ÞAR hefjum vér eina kátliga frásögn af einum konungi,
þeim er Gauti hét; hann var vitr maðr ok
vel stilltr, mildr ok máldjarfr. Hann réð fyrir Vestra-Gautlandi.
Þat liggr milli Noregs ok Svíþjóðar fyrir
austan Kjölu alla, ok skilr Gautelfr milli Upplanda ok
Gautlands. Þar eru stórar merkr ok illt yfirferðar, þá
er þelalaust er. Þessi konungr, er fyrr nefndum vér, fór
optliga með hauka sína ok hunda á mörkina, því at
hann var inn mesti veiðimaðr, ok þótti honum þat in
mesta skemmtan.
Í þann tíma var víða byggt, þar sem miklir skógar
váru umhverfis, því at margir menn ruddu mörkina,
þar sem fjarlæg var almannabyggð, ok gerðu sér þar
alhýsi sumir, þeir sem flýit höfðu af almannaveg fyrir
nokkur sín ranglig tiltæki. Sumir flýðu fyrir ljóðæsku
eða nokkur ævintýr ok þóttust þá síðr spottaðir eða
hæddir verða, ef þeir væri fjarri annarra manna athlátri,
ok lifðu svá út allan sinn aldr, at þeir fundu enga
aðra menn en þá, sem hjá þeim váru. Þeir höfðu ok
margir leitat sér staðar langt frá almannaveg, ok kómu
því engir menn þá heim at sækja, utan þat varð stundum,
at villtust á mörkum, at menn hrötuðu þá til þeira
heimkynna, þótt menn vildu þar gjarna aldri komit
hafa.
Þessi konungr Gauti, er fyrr nefndum vér, var farinn
við sinni hirð at veiða dýr á mörkinni með sínum
inum beztum veiðihundum. Konungrinn gat at líta
einn fagran hjört, ok þetta sama dýr vill hann gjarna
veiða ok slær lausum sínum veiðihundum ok eltir
þetta sama dýr með svá miklu kappi, meðan dagrinn
vannst til nætr. Hann var nú einn sinna manna ok
var kominn svá langt á mörkina, at hann vissi, at hann
mátti eigi komast til sinna manna sakir náttmyrkrs ok
langrar leiðar, er hann hafði farit allan daginn; þat
ok með, at hann hafði skotit þetta dýr með spjóti sínu,
ok stóð þat fast í sárinu, en konungr vildi þat með
engu móti láta, ef hann mætti ná, ok þótti skömm,
ef hann nædi eigi vápni sínu. Hér hafði hann á lagt
svá mikit kapp, at hann hafði af sér kastat öllum klæðum
nema línklæðum; berfættr var hann ok hafði enga
skúa, ok hafði víða rifit hans leggi ok iljar bæði grjót
ok skógrinn. Ekki náir hann dýrinu. Tekr nú at myrkva
af nótt, svá at aldri veit hann, hvert hann stefnir, nemr
nú stað ok hlýðir til, ef hann heyrði til nokkurs, ok
litla stund hefir hann stað numit, áðr hann heyrir
hundsgá, ok þangat gengr hann, sem hann heyrir hundinn
geyja, því at honum þótti þar helzt manna ván.
Því næst sér konungr húsabæ lítinn. Þat sá hann,
at maðr stóð úti ok helt á viðaröxi. Þegar hann sér,
at konungr stefnir til bæjar, hleypr hann at ok drepr
hundinn ok mælti: "Eigi skaltu optar vísa gestum á garð
várn, því at þat sé ek gerla, at sjá maðr er svá mikill
vexti, at hann mun upp eta alla eigu bónda, ef hann
kemr hér innan veggja. Skal þat ok aldri verða, ef ek
má ráða." Konungr heyrði orð hans ok brosti at;
hugsar hann þat með sér, at hann var lítt við búinn
úti at liggja, en þótti eigi vísar viðtökur, ef hann biði
þess, er honum væri inn boðit, gengr nú djarfliga at
dyrunum. Hinn ferr fyrir dyrrnar ok vill hann eigi inn
láta. Konungr lætr hann kenna aflsmunar ok gengr
ór dyrum þann, er fyrir stóð. Konungr gekk til stofu.
Þar váru fyrir fjórir karlar ok fjórar konur. Ekki var
þar heilsat Gauta konungi; þó sezt hann niðr. Sá tók
til orða, er honum sýndist bóndaligastr, ok mælti: "Hví
léztu þenna mann hér inn koma?" Þrællinn svaraði,
sá er í dyrunum hafði staðit: "Þessi maðr var svá sterkr,
at ek hafða ekki afl við honum." "Ok hvat gerðir þú,
þá er hundrinn gó?" Þrællinn svaraði: "Ek drap hundinn,
því at ek vilda eigi, at hann vísaði fleirum slíkum
gaurum at garði sem mér lízt þessi maðr vera." Bóndi
mælti: "Dyggr þræll ertu, ok má eigi þér um kenna,
þó at þessir ófimligleikar hafi orðit, ok er vandlaunat
þér þín umsjá, ok vil ek á morgin gefa þér verðkaup,
ok skaltu þá með mér fara." Hús váru þar vel búin
ok menn vænir ok hæfiliga miklir. Þat fann konungr,
at þeir óttuðust hann. Bóndi lét setja borð, ok var
matr á borinn. Ok er konungr sér, at honum mun
ekki boðinn matr, stígr hann undir borð hjá bónda,
tekr til matar ok snæðir djarfliga. Ok er bóndi sér
þetta, hættir hann at matast ok dregr hattinn fyrir augu
sér. Hvárugir tala hér við aðra, ok er konungr var
mettr, lyptir bóndi upp hetti sínum ok bað bera diska
af borði, -- "því at nú mun eigi mat at varðveita."
