiectus, laterisque comes paulumque sequester
235Quod ferat obsequium pretiosum gausape nari
Sublevita prior, manto, quod splendidus una
Auri subcinctus caliga, subcinctus et una
Scarleti, ponendus erat prefectus et alme
Urbis apostolicum iuxta, comitantibus illum
240Iudicibus, tectis pluviali corpora scisso.
¹¹ Sic igitur vadens, redimitus tempora regno,
Summus apex propriam signabat acumine dextre
Devotamque sibi cupidamque invisere plebem,
Que laudes exclamat hero, quem et vivere longum
245Optat. At in clauso sibimet condicere presul
Posset, dum metuit summe fastigia molis;
Causa laboris honos, timor intus, gloria pulsans
Deforis, ac thalamo sublimis in ethera Petri
Quisque preest, paveat; victam sub turbine vitam
250Expedit. O quam orbis durum est disponere habenas!
Hec duro pastor agit, senior levita priorque
Effigies, ubi sacra manet, protractaque tantum
Cernitur, aspectu rutilans a numine divo
Effigies, vacuas gestantes pollice ferlas
255Diffusas repetunt acies, illasque recursant
Sepius, et legem statuunt, ne forte vagentur
Immemores, redeuntque sua consistere scala.
¹² Hoc illi, verum populus lustraverat urbem
Arcubus in morem veterem, qua tendere mos est,
260Atque frequens patrem currens stipabat euntem;
In quem iactus erat valide per cuncta monete,
Seu auri seu forte nitens argentea stridat,
Consulibus quondam licuit dispergere passim
Quodque genus nummi, vetitum nunc temporis aurum
265Iactari in vulgus; tenet hec insignia princeps,
Instaurat populus varios ad ludicra ludos,
Atque secant animos studia in contraria plebes.
Pascitur obtutu, iuvenum pars pascitur amplas
Excerpsisse manu faleras, pars aurea pubes
270Infremit alipedum nudari vestibus ancas,
Purpureasque dolet fronti decedere victas,
Pars laudes, pars gliscit opes, pars ludere campo
Certat, et obliquas effringere cursibus hastas.
Pars stupet insuetas senii succrescere pompas
275Spem preter, sic fracta dies mirata vetustum
Tempus, ut extollat, compellitur invida presens.
Occurrunt ad festa viri vexilla ferentes
Ecclesie, de sorte Dei, quo nomine clerus
Dicitur, in partes varias redolentia thura
280Obtulit, oblata suscepit, sumptaque in ignes
Intulit, atque focis signatis pectore fumum
Accepit, psallente choro, dum flexilis undat
Argenti funis spiratque vaporibus ignis.
¹³ Ecce super Tibrim positum de marmore pontem
285Transierat, provectus equo Turrique relicta
De Campo, Iudea canens, que cecula corde est,
Occurrit vesana duci, Parione sub ipso,
Que Christo gravidam legem plenamque sub umbra
Exhibuit Moysi; veneratus et ille figuram
290Hanc post terga dedit, cauto sermone locutus:
"Ignotus, Iudea, Deus tibi cognitus olim,
Qui quondam populus, nunc hostis, qui Deus et rex
Obnubi patitur, presentem tempnere mavis,
Quem fragilem reputas hominem sperasque futurum,
295Et latet ipse Deus, gentes accedere norunt,
Tu fugis, in propria venientem pellere seva
Non metuis? roseum pro te pius ecce cruorem
Fudit humi, quem dira necas, et credere stulta
Detrectas, moritura ruis, quia nescia sensus.
300Sed redeas, miserante Deo, dum Christus in ara,
Filius et verbum patris, de lumine lumen,
Nostra salus tensis manibus sub stipite pendet.
Tempus erit, quo iusta dabit, meritumque laboris
Iudicio reddet, iudex super ethera visus."
¹⁴ 305Hos linquens, qua et sacra via est; qua templa coluntur
Marci, quaque ferox iuvenisque Adrianus in armis,
Romulei qua templa iacent, celsusque colossus,
Quaque pius colitur Clemens, qui dexter eunti est,
Progrediens princeps Lateranum summus in orbe
310Appulit, haud frigium, mitram sed vertice gestans,
Pondere confectus nimio, tunc cetus ovantum
Ac si festa patris caperent exordia, pompas
Ostentant, ludosque novant, clanguntque tubarum
Era, repercusso laterum per concava flatu.
315At litui stridere vices, et cymbala strident,
Tympana congeminant sonitum, nec verbere tunsa
Discunt ferre gradum, tibi sed cornubia substant,
Que digitis commota canis, ciet ergo iuventam,
Cornipedumque animos extollit buccina clangens
320In stadium, clipeos, hastas, vexilla, togasque,
Et faleras iam vulgus habet, volitantia iactu
Plaudentum, quasi fine dato currentibus armis.
At Lateranensis gaudens domus inclita templi
Concrepat in laudes, campanas solvit et omnes
325Concentu resonant. contusaque dura metalla
Fune tamen contracta tremunt. Sic templa per urbem
Pone viam fecere duci, primusque sacerdos
Cardineus, sacram princeps dum tendit ad aulam,
Ut levita prius cecinit preconia, septus
330Iudicibus declamat hero, laudesque perorat
Olli. Quin residens Silvestri in limina ductus,
Munera divisim largitur cardine fultis,
Presulibusque aliis, clero, laicisque ministris
Summus apex, humeros roseum vestitus amictum.
¹⁵ 335Hec ita, ne immemores videamur querere fastus,
Ac humilem tempsisse domum, sollempnia cleri
Pandimus; en sedes capiens de stercore nomen
In platea est circa templum, despecta parumper
Visa novis, quia feda loco; qua maximus herus
340Hoc fortasse die recubans, ubi primitus illic
Non foret adventu positus; ter missile iactat
In populum faturque docens: "Non aurea nobis
Argentumque nitens nobis ad gaudia non sunt,
Quod tamen est, hoc prompta manus dispergere temptat."
345Ergo potest sine fraude pie de stercore sumptus
Credi summa tenens solium, et de pulvere nactus
Principibus relocandus apex a numine divo
Compositus. Talique die perducitur inde
Ante fores templi, binas ubi purpura sedes
350Porfireas nativa tenet, superaccubat illas
Et dextra ferulam sancte pater accipit edis
Sanctorum claves, ad sacra palatia vectes
Insuper, at leva positus servanda redonat
Illa viro, zonaque pater succingitur illic,
355Ad quam purpurea bursa est appensa, lapillos
Bis senos referens pretiosos, sculpta sigilla
Et muscum, que magna notant presagia, magna
Si sensus gravitate sua cernatur. Abinde
Poplite submisso, papalis culmina tecti
360Imperiique domus vigiles, qui ex munere servant.
Susceptis effusa manus ter spargere nummos.
Inchoat ac fatur: "Iustus dispersit abunde
Pauperibusque dedit, manet hec in secula secli
Iustitie virtus." Post hec sub imagine ductus,
365Que mare per liquidum nullo ductore sub urbem
Pervenit, sublimis apex Laurentia templa
Ingreditur, que iure sibi meruere capelle
Precipuum nomen, cleri populique relatu
Sancte Sanctorum. Quidni? sandalia Christi
370Et caput etherei Petri Paulique celebris,
Christifereque crucis maculas, ubi sanguine tersit
Et scelus humani generis salvator et actor,
Reliquieque alie celebri conduntur in ara.
Hac igitur coram lacrimas in pectora fudit
375Dulcis amor pietasque viri, ceu credere fas est.
¹⁶ Exurgensque iterum modicam pausansque per horam
Discubuit thalamo princeps, qua regia sese
Protendit, magnique duces, totusque senatus,
Et reges, proceresque aliis discumbere mensis.
380Quique suo sedere loco, fulgebat ab auro
Tota domus; reticere iuvat velamina muri,
Et vestes mensque situs, fulgentia Bacchi
Pocula, gemmatos calices, et fercula, quonam
Ordine servitum est; quemnam diademata reges
385Cum ferrent gessere modum; sedereque sacros
Inter pontificum levitarumque priores,
Post primum exhibitum tantis astantibus aurum,
Utque patres mensa surgentes fundere limphas
Cepissent, summoque duci, sibimetque reversis
390Ad mensas, iterum fessumque reducere patrem
Nos etiam sub clausa iuvat fastigia tecto.
Magnus enim magnusque labor venturus adibit
Pontificem, vincetque malos subdetque superbos.
¹⁷ In longum defluxit iter, quod sumpsimus arto
395Scribere, dum placidos infert novitate labores
Res invisa prius, variat defixa futuris
Lux animi, quod nulla queat depromere certum,
Ni teneant stabilem presto firmata colorem.
Sed satis est, si gesta quidem, si cognita vates
400Exprimat, hinc celso residens sublimis Olimpo,
Qui parvos regnare iubes, depressa superbis
Colla ligans, dirum iaculatus ab ethere telum,
Te petimus, succide metrum, ne forte per agros
Effusis, non prompta quies, sed turbida sedes
405Occurrat, carmenque velis succedere nostris
Temporibus; nec nostra quidem, sed gloria divo
Ingenito, genitoque simul prestetur, et almo
Spiritui, qui posse dedit finemque laboris.