Parrasio, Paolo Cosenza, 1473 - 1545, epicedion in Hippolytam Sfortiam, epicedion in Hippolytam Sfortiam epic. epicedion in Hippolytam Sfortiam (T. Klein, 1987)

Nunc, si quando mihi, nunc, nunc succurrite, Musae,
Et fontes aperite novos, immittite habenas
Fluminibus! totos effundat Pympla liquores,
Nunc laxet Cephysus aquas et murmure rauco
5(Qualia, quum Tyrio vernantem flore videret
Narcissum, fudisse ferunt) lamenta resumat,
Et nemus Ardalidum coenoso gurgite praeceps
Insonet, acsi iterum trepidet Phytona renatum!
Nec mage Corycio festos, Pegnides, in antro
10Ducite (ut ante) choros, sed quales Nereis olim
Ad tumulos et busta sui conspexit Achillis
Crine Thetys lacero, miseras renovate querelas!
Et tua feralem comitetur tybia pompam,
Euterpe, calami iam dudum dulce sonantes
15Longa (nec immerito) sine voce silentia servent!
Nam iacet Aoniae rupis non advena, sed quae
Innuptam potuit vobis permista Minervam
Decipere intuitu, dum fessa iugis Aganippes
Retur Calliopen et nomine saepe sororum
20Compellat. nam te Musarum ex agmine credit,
Hippolyte, sed nec facie nec voce minorem.
En citharae vocalis honos (velut astitit Haebro,
Quum minus arguto nervos impelleret Orpheus
Pollice) sponte tacet, non crines Daphnidis arbor
25Nectit Apollineos, sed dirae tempora taxi
Serta et Amiclei cingunt monumenta doloris,
Sydoniam prohibet pedibus illudere pallam
Et ferrugineo mutavit coccina cultu
Pallia nec suspendit ebur. nam lumina vertit
30Ad lacrimas, Alphonse, tuas et rore madentes
Ipse genas manibus nec siccis tergit ocellis
Et queritur, medicis quod non conceditur haerbis
Aut succo aeternas Parcarum rumpere leges.
At te nulla iuvant solantia verba dolores,
35Immensum sed mente fovens et pectore vulnus
Questibus indulges, et coniunx semper in ore est
Chara tuo Hippolyte. quam si tibi fata dedissent
Legibus Hysmariis fidibus revocare canoris,
Nulla tuam possent terrere pericula mentem.
40Tartareas sedes et inania regna subires,
Et canis in triplices laxantis guttur hiatus
Rursus Tenareis onerares colla catenis,
Ad Stygiam Lyciae perhibent quam valle Chymeram
Bellorophonteas vix pertimuisse sarissas
45(Saeviat illa licet geminatis ignibus) ires,
Dummodo fatorum series te coniugis umbram
Abstrahere inde ferat vel tanto munere penset
Durum iter. heu! nullos flectunt convitia Manes
Nec mites, Alphonse, preces. at fundere questus
50Quisque potest. moestis animos explere querelis
Quis prohibet? gemitu manante quid ora reflectis?
Pone metum! neque enim te nunc, Alphonse, vetabo
Flere, sed ipse etiam tecum sine fine severos
Incusare deos et pallida numina cogor,
55Quae tantum sunt passa nefas, ut stamina duro
Pollice florentis rescinderet Atropos aevi.
An dum plaudentem liventia Fata viderent
Omni ex parte domum, quam non victoria tantum
Una, sed innumerae tollunt ad sydera laurus,
60Intendere animos nec tale timentia largo
Vulnere (proh crimen superum!) vitalia tangunt?
Ah nimium faciles! cur pondera tanta novercae
Invidiae hac una voluistis morte mereri?
Crudeles Morbi, Stygium quae limen Erynnis
65Pandit et aethereas vobis exire sub auras
Ius dedit? ah! tantum potuistis stringere corpus?
Quam melius Scythicis Ephymetea rupibus ales
Fulmineis digytis et rostro frangeret unco,
Ignavo qui corde nocens obnoxia fecit
70Saecla malis, miserum committens pestibus orbem!
Heu! potuit niveos Macies diffusa per artus
Sydereum vultum et frontis tenuare vigorem.
Non facies, non oris honos, quo victa fatetur
Esse Venus, non casta fides aequata maritae
75Dulichiae, duplices non doctae Pallados artes:
Ingenium, textura et acus, quo cedat Aracne,
Quanvis haec tenui mentitur nubila filo,
Non pudor ingenuus, non simplex gratia morum,
Non castigatum confessa modestia pectus
80Nec valuere trucis Naturae munera cymbam
Exorare senis vel certam flectere mortem.