Síðan fór fólk at sofa.
Konungr lagðist ok til svefns. Ok er hann hafði litla
hríð legit, þá kom kona til hans ok mælti: "Mun eigi
ráðligt, at þú þiggir beina at mér?" Konungr svarar:
"Þetta horfir vænliga, er þú vilt tala við mik, því at
hér eru dauflig hýbýli." "Eigi þarftu þat at undra, því
at vér höfum aldri gest átt á ævi várri, ok þess get ek,
at þú sér bónda engi aufúsugestr." Konungr mælti:
"Vel mætti ek launa bónda fyrir allan þann kostnað,
er hann hefir fyrir mér haft, þá er ek kem til míns
heimilis." Hún svaraði: "Til meira get ek mun um
draga en vér fáim sæmd af þér í móti þessu tilfelli."
Konungr mælti: "Ek bið, at þú gerir mér kunnigt,
hversu fólk yðvart heitir." Hún svarar: "Faðir minn
heitir Skafnörtungr. Því hefir hann þat nafn, at hann
er svá glöggr um kost sinn, at hann má eigi sjá, at
þverri hvárki matr né annat, þat er hann á. Móðir
min heitir Tötra. Því hefir hún þat nafn, at hún vill
aldri önnur klæði hafa en þat, sem áðr er slitit ok at
spjörum orðit, ok þykkir henni þat mikil hagspeki."
Konungr spurði: "Hvat heita bræðr þínir?" Hún svaraði:
"Einn heitir Fjölmóðr, annarr heitir Imsigull,
þriði Gillingr." Konungr mælti: "Hvat heitir þú eða
systr þínar?" Hún svaraði: "Ek heiti Snotra. Hefi ek
því þat nafn, at ek þótta vísust allra vár. Systr mínar
heita Hjötra ok Fjötra. Hér er sá hamarr við bæ várn,
er heitir Gillingshamarr, ok þar í hjá er stapi sá, er
vér köllum Ætternisstapa. Hann er svá hár ok þat flug
fyrir ofan, at þat kvikendi hefir ekki líf, er þar gengr
fyrir niðr. Því heitir þat Ætternisstapi, at þar með
fækkum vér várt ætterni, þegar oss þykkir stór kynsl
við bera, ok deyja þar allir várir foreldrar fyrir utan
alla sótt ok fara þá til Óðins, ok þurfu vér af engu
váru forellri þyngsl at hafa né þrjózku, því at þessi
sældarstaðr hefir öllum verit jafnfrjáls várum ættmönnum,
ok þurfum eigi at lifa við fjártjón eða fæðsluleysi
né engi önnur kynsl eða býsn, þótt hér beri til handa.
Nú skaltu þat vita, at föður mínum þykkja þetta vera
in mestu undr, er þú hefir komit til húsa várra. Væri
þat mikil býsn, þótt ótiginn maðr hefði hér mat etit,
en þetta eru með öllu undr, at konungr, kalinn ok
klæðlauss, hefir komit til húsa várra, því at til þessa
munu engi dæmi finnast, ok því ætlar faðir minn ok
móðir á morgin at skipta arfi með oss systkinum, en
þau vilja síðan ok þrællinn með þeim ganga fyrir
Ætternisstapa ok fara svá til Valhallar. Vill faðir minn
eigi tæpiligar launa þrælnum þann góðvilja, at hann
ætlaði at reka þik ór dyrum, en nú njóti hann sælu
með honum. Þykkist hann ok víst vita, at Óðinn mun
eigi ganga í mót þrælnum, nema hann sé í hans föruneyti."
Konungr mælti: "Sé ek, at þú munt hér vera
málfimust, ok skaltu hafa mína hollustu. Þykkjumst
ek sjá, at þú munt mær vera, ok skaltu sofa í hjá mér
í nótt." Hún bað konung því ráða.
Um morguninn, sem konungr vaknar, mælti hann:
"Þik kveð ek at þessu, Skafnörtungr, ek gekk til yðvars
bæjar berfættr, ok því vil ek nú skúa af þér þiggja."
Hann svarar engu ok fær honum skúa ok dró ór þvengina.
Þá kvað konungr:
"Skúa tvá,
er mér Skafnörtungr gaf,
þvengjum er hann þá nam;
ills manns
kveð ek aldri verða
grandalausar gjafir."
Síðan bjóst konungr á brutt, ok leiddi Snotra hann
á götu. Konungr mælti: "Bjóða vil ek þér með mér
at fara, því at mér er grunr á, at nokkut gerist af okkrum
fundi, ok ef þú ferr með sveinbarn, þá láttu Gautrek
heita, ok drag svá af nafni mínu ok rekstri þeim,
er ek hefi haft til hýbýla yðvarra." Hún svarar: "Vís
ván þykki mér á því, at þú getir þessu nær, en ekki má
ek með þér fara at sinni, því at í dag skal skipta arfi
með oss systkinum eptir föður várn ok móður, því at
þau ætla at ganga fyrir Ætternisstapa." Konungr bað
hana vel lifa ok bað hana koma á sinn fund, svá sem
henni þætti tími til. Ferr konungr þar til, er hann
kemr til sinna manna, ok sezt nú um kyrrt.
This text is part of:
Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics