Petrarca, Francesco Arezzo 1304 - Padova 1374, bucolicum carmen, bucolicum carmen buc. bucolicum carmen (A. Avena, 1906)

^1
2 Quid genitrix veneranda dolet, germane? quid illi
Accidit hoc dignum gemitu? quorsumve recentes
Mesta pluet lacrimas, nec lumina nostra madescent?
³ Cuncta vorant anni volucres; domat omnia tempus
5Indomitum; cecidit matris fortuna decorque
Arentique virens senio dat terga iuventus.
⁴ Aspice quot circum stabiles, urgentibus annis,
Et virides cernuntur anus. Aliunde profecto
Luctus et offensi veniunt suspiria cordis.
10Querere nos causas, fatisque obstare repertis
Suadet amor, pietasque iubet, meritumque reposcit
Altricis, partusque labor, fastidia, cure.
⁵ Vim nescit natura pati; licet omnia certent
Pectora ab adverso, cunctas licet advocet artes
15Humanum genus et studio contendat inani,
Invictum caput illa ferens, contemnet habenas.
⁶ Hec prope diis natura pares iubet esse parentes.
⁷ Hec eadem prohibet cursum prevertere vite,
Et rerum turbare vices. Iuvenescere mater
20Nostra nequit; varia est pietas; de coniuge quisque
Cogitet et parvis studeat succurrere natis.
⁸ De genitrice nichil? Sed enim michi maxima matris
Cura subest vidue; nil hac michi carius usquam.
⁹ Quis vetat esse pium? Munus leve dulcia verba.
25Hos humeros, has illa manus, hec brachia nobis
Sola dedit, donisque suis ea sola fruatur.
Non comes esse sibi, quascunque vocarit in oras,
Abnuo, nec fragili baculum me ferre senecte.
¹⁰ Dii tibi consilium celo tribuere sereno;
30Nunc pietas sua regna tenet, sua possidet arma:
Filius es, matri vin subveniamus egenti?
¹¹ Fare; quid expectas? Omnis mora torquet amantem.
¹² Est domus ampla sibi, nemoroso condita colle,
Dudum magnanimi longo quam tempore fratres
35Obsequiis coluere piis. Tum cognita late
Mater erat, saltus nimis invidiosa per omnes,
Felix et partu, et silvestribus inclita gazis,
Ac nemorum regina potens; mors invida natos
Preripuit misere, perierunt corpora fratrum.
40Fama viget. Nos ludibrio dilata iuventus
Spiramus; sed fama iacet, tenebrisque sepulta est.
Sub nobis mutata domus fortuna; tot annis
Incolumis, nostros cecidit non passa furores.
Hec matri reparanda domus; nil gratius illi,
45Ni quo fata premunt, fractis consurgere bustis
Aspiceret natos et tempora prisca reverti.
¹³ Milia sunt hominum, curarum milia mille:
Quisque sibi sapiens. Unde hec tibi somnia frater?
Pellere pauperiem labor est mortalibus ingens,
50Cui nunquam speranda quies; nos sorte maligna
Vivere per silvas ulla vix possumus arte;
Et (tecum, germane, loquor) non furta rapinis
Mixta iuvant, plenis nec prede ab ovilibus acte.
Tu nova tecta paras ruiture attollere matri?
¹⁴ 55Non nova, sed veterum turpes reparare ruinas
Da, frater, da, care, manus partemque virilem
Sponte subi; vincat pietas invicta laborem.
Siccemus pariter lacrimas, et mesta parentis
Pectora, ne tales doleat genuisse, levemus.
¹⁵ 60Cura supervacui pectus quatit! Occidit illa
Spes sobolis, que cuncta procul compleverat arva,
Nec muris contenta suis, nec cespite parvo.
Ad paucos reditum; pascent nos avia baccis
Arboreis, duplicisque capax testudinis antrum,
65Dum tonat, excipiet, ventosque arcebit et imbres,
Mater ubi alternis convivia festa diebus
Hic aget atque illic, geminoque fruetur honore.
