Correr, Gregorio Venezia 1409 - Verona 1464, Progne, Progne Progne Progne (A. Onorato, 1991)

^1
2 Lucos et amnis desero inferni Iovis,
Ad astra mittor supera convexi poli:
Neque enim inter umbras noxius visus furor
Est ullus aeque. Thracia, heu, solus potest
5Explere Furiis corda Diomedes! Nefas
Odisse liceat, crimini datum est satis
Satisque sceleri. Deprecor sontis plagas,
Amare liceat. Addite ad poenas meas,
Siquid potestis, dira Furiarum agmina.
10Titana pubes exuat vinclis manus
Caelo rebelles, aeneis nodis premar.
Nil iam recuso: Sisyphi premat lapsis,
Me ludat amnis Tantali, vel Isionis
Iaculetur orbis, crescat in poenas iecur.
15Parum videtur? Torqueat per me suas
Phlegeton harenas, igneo torrens vado.
Cur me innocentem facitis alterna vice
Sceleris nefandi, Thraces? Agnosco scelus!
Pars iam peracta est, noster explebit nefas
20Adventus. Unde hoc? Omnis arescit seges,
(Sensere terrae), deficit pratis color
Quacumque gradior fontibusque humor solitus
Deest, cavernis intimis quaerens fugam.
En alta cerno decora natalis soli
25Thracosque muros: regiae est illinc locus
Atque hinc superbus alta pro templo pater
Gradivus ipse limina horrendus tenet.
Pudet referre: facinus agnosco meum
Stabulumque, quo me vicor Alcides feris
30Obiecit ipse, pabulum armentis ducem.
Sed ecce subeo regiae limen domus
Aulamque Terei. Quid hoc est? Fugiunt retro
Versi penates, decidunt flores novi
Numinibus ipsis. Misera ne trepida domus:
35Venio cactus. Quis novus cogit furor
Dirum profani facinus? Agnosco nefas.
Nunquam vacabit scelere Diomedis domus,
Nunquam nocentes leviter Thraces erunt.
Peccatur omne scelere quod vincat scelus,
40Semperque veteris preterit formae modum
Crimen quod oritur: obruit recens vetera
Parvumque quod fuit scelus, dum fit novum.
Matris furorem cerno et eversam domum
Miserumque patrem. Video crudelis focos
45Et sparsa pueri viscera et diras dapes.
Mensae parentur, sacra splendescat dies:
Abominandum, pessimum, horrendum, novum,
Otrisia facinus prima concipiat domus,
Suumque vincat scelere crudeli genus.
50Vix cum peractis saeculis olim polus
Ardebit, ignis cum mare et terram ambite,
Numeretur aliud, vixque posteritas fidem
Datura famae. O sempre infamis domus!
Sileatur omne veteris errati scelus:
55Stupra in nefanda vile sint crimen domo!
Satis ne dixi? Iam satis: facto est opus.
Obsedit animos impius mentis furor,
Flagrat cupido turpis. Inventa est via:
Scelus patebit. Carbasa extendat Zephirus,
60Vellis citatis prospero cursu natet.
Tandem favebo thracio regi: redeat.
Redisse nollet! Ecce solemni prece
Tereus vocatur. Appara faestum diem,
Germana venit. Ora quis quatti mea?
65Vocat flagello me me ad inferos lacus
Erymnis. Onere tellus infaestos diu
Nostro levetur, caetera explebit Furor.
³ Orte Saturno pelagique rector,
Qui levi curru gradiens per aequor
70Temperas pontum quatiens tridentem,
Sterne secura pelagus quiete;
Tuque ventorum domitor procellas
Qui regis duro reseratque saxo,
(Te timent nautae trepidique adorant),
75Tu potes actum pelagus tumultu
Sternere atque idem super astra ferre.
Tu pater nimbos nebulasque torques,
Thraciae plebi faveas, precamur.
Adsit actutum Tereus citata
80Puppe, nec vellis cadat aura, donec
Thracios portus teneat tyrannus.
Rex, victus prece coniugis
Reginae, pelago caput
Commisit fragili rate;
85Venti perfidia nihil
Cunctatus, soceri domos
Portu mosopio petit.
O qualis pietas thori!
Nutritur face mutua
90Sacrati talami calor.
Orpheus, Euridicem suam
Quaesitum, petiit lacus
Averni et miserae Stigis
Vectus fulmina trans novem
95Interfusa vadis. Lyra
Motus portior aurea,
Orantum immemor heserat;
Illum ut Tartareus canis
Ripa prospicit ultima,
100Cauda deliniens, stetit.
Mirantur fidibus novis
Manes, nec sitiens senex
Curat fulmina Tantalus,
Non ales Ticii iecur
105Hesitque Isionis rota.
Saxo Sisyphus insolens
Insedit, stupet Eacon,
Et cum coniuge lurridus
Pluton, qui quociens velit
110Irasci, tociens prece
Placatus, Lachesim iubet
Vitae stamina nectere.
Adsit mitior Orpheo
Tereus, caelicolum genus.
115Omnes, principe reddito,
Solvent vota calentibus
Aris et tremuli senes
Spargent pocula Lesbii
Et cum virginibus simul
120Insontes pueri canent.
Ecco, montibus abdita,
Respondet Rhodope iugis,
Quacumque et Tanais rigat,
Qui cum frigore duruit,
125Plaustri conteritur rotis.
Nuper remige percitus,
Duro fert equitem vado.
Omnis Thraca decentibus
Saltabit cytharae modis,
130Templa et Bistondi tegent
Sertis et viridantibus
Ramis, in medio sidet
Faestus laeticiae deus.
Sed quis profecto strepitus e portu sonat?
135Accurrit unde turba? Puppi regia
En arma praefixa, en Tereus adest, procul.


^4
5 Gradive, gelidis sive sub Rhodope iugis
Fessos iugalis tabulo recreas novo,
Aut nubifer ubi verticem Hemus exerit
140Aut Otris ingens, aut ubi ilicibus nigris
Pangea resonant, sive per populos agis
Currus cruentos, inclitum cernis, pater,
Gnatum. Tremiscunt ultimi vires meas
Thraces et omnis regio glacialis poli
145Me me tremiscit; arma Cecropidae mea
Timuere, nata vixque Pandion socer
Pacem impetravit. Nunc quoque e soceri solo
Conspicuus hospes remeo: tot spoliis ducum
Preclara puppi tecta prospicio libens.