Quaenam sedulitas, quaenam tibi cura medentum
Defuit aut succi diverso ex orbe petiti?
Quae delubra deum, quaenam sine thuribus aedes,
85Quis sine honore lapis vel quae penetralia templi
Igne carent Cilico? non vir genialia tantum
Sacra, sed externos properat placare Penates.
Quaeritur antiquis sacrorum annalibus ordo,
Et cadit ante Iovem gramen depasta Faliscum
90Hostia et auratis tepefecit cornibus aram.
At tibi bis septem mactantur, Iuno, iuvencae
Numine pro triplici. iam rursus grata Dianae
Instaurata novum cognovit Aricia regem,
Atque iterum puero renovantur praeside lustra,
95Amphitryoniades, et Surrentina Dicarchum
Villa tuens priscis miratur gymnada festis.
Quin etiam Aeneae nocturna piacula divae
Coccytos revocat, sed luctans excutit ictum
Victima nec dubia patitur cervice securim.
100Singula quid referam, quum publica vota supersint?
O quotiens secum querulis pater ipse deorum
Vocibus indoluit se non potuisse sororum
Licia et instantem iussis praevertere sortem!
Quicquid in Hemonio servabat semifer antro
105Vel Tymbreus ager seu molli Creta sub Ida
Educat, aut si quas medicis Epidaurius haerbas
Angue salutifero patriis collegit in oris,
Si quid alit tellus, quo sit reparabile durum
Leti iter aut possint fati decreta morari,
110Omne viri quaesivit amor: tibi cuncta laborant
Auxilia. at tristis flavum Proserpina crinem
Stat complexa, necis deflectunt lumina vires.
Heu! perstat famulos visu lustrare supremo
Hinc atque inde greges, et charum amplexa maritum
115Pauca refert. vix illa quidem mandata cadente
Finierat suprema sono, quin lingua retenta est
Vocibus in mediis et clauso immurmurat ore.
Heu! quae lingua silet, qua non antiqua Corynne
Obstupeat, sed cuncta simul cessura vetustas.
120Tintinnant aures, oculos nox occupat atra.
Attamen ipsa virum labens circumdedit ulnis.
Acrius emeritis constringens colla lacertis,
Et velut auratis vivax laquearibus humor
Defit et in nubes paulatim flamma recedit
125Ceruleumque trahunt radiantia tecta colorem,
Non secus (heu pietas!) liquidas dilapsus in auras
Spiritus augustos damnavit nocte penates;
Nec minus attonita est praerepta coniuge proles
Regia, quam vates calcato Thracius angue
130Strymonia consorte fuit plectroque tacente
Moestior Eurydices deflevit funera planctu.
Quid tibi nobilitas, quid regia stemmata prosunt?
Quid pater Insubrum rerumque potitus in urbe
Felix innumeras regnorum flexit habenas ?
135Ite et ob immensas, mortales, temnite letum
Divitias, longae promittite tempora vitae,
Quod vobis dat Phasis avem vel, qui Iovis arcem
Prodidit obsessam, dapibus prosecta dat anser,
Quod tibi frendentem nebulosis Umbria campis
140Nutrit aprum rombumque nequit perferre patella
Aequoris Hadriaci, quod pinguis stagna Lucrini
Mollia marmorea saturent conchilia testa
Et gemini pontes onerent triclinia mullo
Tradat et Euripus murenam sole fluentem
145Quodque Phalerna tuam non noto consule sedant
Vina sitim vel musta praemant tibi praela Timoli!
Heu miseri! non fata movent Meotica pisces
Quos stringit glacies vel quos das, Nile, syluri.
Dic, ubi lascivi iaceat regina Canopi!
150An quod Erythream consumpsit prodiga concham,
Hospitium commune fugit? num bacca Metellae
Egit, ut Esopi vitaret filius Horcum?
Nil tibi, nil equidem prosunt vivaria, Sergi!
I nunc, sume animos, quod quicquid Hiberia fossis
155Mittit ab auriferis, iterum tibi terra recondat,
Et quantum gazae Macedum Scaptensula fodit,
Archetypo cratere teras et murrina temnas,
Quod tua Dalmatico radiant coelata metallo
Atria et excelsas tollunt electra columnas!