¹⁶ Coniugibus despecta quidem et calcata superbis,
Ac dominas habitura nurus! Quin flectere tandem
70Et monitus meliora vide: Genitricis uterque
Tecta colat, limenque pius venerator adoret,
Quod sacri tetigere pedes. Non aspera mando;
Dulce est annose iuvenem servire parenti.
Non in vestibulo pudeat me mane videri
75Sollicitum, quid mandet anus. Quin septa laremque
Molimur, solitas sedes? Hinc iussa nepotes
Accipiant, hic una domus, nec scissa potestas,
Nec fratrum divisus honos. Vicinia iunctos
Horrebit; virtus gladio plus vera timetur.
80Aggrediamur opus, quedam leviora videntur
Expertis; genitrix, animos si cernat amicos,
Ipsa aderit; nam pascit oves, pascitque iuvencos,
Unde istas cumulamus opes. Ars fallere matrem
Prima quidem pueris! Fortune frusta vetuste,
85Preterea et terre salis altum infodit acervum,
Quem cupido quondam pecori blandita latenter
Miscuit et sapidas aspergine reddidit herbas;
Insuper ad veteres ortos, umbrosaque Tempe,
Saturnique domos, et que possedimus ultra
90(Lidius at nunc hospes habet) violentus ab alto
Monte cadit rivus, qui, dum sua rura revisit,
Impedit invalidam transverso gurgite matrem.
Pons fuit hic, manibus sanctorum structus avorum,
Tempus in hoc solidus; tacitos quo tramite fures,
95Qui gregibus pestem, silvis suprema parabant,
Repperit argutus nocturno tempore pastor;
Collaque sic meritis fregit. Tua dextera pontem
Hunc (tibi nota loquor) tumidas effudit in undas,
Dumque nocere michi properas, matrique tibique
100Et gregibus silvisque noces. Sed iurgia mitto.
Hic nostram modo poscit opem; sine crimine quamvis,
Non onerum partem tecum tolerare recuso.
¹⁷ Compulit in facinus tua longa superbia. Verum
Cimba brevis fluvio est, habilis transire volenti;
105Rus breve trans fluvium superest; fortuna solutos
Angustat, finesque locat quos fratribus olim
Tam bene pacatis quam nos sumus. Arcta priorum,
Arcta extremorum confinia; at inter utrumque
Laxarunt sua rura senes. Audacia letos
110Non stabiles habet eventus: En omnia demum
Ad primas rediere vias, forsque improba giro
Lusit in assiduo. Quid quod sine ponte manemus
Tutius in ripa? Iam, quantum ad cetera, serum est
Edificare domos sub tempus velle sepulcri.
¹⁸ 115Quid vano sermone leves consumitis horas?
Tertius ille minor, quem vos calcare soletis,
Silvas frater habet; iam fundamenta domorum
Sede locat patria; genitrix sibi rura gregemque
Credidit et nati gremio secura quiescit.
120Parent cuncta sibi. Curas agit ille seniles
Ense puer stricto, laqueisque sub arbore tensis,
Quis avium furumque pedes et colla premantur.
Pinguibus arentes tenerisque ab ovilibus arcent
Fortia claustra lupos, tristis non murmurat ursus,
125Sanguineus non sevit aper, non sibilat anguis,
Non rapidi predas abigunt ex more leones,
Non aquile curvis circumdant unguibus agnos;
Excelso, predulce canens, sedet aggere custos.
Pascua tuta silent. Audit iam litus utrumque
130Carmen, et extremus calaber ligurumque recessus,
Undifragi sectique tenens convexa Pelori.
Si vocem extulerit, Mauros turbabit et Indos,
Arctoasque nives, austrique calentis arenas.
Imperat is vobis linguam cohibere; capellas
135Ite domum tondere inopes. Negat almaque mater
Partem uteri vos esse sui, suppostaque iurat
Pignora falsa sibi: Vallis te proxima misit,
Apenninigene qua prata virentia silve
Spoletina metunt armenta gregesque protervi;
140Te longinqua dedit tellus et pascua Rheni.
¹⁹ Nunc memini: Audieram veteres narrare bubulcos.