150En alta decora patriae cerno domus
Gratosque muros; iura quo reges solent,
Agnosco templum, sceptra gestantes, dare.
Verum minime in patriam reducis animum gero:
Deiectus animo, traheret in Syrtis velut,
155Aut exul undis classe barbarica premerer.
Conscia, licet nullus premat, mens se premit.
Quid anime segnes? Quod fuit summum, tibi
Dedere superi; siquid erravit furor,
Fac ipse liceat, facile quod reges solent.
160Non cernes alta decora natalis soli?
Gratare tandem: non decet regem timor.
Sed ecce littora remige assiduo sonant:
Laetantur omnes, obviam cuncti ruunt
Aderitque Progne. Quas misera voces dabit,
165Postquam sororem cernet absentem, sibi
Diu expetitam? Consilia tegent nefas.
Simulabo victam turbine immensi maris,
Demum peremptam: lacrimae facient fidem.
⁶ O fida consors, multa post maris virum
170Pericola cernis!
⁷ Laetor incolumen, sed hae
Lacrimae loquentis (talis in patriam redis?)
Cur ora complent? Ubi vel est soror mihi,
Optate coniunx? Vivit an morte occubat?
Effare aperte, moeror augescit mora.
⁸ 175Pelago perempta est (hi mei reditus!) soror.
Vellis citatis, prospero cursu ratem
Strimonius Aquilo vexit ad suoceri domos;
Egressus adii. Forte tunc rex Palladis
Ad templa summae praesidem orabat deam,
180Opima feriens colla stat comptus caput
Vitta sacerdos; ipse sacratis focis
Spargebat arae thura solemni prece.
Tunc me lacertis senior affusis ait
Complexus: "Ut, ut te, gener, dum spiro adhuc,
185Iuvat videre! Nunc reiuvenesco senex.
Valet ne Progne? Superat et carus nepos?".
Sed quid moramur plura? Vix multa prece
Gnatam impetravi; spondeo celerem reditum
Aegro parenti, ast olli in amplexu ultimo
190Singultus ora patria oppressit gravis.
Aptant carinam socii et antemnas ligant.
Decrescit omnis terra paulatim, undique
Caelum et mare: secat spumeum pontum ratis
Ac pone placidus exulat delphin salo.
195Et iam diei finis: in nubem cadens
Sol, passus oculos, mergit occeano rotas,
Rubicunda Phoebe surgit ac stellae cadunt.
Et ecce nubes densa ceruleum aethera
Involvit, altis montibus fragor sonat
200Et tunsa late saxa latratu gemunt.
Caligo caelum texit et crebri micant
Ignes; et Eurus surgit orientem movens.
Repente pluviae, nubibus ruptis, cadunt;
Tumescit aequor, latera navigii tremunt
205Collisa. Pulsat siderea et haerens ciet
Vis vasta pelagi: saepe, deducto freto,
Immergit et nunc erigit caelo trabem.
Conclamo: "socii, ponite antemnas, labat
Carina". Et ecce desuper turo rapax
210Ferit rudentis, pontus in puppim niger
Fertur, procella malus immani tremit.
Non grata nautis occidens nunquam micat
Glacialis Archtos, sidus Arthophilax tuum
Texere nubes: omnis eripitur polus.
215Erramus, adeo cursu incerti, neque
Noctem diem ve digeri sinit polus.
Haec inter, acri percita stomacho, soror
Devicta demum est, evomit: membra labant,
Nec alitur ullo corpus infirmum cibo.
220Non is genarum fulgor, ut olim decens:
Tumor per artus abiit afflictos gravis.
Tandem revoluta posuit in sinu caput
Loeto gravatum: solvitur corpus gelu,
Anima per ora flentis ad Manes fugit.
225Necdum omnis abiit fulgor, in vultu pio
Mos quoque placebat. Talis in viola nitor,
Cui forma nondum fugit et prato caret.
Non hos dolores fluctus invisi minae,
Sed dii dedere: testor imperii decus.
230Vix clausit oculos destra, cum ventus minas
Posuit, resedit omnis extemplo furor,
Cessere nubes, vasta tempestas perit.
Lentantur ecce remi et antemnae cadunt.
Optata miseris quarta cum luce astitit
235Infausta tellus: quassa diluvio ratis
Subsedit anchoris, latere pontes cadunt.
Est collis altus, ultimi Thraces serunt,
Praerupta rupes eminet ponto media,
Curvata vallis humida et sterilis iacet,
240Utrimque sulva claudit ac montis tegit
Cupressus alta funebri ramo virens.
Hoc ubi potiti, quisque tabentis salo
Siccavit artus. Horret et littus quoque,
Nec credit ullum gravibus erumnis locum.
245Tunc funs egomet manibus instruxi meis:
Ferro bipenni pinus impulsa eruit,
Cadit supressus, nemora, cum silvis trahunt
Late ruinam. Structa sublimis pyra
Caelo minatur; flamma per ramos sonat
250Ac fumus ater nube funerea coit.
Stridunt favillae. Moestus umbratur dies.
Circum omnis adstat veste funerea caput
Amicta turba, lacrimae et planctus sonant.
Manes vocantur, turba ter rogos obit.
255Postquam solutus debitus flammis honos,
Tegitur sepultus aggere excelso cinis.
⁹ Quid turba comitum superat? Ubi Pistus senex?
Cadaver uri coepit ubi stratum super,
Ultra dolores ferre non potuit senex:
260Irrumpit igni seque in eodem iacit.
Qualis securemn taurus attonitus fugit,
Aut qualis acri concitis Menas iugis
Agente Baccho fertur insano gradu,
Talis rogos petivit afflictus senex,
265Fidusque alumnae cineris ut foret comes
Passus cremari. Sed reor summum sibi
Fuisse, ut unus ignis arriperet duos.
Alii riversi nuntii dirae necis.
¹⁰ O mors acerba! O multa frustratae preces!
270O saeva maria! O mortis horrendum genus
Et morte peius! Quam dolor capiet viam
Crudelis? Ubinam gravibus erumnis modum
Statutam? Sororem quid enim restat mihi
Morte occupata? Quid queror demens? Ego,
275Ego te peremi. Causa nostra est haec, soror,
Crimenque nostrum: nacque, dum propero nimis
Unam videre, pene dispersi duos.