160Quid saepire iuvat vitreis specularibus hortos
Aut colere Hybleis certantia floribus arva
Oleneisque iugis aut poma simillima ramis
Massilis, silvis aequare vireta tyranni
Corcyre et verni superare rosaria Pesti?
165Quid platani vos umbra tenet, quid aquatica lothos?
Occidit Alcynous gelidoque sub axe sorores
Hesperides, Geticis mortales exuit artus
Hippomenes et Athlanta iubis, Hortensius oras
Cessit ad infernas nec spargit in arbore Bacchum.
170Assyrio quanquam saturatum vellus aheno
Lanaque Puniceo bis vos infecta veneno
Vestiat Oebalius tradatque alimenta Phalantus
Luxuriae et Ceae venalia dona Minervae,
Mors tamen in cunctos nullo discrimine saevit.
175Dulichium Croesus non praestat Lidius Irum,
Non felix Hecaten Lampido Laconica vincit,
Dives inopsque simul Letheas tendit ad undas.
Huc Mida Lenei doni contemptor avarus
Cessit et in Stygiis crevere paludibus aures.
180Non faciem aut nitidam curat Proserpina formam
Invictumque caput: Paridi nam Troia sepulcrum
Aeacidaeque dedit, Thersitem et Nerea nigri
Non renuere lacus; nec te facundia, Ulysse,
Casibus eripuit natique a caede redemit.
185Moenia sternit edax et tecta superba vetustas.
Ecce iacet Babylon, saeve Tritonidos arces
Pyramidumque labor, Thebe bimarisque Corinthus.
Denique cuncta cadunt, sed tantum Musa perennes
Nos facit et maius longo dat tempore nomen.
190Haec cineres, haec sola rogos, haec fulmina temnit,
Haec titulum et famae decus indelebile servat,
Haec tibi busta dabit nullum trepidantia finem.
Hippolyte, vitamque tuis virtutibus addet,
Haec lamenta pii geminas diffundet in Arcthos
195Coniugis orbati, qui (nunquam castior ardor!)
Funus amat, superos heu! nocte diuque fatigat
Ingratosque vocat, quod non tam iusta precanti
Arrisere. modo suspiria ducit ab alto
Pectore, nunc partemque tori castumque cubile
200Ingemit et tali depromit voce dolorem:
"Nulla tuam, Lachesis, potuere immania laudum
Frangere seviciam, quis alta silentia Ditis
Caelestesque domos et sortis sceptra secundae
Provocat? (ah livor!) tantae praeconia famae
205Invidiam fecere tibi? non ista nocendi
Causa sat aequa fuit. sed si te dira cupido
Impulit in facinus, potuisti stamine verso
Fortunam mutare meam, patientior essem.
Quam cuperem (si fata darent) inglorius, uxor,
210Te superante tamen parcam producere vitam!
Si saltem nigram committeret anguibus horam
Atropos: ut Gracchus magnum testarer amorem.
At quia non licuit, citius ridentibus agris
Daulias et truncas ponet Philomela querelas
215Siccabitque genas potius Sypileiaque mater,
Quam tua de nostro, consors, labatur imago
Pectore: semper eris nostris accommoda verbis.
Heu requies, heu sola mei concordia regni,
Heu communis amor! per te cedebat Enyo,
220Si qua foret, populi poteras convertere mentem
Mitibus imperiis, quanquam genitoris adesset
Numen. quum refugus nostrum vastaverat hostis
Barbarus Hydruntum (nam tunc me Ethrusca tenebat,
Horrebatque meas trepidans Florentia vires),
225Alta lacessito tollis munimina caelo
Septaque militibus Turcarum despicis iras.
Quid quum sanguinei foedatum pulvere belli
Exciperes? clypeo tectum galeaque comanti
Nutantem totisque virum complexa fovebas
230Visceribus roseo depromens gaudia vultu?
Quis numerare velit, quaecunque impenderis in me,
Dum coniurati pariter cratere sub uno
In nos humanum proceres hausere cruorem,
Quae (velut Hemonio Magnum Cornelia bello)
235Anxia me votis, spe consiliisque iuvabas?
Et licet (ut memorant) nocturna incertior aura
Faemina sit, (testor superos!) constantia tecum
Certa fuit mentemque locum figebat in unum.
Non sic Eriphile, quae, conspicienda monili
240Ut foret Hysmenio, timidas monstrare latebras
Coniugis ausa sui est cultuque rependere famam.