Me, me, procellae, ferte in abruptum mare
Scopulosque Syrtis, ferte disiectam undique,
280Ubi nives alta canet aeterno gelu,
Aut ubi propinquus pabulum feris negat
Sol, ubi venena, ubi herba pestifera viret.
Me pontus, aether, me premat dirum chaos.
Utinam sororis pariter arsissem rogo!
285Ubicumque iaceat Pistus, invideo tibi.
Nec te sororis morte culparim, Tereu:
Sors ista fati debita, ut funus tuum,
Soror, viderem. Quamvis hoc vetuit deus,
Potuere mortis fata largiri moram
290Brevem sorori. Moestus, heu, forsan pater
Dat thura templis: ipsa iam Lathen bibit,
Secura mortis. Tollite ornatus mihi
Regalis auri, veste funerea dolor
Utatur. Istas ventus involvat comas,
295Feriat lacertos invicem exertos manus.
Sed cur monilli colla scithonio nitent?
Auferte famulae. Ter. Tollite ad thalamos heram
Pocius iacentem. Reddat huic animum thorus.
¹¹ Nulla mortalis tenuit voluptas
300Longa, nec unquam miseros tenebit:
Laeta dant nobis adimuntque Parcae,
Praepeti semper rapiente fato.
Nemo tam foelix spacium senectae
Finit intactus. Modo natus infans
305Inter hos vitae miseros tumultus
Lege pensatur: sedet atra cunis
Cloto, venturi comes usque fati.
Nil fit aeternum solidumque nil est
Rebus humanis: variae voluptas
310Quota pars vitae est? Subeunt labores
Et graves curae miserique luctus.
Nuper, insigni comitata turba,
Thracias inter veneranda matres
Ibat, e collo radiante gemma
315Moesta nunc deflet miseranda Progne
Fata sororis,
Victa quae saevis pelagi procellis
Virgo deficit. Feriat licebit
Ipse vocali cythara querellas
320Orpheus, nunquam superos videbunt
Cum semel leves animae natarunt,
Una quas vexit feriente remo
Cimba, deductis tociens lacertis.
Typhis, invicti domitor profundi,
325Mortis inventi nova fata primis:
Ante nec pontum secuere puppes,
Nec gravis fluctus timuere nautae.
Quisque securus placidis in agris
Vixerat, necdum senior marinos,
330Littus egressus patriaeque portus,
Noverat casus scopulosque saevos
Arte latentis.
Ille tranquillae placidaeque vitae
Ocia movit,
335Primis e terra resecare funem
Ausus et ligno fragili natare;
Iussit antemnas religare malo
Primis et tortos statuit rudentis,
Ac sinus laxos, feriente Choro,
340Tradidit audax.
Credulae pontum secuere puppes,
Nauta tum ventos varios notavit
Et minas caeli posuitque pictis
Nomina stellis.
345Naufragus picta vehitur carina,
Suppara e summo religavit audax,
Anchoram ignota statuitque terra.
Hoc genus loeti miseros manebat!
Currat hinc illinc alius per aequor,
350Solis occasum videatque et ortus,
Monstraque et saevos pelagi labores
Garrulus tuta referat sub umbra.
Me domus dulci saturet quiete
Parva, nec terras numeret remotas
355Nostra senectus.


^12
13 Quam gravia passus defero e silvis gradum
Infaustus hospes, nuntius diri mali.
O sors acerba! Vix mihi sufficiunt pedes
Rectoque ducunt tramite errantem gradum.
¹⁴ 360Quid portat iste trepidus e silvis senex?
Ni fallor, ipse est Pistus.
¹⁵ O nutrix, ubi
Regina?
¹⁶ Fare, Piste, quod potes malum?
¹⁷ Ad hoc malorum nuntio misero est opus
Ipsaque Progne ex me sciat tantum nefas.
365Sed ecce venit.
¹⁸ Fidus extinctae comes
Olim sororis, numquid a moesto venis
Phlegetonte? Nacque te quoque extinctum Tereus
Edixit: iste prorsus inferni situs.
¹⁹ Me longus error, luctus et silvae pavor
370Deformat: illic teter increvit rigor,
Sparsus per humeros crinis, attractae genae
Et crura dumis lacera.
²⁰ Quid causae fuit
Tentare latebras? Ede fortunam, senex,
Et quae sorori cura moriturae fuerit.
²¹ 375Utinam perempta!
²² Numquid impositum aggerem
Erexit humeris umbra, remata Stige?
Effare aperte, quiquid est. Timeo omnia
Et te (fatebor), ipsa vix credo mihi.
Quae clades ista? Numquid et peius nece?
²³ 380Mors ipsa votum. Vivit, hoc ipsum dolens.
²⁴ Cui lucis odium?
²⁵ Cui decus, melior sui
Pars periit. Utinam corpus extinctum nece,
Salvo pudore: corporis periit quoque
Pars magna.
²⁶ Mitte verba perplexe loqui.
385Quis hic stuprator virginis clarae fuit?
²⁷ Quem, si rescieris, scire poeniteat quidem.
²⁸ Effare aperte, moeror augescit mora.
²⁹ Heret palato lingua, pulmonem gravat
Attractus aer: totus horresco memor.
390Aliquo procellae deferant mersum caput,
Dum es innocens adhuc.
³⁰ Fieri nocens
Cupio, nefandi sceleris ulciscar modo.
³¹ Vicina tellus nobilem portum efficit,
Unde omnis urbis pateat aspectus, nisi
395Opposta Rhodope brachium extendat mari,
Fluctu protervo rupes exesum latus
Ostendit. Hi nos ponere antemnas Tereus,
Cursu peracto, littus ad notum iubet.
Paremus omnes, sceleris ignari, ocius.
400Vix prima tellus coepit (heu dirum nefas!),
Abominando scelera molitur Tereus.
Instat puellae, qualis armenius leo
Cervae paventi, viribus vastis tremens.
Tentata precibus restitit virgo diu,
405Coacta donec, saepe calmato patre,
Saepe et sorore, stupra violente pati.
Tunc scissa crinis, ora pudibonda obtegens,
Acclamat: "O crudelis, o verum genus
Thracum nefando scelere, quid primum querar?
410Non te parentis tenuit afflicti fides,
Non destra, non cognata proximitas neque
Sacrum pudoris movit intacti decus!
Pellex sororis igitur amisi decus.
At tu superbus sceptra gestabis manu
415Post stupra? Nullus scelere pro tanto deus
Persolvet ultor debitas grates tibi?
Non sic abibis! Ipsa per populos loquar,
Aut, si tenebor clausa custodum manu,
Movevo saxa et conscios facti deos.
420Testor pudoris numen adversum mihi,
Hac labe careo: corpus hoc tantum tulit.
Germana, te, te si parum soror movet,
Contaminatis aude pro thalamis aliquid
Quod ipsa laudem. Stabo et implebo nemus".
425Vix haec. Tyranno maior increvit furor,
Ut saevus anguis, forte compressus pede,
Tumet veneno, lubrico lapsu ferox.
Stabulum propinquae rupis apparet cavo.
"Servabit hic te fida famulorum manus,
430Istas cathenas auferat soror tibi!".
Nec plura fatus. Forcipe apprensam secat
Linguam puellae, faucibus radix micat
Et murmur (heu me!) voce pro solita dedit.
Cruenta lingua palpitat moriens, velut
435Longae colubrae cauda, quae celeri rota
Traiecta, partem quaerit ereptam sibi.
Post haec paventum caedis affrenae impetu
Obtruncat ipse cassa presidia comitum,
Ne quo resciscas nunzio tantum scelus.
440Hoc vile solus, fateor, e cunctis caput
A tam parata morte subduxi pedibus,
Tentare latebras ausus ignotas mihi.
Montis per altos ducor ex illo vagus,
Silvas et amnis lustro permixtus feris,
445Herbae et rubeti poma solantur famem.
Rami caduci pariter et flatus movent
Strepente folio, somnus in nuda fuit
Telluri. Demum huc appuri fessus malis.
³² O machinator fraudis! O crudelior
450Diomede thraco (sanguinis verus parens
Ille est nefandi!) Piccine obtendis dolo
Commenta mortis funerea? Et tantum nefas
Speras inultum? Magna delicata diu
Latere nequeunt: sequitur a tergo comes
455Vindicta. Scelere nemo laetatur diu.
Tereu, nefanda strage turbasti domum,
Post stupra fletus ausus ordiri novos.
At nunc superbus regio luxu incubas;
Lingua recisa, carceris duri solo
460Germana nudo recubat, ubi sueti greges.
Non sic iacebit clara Pandionis domus
Illusa, misera: tollet aliquando caput.
Prodesse miseri facile si nequeunt, nocent:
Inventi odium saepe quem arma nequeunt.
465Indulge, quaeso, facinus hoc nuper, soror,
Ad nos redundat; aderit actutum tibi
Vindicta, poenas impius coniunx luet.
O ter quaterque morte foelicem invoco
Te, te parentem! Genitor evixit super,
470Restaret ut hoc tempore infoelix pater:
In hunc dolorem fata servabant senem.
Speranda iam tum scelera, cum hosti barbaro
Sociata cessi. Superat hic animus sibi.
Utinam dehiscens tellus hoc olim caput
475Mersisset orco, boella cum primum intulit
Iuvenis protervus! Pacis heu pignus fui,
Ut hoc viderem facinus! In thalamis meis
Cruenta Erynnis crine vipereo stetit.
Hac, hac ministra facta sum dudum parens
480Uteroque semem impiae prolis tuli.
Iterum sorori spargere has comas iuvat.
Quo cedis, anime? Num soror lacrimas petit?
Agedum, sororem quaere per montis ocius,
Everte silvas, carcerem horrendum erue!
485Simulabo Bacchi: maior hic lateat furor.
³³ Sacra Thyoneo repetita triennia suadent,
Mollia Nisea cingamus tempora vite.
Huc ades, proles Iovis aetherei, matris
Ex utero preustae direpte puer,
490Te, te Thraca vocat tua.
Huc, formose puer, rite propicius
Vultu virgineo dirige, nebride
Praecinctus, viridis rotas
Variosque lincas.
495Lucidum caeli iubar astriferi veni.
Tercia sacris remeavit aestas:
Hedera virenti ornare iuvat madidos capillos,
Seu iubes spargi sine lege ventis.
Te decet flavos religare crinis
500Floribus vernis madidosque mirra
Tergere ferro et cohibere mitra;
Te decet molli religare zona
Luteas vestes tirio colore.
Tu, puer, ludo placidaeque rixae
505Semper arrides: tibi mota pulsant
Timpana et ferro spoliata buxus.
Naiades blandae Satyrique molles
Usque mirantur niveos lacertos
Et genas pluras placida iuventa et
510Lactea colla.
Huc adsis, formose: vocant remora omnia circum,
Vitisator, quamvis te decolor India iactet
Orgiaque in toto resonent triaterica Gange.
Tyrsos spargere nunc levis
515Intextos hederis iuvat,
Bacchis lampade nos vocat
Euboe, Oggigie, adveni!
Mater Pentheos impii
Non hic commaculat manus,
520Avellens humeris caput.
Hic cum Calliope satum
Fudissent miserae matres,
Moestum cum gemeret nemus,
Digna pernicie scelus
525Pendant, vindice te, improbae.
Te rubrum timuit mare
Et quae decolor India
Cingit tempora pampino;
Termodunciaci chori
530Victoris genua incliti
Addunt sceptriferas manus.
Quacumque et niveus rigat
Ganges fulmine lucido,
Quicquid sol nitidus videt,
535Quodcumque occeanus lavat,
Laudes, Bacche, tuas canit.
Naxon cum peteres tuam,
Chiae nobilis insuale
Solam littore virginem
540Fovisti placido sinu.
Mundus serta decentia
Munus, Bacche, tuum tulit.
Idem perfida pecora
Fudisti pelago, puer,
545Frustra brachia dum student
Lentare; in tenebras quoque
Te Mineides improbae,
Dum spernunt, fugiunt citae.
Dirige pampineas circum nutante corimbo,
550Bacche, rotas; turpi veniat Silenus asello.
Ad mare thraicio dum flumine defluet Haebrus,
Dum Rhodope nivibus stillabit vere solutis,
Sacra Thyoneo repetita triennia mittent.