Heu! memini, quod saepe legens monumenta Maronis
Phoenissam Annamque levem culpare solebas,
Annam, quam perhibent annorum iura tenere
245Arbitrioque suo vitam spondere perennem.
Hinc vetuit te annare diu; sed te necis horror
Cogere non potuit, quod vel damnanda probares.
Si tibi cura forent Smyrnei scripta poetae
(Mollia nam sacri praebebant ocia vates),
250Quin Helenam argueres, non te tenuere Lacones
Stesichorusque ferox similem fraudatus ob iram
Luminibus. quotiesque nocens tibi visa Cytheis!
Nec caruisse putas Aeaeae labe puellae
Hospitium, quanvis mox nullos sensit amores.
255Te tantum Pegasea fides nocturnaque tela,
Icariotis opus, vel quae crudele tyranni
Morte nefas est ulta sua, sensere potentem
Eloquio, illarum dum fortia facta tueris,
Nec virtute minor (fas sit mihi vera fateri!).
260Non equidem vereor, quod, si portenta iuberent
Mortem instare meam, pro me mea fata subires;
Et si mille proci thalamos temerare pararent,
Non falsos commenta dolos, non arte negasses,
Sed castas intrare domos armata vetares;
265Si incaestare torum cuperet Tarquinia proles
Proditione tuum, non verbis mota nec ense,
Sed furibunda genas et corda dolosa cruentis
Unguibus effoderes animosque imitata viriles
Divideres artus, effractaque tempora palmis
270Casta maritalis praeberent signa pudoris
Membraque iactares latos dispersa per agros,
In triplices secuere greges ut Penthea Bacchae.
Quid mirum? non te nobis privata dederunt
Semina, sed (si quid regalis praestat origo
275Laudibus) inveniemus avum, a quo ducta propago
Est tua, Flamicium, qui saevum fregit Othonem
Et meruit posita (Parcae voluere) figura
Ceruleos augere deos. nec quippe tacendus
Est patruus, rigui tenuit qui sceptra Pisauri,
280Magnus Alexander, vel qui, charissima coniunx,
Sfortia te genuit (sic ducitur ordo) secundus,
Sfortia, qui Ligurum populos moderamine flexit
Picaenosque lares stravit, qui Marte subegit
Moenia lanigeris iterum surgentia Gallis.
285Cuius ut acta canam, rutilos prius aequore currus
Condet in Hesperio rursusque resurget Apollo.
Maternum si stemma petis: tribuere Philippi,
Innumeras quorum laudes et gesta trophea
Inclyta testantur. sed si tibi nulla tuorum
290Nomen facta darent, poterat tua candida virtus
Esse decus generis vel nobilitare nepotes.
Ingenio (si casta tamen vel honesta fuisset)
Componenda tuo pharetrata Semiramis esset:
Dum civile nefas Romanaque bella tonabant,
295Servabas patrios sene cum genitore penates.
Quanvis Euryalae precibus, Melibaea querelis
Victa sit, ut dubii ferrem in discrimina Martis,
Thermodoontiacam solito de more securim
Et pharetram ex humero Scythicam gestare parabas,
300Nomen Amazonium indefassaque pectora iactans.
Ipse tamen renui. nam me sors si qua tulisset,
Fingebam, quod te pars magna superstite nostrae
Restaret vitae superasque efferrer in auras.
Scilicet iccirco, quod Mors repsisset ab umbris
305Atra caput, vetui. cur non Tyrinthius heros,
Dum te stravit humi, solido sub carcere clusit?
Non tua dextra ferox geminos laesisset in uno
Corpore. non erat haec turpi mihi cognita furto.
Ast Amor Uraniesque genus thedaeque pudicae
310Et pater et genius lecto iunxere iugali,
Et iunxere quidem. nam semper duximus unum
Conveniensque iugum, nec nos diversa trahebant
Vota, sed (heu miserum!) semper fuit una duobus
Mens, at honesta tamen. cur Mors nos dividis atra?
315Haud equidem poteris, nanque est imitandus uterque Plautius!"
Haec ait et ferrum stringebat acutum.
Concurrunt proceres et curia tota gementes
Hoc vetuere malum, vaginaque suscipit ensem,
Et mulcent placidis animum sermonibus aegrum.
320Tu tamen obvertis vultum, dux inclyte, tristem,
Paeonias nec passa manus hiat alta cicatrix.
Hic amor, haec pietas, haec mira licentia flendi!