³⁴ Eruite propere carceris duri minas
555Atque hos ministros regii iussus duri minas
Mandate! Maior victima his cadet manibus!
Eruite propere: iam satis Baccho datum.
Insaniendum est nunc mihi, instigat furor.
³⁵ Huc e latebris procede, soror:
560Hic dies, hic est (germana venit)
Quo violenti stupra tiranni
Datur ulcisci. Eia, comites,
Hederis frontem cingite Bacchi,
De more caput vitta cohercerat
565Nebride sacra latus instructa,
Tyrsum vibret. Soror ornatus
Hos cape mecum. Quid moesta tegis
Ora? Quid lacrimas fundis inanes?
Attolle, soror, pudibunda solo
570Lumina, casto libet amplexu
Fudisse pias per colla manus.
Hic ne genarum roseus fulgor?
Oculi ne hi geminum sidus? Cur
Hirtae squalent per cola comae?
575Unde haec macies foedoque pedes
Pedore graves? Vix agnosco
Membra sororis. Silet infoelix,
Pallida vultus etiamque timet,
Vocis damnum muta fatetur,
580Conscia tantum numina monstrat
Caeloque gemens spargit aperto
Livida duris brachia nodis.
Flete, heu, miseram Cyconum matres,
Siqua est pietas, feriatque humeros
585Manus exertos. Sentiat aether,
Siqua aetheris numina regnis
Humana regunt curisque piis
Auris praebent inque superbos
Acris mittunt fulguris ignes.
590Strimonis undae flaetu nostro
Crescant: gelidas visere ripas
Iuvat et ventis iactare comas,
Decet hic habitus casus nostros.
Sed quid trepidas, miseranda soror,
595Laribus nostris inferre gradum?
Etiamque times Terea dirum?
Testor tenebras noctis opacae
Ditisque domos et Tartarei
Trina ora canis Stigiosque lacus.
600Omnis quaeram scelerum formas,
Scelus ulcisci cupiens, omnis
Fugiet pietas; per scelus omne
Eat in poenas ferus hic animus.
Huc viperea valle, sorores,
605Adeste. Voco. Dabit ista dies
Aliquid longo semper in aevo
Immite, ferum. Vincite dirae
Coniugis artes maiusque aliquid
Escute Progne. Femina vincat!
³⁶ 610Vultu furoris pelle, ne prodat furor.
³⁷ Heu, quis dolori sit satis tanto furor?
Quae poena Tereo digna? Quis regi queat
Nocere diro? Tota splendescat licet
Achea ferro tellus et summae parent
615Arces Cyclopum boella, desertis licet
Campis colonus arma Bistoniis ferat,
Frustra hunc lacessant. Parthicas olim timuit
Cecrops pharetras, gentis effrenae impetus
Audaxque boelli notus est dudum Tereus
620Viresque regni. Scilicet nullus premat,
Natura finis ipsa custodit loci:
Hinc alta Rhodope nutat excelsis iugis,
Hinc vasta Syrtis geticum inversat mare,
Maeotis inde stringit Arcthoos sinus.
625Quae spes inanes volvis? Ha nescis, misera,
Vindicta quo constet loco: me, me est opus,
Ego vel Athenis sola sum potentior,
Ego sum timenda. Desinant reges licet,
Ex hoc timere coniuges discant patres.
630Ego, dum nefando coniugi reddam vices,
Pergam et nefando scelere completo domum.
Bene istituto fiat exemplo nocens
Uxor mariti: coniugem agnoscet suam!
³⁸ Quo, misera, pergis, quo ve furibundam rapis,
635Alumna, mentem? Rebus afflictis dacet
Praebere fortis: unica est mali salus
Nescire vinci, quoque demissa est magis,
Vires doloris opprimunt mentem magis.
³⁹ Fluctu doloris obruor: non sum mea.
640Talis carina fertur, abisso duce,
Cum saeva pelagi forte tempestas rotat.
Vos o recentes, caede miseranda obruti,
Adeste Manes: facinus explebo ocius
Quocumque tantum iusserit dolor modo.
645Vindex sororis dicar, ulcisci libet.
⁴⁰ Et vindicanti saepe vindicta obfuit.
⁴¹ Quem nam timebo, fata si nihil movent?
⁴² An non timebis Bistonum vires, mulier?
Non hic Athenae! Patrio tutam sinu
650Fortasse credis? Tellus hostilis premet.
⁴³ Nihil morabor, perfidus luat modo.
⁴⁴ Moriere.
⁴⁵ Moriar ulta.
⁴⁶ Fama te moveat.
⁴⁷ Non it ad umbras fama, nec curant leves
Post fata Manes fama quid vulgi ferat.
⁴⁸ 655Perimes, cruenta, morte crudeli virum?
⁴⁹ Perimam, et nefando sanguine hic poenas dabit.
⁵⁰ Lassat sacrilegas urna Bellides neque
Pensatur ullo fine tam tetrum facinus.
Su nil movet te, respice at gnatum, parens!
⁵¹ 660At qui sororem? Iam ipsa cum gnato patrem
Cremabo flammis, ipsa iaculabor faces
In regna Terei: tota splendescat domus
Regalis. Omnis eruam stirpis notas,
Super ipsa iaciar. Eia membratim occidat
665Discerptus ipse: iam iuvat linguam trahere
Trucis tiranni. Meruit hic quicquid potest
Irata mulier,
⁵² Siste vesanos, precor,
Regina, motus: maius hoc ira malum
Tuisque maius viribus. Rex est Tereus,
670Multum paterni roboris saevus gerit.
⁵³ Non si ipse clipeum genitor opponat sibi,
Poena vacabit. Quisque contemnit necem
Rex est tyranni: moriar, ut mortem oppetat.
⁵⁴ Horrore quatior, vrinis erectus, pavet
675Animus, reliquit ossa consuetus calor.
Quondam hoc malum est? Quis tantum instigat furor?
En, ora torquens, mater aspectu truci
Furibunda natum spectat, invicem quoque
Vultus sororis. Superat et crescit dolor.
⁵⁵ 680Quid hoc furore maius accrescit malum?
Libet experiri, quicquid est, quod me monet
Ultrix Erynnis. Ora Furiarum intuor,
Et ipsa Alecto, crine vibrato, sinu
Iniecit anguem. Lubricus venis meat.
685Hortamur. Eia, quod mare et terra horreat,
Invade facinus: auctor audendi furor.
Quaenam haec sororum funebre inversat manu
Ferrum? Gremisco. Quis matrem impellit manus
Maculare duras impia nati nece?
690Crudelis ille est: meruit ut facerem scelus.
Ferisse pudeat! Quo fugit coeptus furor?
Hoc, hoc libet quod timeo, vel siquid mali
Est peius usquam: non placet primis furor.
Tereus supersit, vivat, ut vivat miser
695Optetque mortem: peius est votum nece.
Discede pietas. Prima concipiam nefas,
Quod omnis aetas horreat; post me pia
Sit nulla mater. Hoc sed est etiam parum.
Maedea Cholchis caede puerili manus
700Maculavit. Addam maius huic sceleri scelus!
Magnum est quod animus fluctuat, quid sit tamen
Ignoro. Perge, furor, prope est, par est scelus.
Nil quaero supra: coniugem hoc decet meum
Nostrisque thalamis dignus est tantum furor.
705Animum parentis pelle, siquid est tamen:
Eversa dudum coniugis nostri fides.
Evicit ille siqua fit sceleris mora
Pietate ma tris; vinco, si propero scelus.
Quemcumque sceleris miseret auctorem, miser
710Est ipse pariter. Quicquid hic fuerit pium,
Quicquid morabor. Crimini tantum hoc detur.
Eia, anime, meditata aggredi cessas! Satis
Tempus querellis, iam satis tempus datum:
Parentur epulae, sacra splendescat domus.
715Manibus parentis innocens cadat puer,
Ut ipse genitor viscera exedat sua!
⁵⁶ Per has seniles deprecor mammas, hera,
Per spes anilis perque maiores deos
Desiste coeptis. Quae barbara ulla immanitas
720Commisit unquam facere quod properas scelus?
Factura deinceps omne femineum genus
Nocens? Recedat impius mentis furor,
Nec tale facinus clara Pandionis domus
Inusitatum, pessimum, horrendum paret.
725Vindicta quovis abeat, hanc partem sine.
⁵⁷ Altrix (fatebor), pectora attonitae labant
Vario tumultu. Talis incerto ratis
Trahitur fragore, boella cum venti movent
Diversa rapidi. Si intuor poenam levis,
730Si crimen ingens. Gemina me pietas movet
Cogitque pietas. Matris hinc nomen vetat.
Indulge, soror, ha, potius impune hoc ferat.
Spes una miserae ma tris hic solus puer,
Uterique nostri cara progenies Ythis,
735Pignus parentis, unicum afflictae domus
Levamen, etsi genitor invisus mihi
In omne facinus excitet mentem feram.
Quid enim tiranni liquid intactum furor?
Oblitus ille decoris et nostri quoque
740Miserique patris, virginem oppressit comitem,
Fideique pignus. Nec placet tantum scelus,
Nisi scelus addat: virginis socios necat
Ipsique linguam forcipe apprensam rapit.
Post haec paventem clausit immani specu
745Simulatque mortem, lacrimas struxit quoque
Periurus: haec est coniugis nostri fides.
Post ista dubitas sceleris ulcisci, misera,
Per omne facinus? Pereat hic, non est meus
Diro parenti similis (ha nimium) puer!
750Disce ex marito denique insigne facinus
Audere, Progne! Fluctuat pectus neque
Meminit parentis: tota sum, fateor, soror.
Furor relinquat corda, si facerem scelus
Male sana. Pereat fruvtus, irarum est satis.
755Ego sum furore peior. Emittat licet
Pestes Averni dirus umbrarum arbiter,
Ipsas fugabo. Non capit sedem dolor.
Utinam tulissem foeta natorum gregem
Utero capaci, posset ut numerus ma tris
760Saciare mentem! Quod tamen ventre tulit
Redeat in patrem: nil sit ex illo meum.
⁵⁸ Mater, necabis unicum gnatum tuum?
⁵⁹ Est nempe Terei.
⁶⁰ Cur necem meruit puer?
⁶¹ Scelere paterno gnatus emeruit mori.
⁶² 765Iniqua racio est crimine alieno pati.
⁶³ Cum iusta quaerit ira paulatim cadit:
Non est furoris capere mensuram sceleri.
Gravis ira sontem respicit, poenam levis.
⁶⁴ Alumna, quaeso, nulla te pietas movet?
770Poteris, nefanda caede puerili manus
Maculare? Poteris, ipsa, per pueri caput
Vibrare ferrum? Deprecor, mentem exue
Diri furoris: mater est.
⁶⁵ Soror quoque.
⁶⁶ Alias nocendi moeror inveniat vias:
775Enses, venena, flamma vel sontem premat
Animamque saevus egerat.
⁶⁷ Tellus prius
Gestabit astra lucida et caelum feras
Priusque luci preerit noctis dea
Tenebrisque Phoebus, quam meus mutet dolor
780Decreta mentis.
⁶⁸ Facere quo properas modo?
⁶⁹ Faestus propinquat thracio regi dies,
Quo mos adire coniugi tantum dapes
Mensasque regis. Aggredi licet patrem
Dapibus nefandis: sanguinem bibet suum.
785Huius diei faxo sit semper memor!
Commissa, nutrix occule!
⁷⁰ Hoc annis mea
Solet senectus tarda: praestabo fidem.
⁷¹ Quaecumque extat fortuna nimis
Altoque ferit vertice nubes,
790Placido regnet licet in ocio,
Finisque suos ambiat unda
Tagus aurata et gemmifer Hyster,
Nullo rerum pondere pressa,
Corruit in se, nec capit unquam
795Placidae regnum limina vitae.
Animos regum turbine versat
Fortuna suo, rapit ambicio
Vulgique favor, pluris mergunt
Numii luxus luxusque comes
800Dira libido. Cactus vixit
Iuppiter olim, cum dicteo
Pauper in agro patrem fugeret,
Ast ubi fregit sceptra parentis
Vacuoque sedens solus Olimpo
805Sub te terras vidit apertas
Tractusque maris et vaga siderea,
Tunc Iunonem, fallere coepit.