Tempus erat, Pario quo iam tua membra sepulcro,
Hippolyte, condenda forent. componitur Indo
325Dente torus, sceptro quo tu subnixa potenti
Acsi viva sedes, et fulvo tegmine circum
Umbraris, ceu si quis opus componet eburnum
Molibus Aetneis aut Orythiae therebinto.
Hic caligantem superant funalia noctem,
330Et Cilicum messes undataque pascua Nilo
Verque Arabum et Cynarae quae stillat ab arbore guttam
Coryciosque crocos arsuraque thura Sabaeum
Vulcanus populatur edax. non Vida liquores,
Cynnamon Ethiopes, non gramen decolor Indus
335Colligit, Alphonsi quod non det dextra favillis.
Illum unum, illum omnis procerum vulgique corona
Et modo plangentem liventia pectora palmis
Pressaque captantem resupinis oscula labris
Scindentemque togas animamque efflare parantem
340Suspiciunt tantumque simul mirantur amorem.
Quin subit ante oculos materno in funere natos
Stare pios. mens horret adhuc, quod voce parentem
Moerebant parili luctantes scindere vestes.
Virginis haud aliter nomen sortita canorae,
345Parthenope concussa ruit sparsisque capillis
Busta gemit dominae, quam si foret undique flammis
Septa vel hostili victos testudine muros
Et portas perferre suas tormenta videret:
Talis erat Troiae Thebesque cadentis imago.
350Non sic, vipereo quum dente Licurgius infans
Occidit, Argivae puerum gemuere phalanges.
Tu quoque funestam (tanti simulacra doloris!)
Mitibus exequiis celebras, Consentia, pompam.
At non ista ducis vulnus potuere profundum
355Laenire, ut lacrimis oculos abstergeret udos.
Festinant proceres lugubres sumere vestes
Atque apio redimire fores et ducere moles
Synadicas, ubi tu membris siccata quiescas,
Hippolyte. proh tetra dies, proh, Phoebe, nefandum
360Crimen, ut ista tuo rubeat Pallantias ortu!
An cordi fortasse tibi est exposcere poenas,
Quod, dum, Phoebe, viri peteret nova nupta penates,
Ceu tuereris adhuc languenti Belida vultu
Leucothoen, forma victum pallere coegit?
365Nanque tibi e manibus ceciderunt frena, tuique
Phoebe, Cupidineis cesserunt ignibus ignes.
Proh Veneris sublime decus, proh gloria celsae
Virtutis pacisque tenor, proh sedula custos
Iusticiae, probitatis honos venerandaque sanctae
370Scena pudiciae, Charitum nec parvus Amorum
Naturaeque labor tam parva clauditur urna!
At mens Helysios campos et rura frequentat
Florida, ubi zephyris dant prata foventibus alba
Lilia purpureasque rosas, et sponte ligustris
375Albet ager, casia et rubris stellata renidet
Terra papaveribus tepidisque vaporibus halat.
Quin etiam intranti (quum sit laudata marito)
Obvia fit facibus Hecate vultuque sereno
Invitat sceptris et castis praeficit umbris.
380Illa negat, sed eam petiere per aera nantes
Felicesque animae. precibus superata pudicis
Haec veteres regit imperiis heroidas omnes.
Ergo quid assiduis cruciaris luctibus? angues
Eumenidum fortasse times? tacuere cerastae
385Non minus Hippolyte sedes subeunte beatas,
Quam si Persephones velarent flammea vultus
Rursus et hinnitu fremeret praedator Alaster.
Pone igitur lacrimas! en argumenta deorum
Testantur nil stare diu: Titana videmus
390Deficere et rutilo casurum saepius igne.
Sed quid ego haec? (gemitus poterit sedare) priorum
Respice fortunam: cecidit Lavinia, quanquam
Picus avus, matura subit nec Iulia manes.
Quid moror? an quisquam nostrae felicia vitae
395Tempora longa vocat vel plurima vivere saecla?
Heu miseri! nos angit amor, nos gaudia rumpunt,
Nos perimunt risus, nos concutit horror et uva
Passa necat <............................
..........> felix ipsa quidem, quae obnoxia nullis
400Casibus ancipitis fortunae despicit auram,
Hippolyte, quae saepe tuos conspexit ovantes
(Nam non parta tibi semel est victoria) currus,
Cui tituli monumenta sui, cui clara supersunt
Pignora, quae cessit cunctis superantibus. ergo
405Pone modum! quid enim iuvat indulgere querelis?