Nunc Alcmenem capit Amphitrio
Cessasque tuos, Lucifer, ortus
810Iussus longam lucere noctem;
Nunc pharetratae virginia arma
Humeris sumpsit, crura coturno
Sringens, tenui subligat auro
Per colla comas; modo littoribus
815Nivei simulans membra iuvenci
Equitem dorso per freta tulit;
Candida plumis brachia movit,
Placido fundens gutture carmen
Improbus ales. Pauci reges
820Sacrata colunt iura pudoris.
Non ullius foedera lecti
Animos tardant, odere thoros,
Nec cognato sanguine virgo
Tuta est; pronus furor in vetita
825Vetitumque nihil. Maxima pars est
Quae nullius numinis aras
Colat atque animae restare nihil
Post fata putet, nec tartareis
Horrida flagris verbera curet.
830Magno miseri iudice causae
Librantur nostrae: Eacon umbras
Ipse fateri crimina vitae
Subigit. Quicquid gessimus olim
Patimur: nulli crimina parvo.
835Nec prosunt tituli ordine certo:
Purpura damnat. Mediae turbae
Pauci nigro livida fondo
Aequora verrunt. Foelix pauper,
Qui contentus modico vivit
840Nullique gravis tempora ducit.
Pauperis intrat limina nunquam
Immunda Venus: vincere somnos
Studio coniunx rustica temptat,
Servat castos horrida mores
845Casa, nec nimiae solvunt epulae.
Mox, cum placidae fata senectae
Ultima cursus egere suos,
Foelix moritur, nec marmorea
Corpus in archa balsama servant.
850Pauci reges ultima vivunt
Tempora vitae, pauci sicca
Morte recedunt. Alius diri
Signa comaetae trepidet; nullis
Territa monstris nostra senectus
855Spacium vitae finiat actae.
Sed quid trepido nuncius ore
Portat? Dubios ede tumultus!


^72
73 Terrore quatior: sceleris ante oculos trucis
Imago pendet. Totus horresco memor!
860Heret palato lingua.
⁷⁴ Quid portas novi?
⁷⁵ O thraca tellus, scelere perpetuo nocens
Quamque monis aetas damnet! O dirum nefas!
Quae Cholichis unquam, qui ve dispersi Scithae,
Quae regio tantum fecit aut credet nefas?
865Abominandus ipse Diomedes minus.
O sors acerba, scelere punitum scelus!
Eversa cuncta.
⁷⁶ Mitte perplexe loqui.
Post prima scelera nemo mirari solet,
Siquod secundum maius exoritur scelus.
⁷⁷ 870Me, me procellae, ferte disiectum undique,
Ubi Caribdis Sicula disturbat freta,
Ubi Scilla canibus latrat accinta rabidis.
⁷⁸ Effare aperte, nos pariter et te leva.
⁷⁹ In parte regiae ultima stabulum latet,
875Ubi Diomedes, pecoris impii dominus,
Humana saevus pabulum diris feris
Secabat ipse viscera et capita sanie
Madida superbus alta figebat manu
Foribus tremendis; sempre infaustus cruor
880Undabat, ipse donec armenti dominus
Suo scelere peremptus ac poena nocens.
Hic nocte tota voce ferali gemunt
Umbrae vegantes, strepitus horrendum intonat
Tractae cathenae. Fremere crudelis ibi
885Fama est leones; saepe latratu specus
Reboat, tremiscit terra, discordes deae
Quatiunt rogalis igne funesto faces.
Inumana regis saepe despecti premit
Manes flagellis turba. Quo, postquam furens
890Regina subiit, parvulum trahens Ythim,
Philomena subiit. Spectat hanc primum soror,
Deinde natum mater aspectu truci.
Paulum morata: "Quid", inquit, "tempus iuvat
Conterere lacrimis? Tempus ulcisci venit
895Thalamos pudici coniugis, stupra et scelus.
Germana, temet axcita; hunc similem patri
Iuvat esse, dum perficio quod struxi nefas".
Sic fata, Furiis concita, infantem trait
De more vitali, quem aspra lactentem rapit
900Hyrcana tigris. Ille blanditur matri
Parvis lacertis genua complexus puer.
Dimitte matrem, fata te expectant tua,
Dimitte. Non est mater irata mulier,
Ferior leena foeta quae catulos trait.
905Spes vana patriae, deperii parvus Ythis,
Generosa proles gentis actheae, nepos
Mavortis, unum thraciis rebus decus,
Pietatis in quo plus tamen fuerat avi,
Animos feroces quamvis a stirpe traheres.
910Non tu tenebis sceptra thraicia, puer,
Non iura populis patrio solio dabis,
Quod mater amens quaerit ulcisci scelus
Maiore scelere, fata non facient tamen
Te te nocentem. Nescius culpae cadis.
915Utcumque moritur innocens, foelix moritur.
⁸⁰ Quis ede, durus raptor infantis fuit?
⁸¹ Mater citato transilit ferro latus.
Quod tam cruentum dirus admisit nefas
Diomedes? Ultro cecidit in matrem puer:
920Ferale stabulum gemuit.
⁸² O novum scelus!
⁸³ Utinam scelere contenta desistat truci!
Immota mater properat hinc aluid novum,
Ut hoc premattur scelere maiori scelus.
⁸⁴ Quid ultra atrocius potuit? An pabulum
925Inhumana pueri viscera exponit feris?
⁸⁵ Utinam, feroces quod solent irae, rogo et
Humo arcuisset, tradat epulandum feris!
Pietas vocetur illa. Si quaeris nefas,
- o dira fata! - nobili trunco caput
930Tereo secatur, caetera in partis rapit,
Artus calentis tractat et fibras manu,
Nec flexit oculos. Adiuvat Prognem soror:
Costas trucidat, pectoris crates rapit,
Humeris lacertos amputat ferro levis.
935Pars haec aheno volvitur, aestu laticem
Miscente, at illa, verubus affixa, ingemit.
Fumus Penates obsidet totos niger.
Disponit ipsa lancibus diras dapes,
Gnatum parenti. Viscera edisti tua
940Ignarus: etiam hoc deerit et scies miser!

⁸⁶ Omnis vincunt dira Prometei
Semina Furias. Iam nihil est quod
Postera credant specula vetitum.
Credimus iras
945Quascumque ferunt Cholchidos: omnis
Scelerum formas tellus nostra
Vicit. Sed tu, miserane puer,
Vadis ad Manes, culpae nescius,
Diros. Maneant digna parentis
950Praemia facti, quamquam digna es
Tu poena, puer: impiae matris
Victima caesus dirique premis
Viscera patris.


^87
88 Faestum diem celebrare quid vetat mihi
955Animumque turbat mobilem incerto metu?
Quid heret animus? Propsero regnum in statu est.
Ego quid tremiscam nescio, timeo tamen.
Modo inter aras, sacra cum ferrem deis,
Repente cecidit regii capitis decus.
960Vidi cruorem verti in obscenum pariter
Bacchi liquorem, flevit in templis ebur,
Emicuit ara, flamma per totam domum
Erepsit. Etsi timeo nil, piget tamen
Sacri nefandi. Sed quid horresco? Procul
965Secede, terror. Quisque praesagit sibi
Vanos timores, meruit in veros cadere.
Pocius retexe fronde viridanti comam,
Indulge Baccho, voce faestiva cane.
⁸⁹ Vide ut superbus regio solio incubet,
970Nec credit ullo posse devinci malo.
Conviva laetus, exple sacratis famem
Dapibus, cruore pelle matorum sitim!
Sic te superbe!
⁹⁰ Solus afferre solitam
Gnati quietem posset aspectus mihi.
⁹¹ 975Philomoena posset sola solamen mihi
Afferre.
⁹² Segnis inter exanguis iacet.
⁹³ Idem inter umbras natus exangues cubat.
⁹⁴ Omitte, coniunx, ista.
⁹⁵ Coniugem vocas,
Nefande Tereu?
⁹⁶ Quod malum audio?
⁹⁷ Nequeo
980Crudele gaudium ferre; per totos rigor
Artus cucurrit. Iam iuvat vultus patris
Spectare primos.
⁹⁸ Quicquid est, parcat meo
Gnato.
⁹⁹ Bene est. Scelus peractum est: hunc amat.
¹⁰⁰ Vocetur. Ubi natus latet diu mihi?
¹⁰¹ 985In te latitat.
¹⁰² Ubi est Ythis?
¹⁰³ Scies.
¹⁰⁴ Ubi est?
¹⁰⁵ Stupro sororem qui violat, effer quoque,
Linguam trucidat virginis, socios necat,
Epulatus ille est impia natum dape.
Philomena, pueri profer extincti caput
990In ora patris. Hunc ne cognoscis, pater,
Magis an sororem?
¹⁰⁶ Sustines, rerum sator,
Tam gravia scelera? An vanus in gentis timor
Fulmen coruscas? Misce dilluvio omnia:
Fluvii rapaces, fontibus ruptis, meent.
995Dimitte habenas, merge ad infernos lacus
Animas nocentis, pondus invisum rape,
Dehisce tellus, Tartari fondo occule.
Me, me trisulco fulmine invisum pete,
Sator deorum, quo trium moles cecidit,
1000Erecta caelo montium atque hostes feri.
Sum fulminandus ignibus sacris ego,
Ego sum cremandus. Si, pater, natum paro
Mandare flammis, quas, miser, voces dabo?
En ora cerno quodque de toto est super
1005Caput cruentum! scelere materno occidis
Culpa parentis. Hanc ego merui necem.
Hunc te, Ythi, genitor video? Quis fleat satis
Meas miseras? Tumulus est nati pater.
Quis inhospitalis Caucasus tantum nefas,
1010Aut quis Procustes, qui ve contemptor deum
Busiris unquam, quae barbara ulla immanitas
Commisit? In me natus innocens iacet,
Destra parentis caesus. Hoc uno pater
Superos timebam. Genitor explevi sitim
1015Gnati cruore. Da, pater nostri nimium
Oblite Mavors, tela, vel coniunx dabit:
Eviscerabo corpus, ut gravis redeat
Cibus. Negatur? Hoc negat Progne mihi?
Philomena praebe! Si miser non sum, nega.
¹⁰⁷ 1020Iam summa voti contigi: Tereus dolet.
Nunc restitutum credo germanae penitus
Raptum pudorem, nunc meis thalamis fidem.
Erepta ferro lingua nil curo, miserum
Dum muta videat. Virgines stupro opprime,
1025Commenta mortis funerea et fletus para,
Dum te nequiciae pigeat aliquando tuae.
Advenit ecce tempus et dies mihi
Quo te, superbe, dum nihil times, premerem.
Manibus parentis cecidit hic natus tuus,
1030Partita pueri corpus in partis soror:
Pars haec aheno volvitur aestu laticem
Miscente, at illa, verubus affixa, ingemit.
Post haec cruorem miscui sacro mero
Poterat sine ulla caede puerili per agi
1035Vindicta, poterai temet in flammas dare
Oculosque pressis unguibus ruere aut aliquam
Instruere mortem, poena sed visa est levis
Quaecumque finem ponit erumnis nece.
Hunc cerne, genitor.
¹⁰⁸ O novercales manus,
1040Quae Cholchis, unquam tanta commisit scelera?
Immitis, atrox, illa se tantum nece
Contaminavit: scelere vicisti scelus
Et morte maius ausa post mortem nefas.
Tuum est quod hausi crimen, horrendas dapes,
1045Ignarus.
¹⁰⁹ Insons criminis nomen fugit.
¹¹⁰ Quo, quo profanus civium aspectus fugiam?
Quae latebra misero tuta? Quo praeceps ferar?
Me, me procellae trans quoque occeanum rapite,
Quo nullus hominum, nec ferae, nec sol meet,
1050Aut inligato Rhodope sub Thressae iugis
Ales Promethei tundat aeternum iecur.
¹¹¹ Rhodopen poposcit? Cara post stuprum est tibi,
Periure Tereu. Virgines stupro opprimis?
¹¹² Tu, saeva, natum?
¹¹³ Fateor, et iuvat tuum.
¹¹⁴ 1055Quid meruit infans?
¹¹⁵ Gnatus emeruit mori
Tuapte culpa.
¹¹⁶ Vindices testor deos.
¹¹⁷ Pociuus pudoris numen intacti voca
¹¹⁸ Te te sequentur Furiae.
¹¹⁹ Ythis solus patrem?