1. de obitu Bagarini accipitris egregii | ac de eius clarissimis laudibus
Si qua tuas lector Bagarini venit ad aureisForsitan ex aliquo fama relata loco,
Ille hic, Cosmiaca pulcherrima cuius imago,
Ac verae similis, tam bene picta manu est.
5Non fuit accipitres inter formosior alter,
Nec magnis meritis carior ullus hero.
Neve quis ignoret propriae data praemia laudi,
Ex ipso discat carmine qualis erat.
Purpureis maculis plumam insignibat et auro,
10Qualis apum decorat corpora picta color.
Penna fuit dorso si non argentea, saltem
Argento similis, vel speciosa magis.
At procera caput cervix fulcibat honestum
Desuper, inque oculis vividus ardor erat.
15Cauda nec in longi speciem temonis abibat
Nec brevis, at potius inter utrumque fuit;
Acer inhaerebat pugno, et formidinis expers
Horrebat nullas nocte dieque manus.
Blandiciis gaudebat heri, placideque movebat
20Alternos agili dexteritate pedes.
Nulla recusabat capiti velamina mitis
Accipere, et tanquam luce careret, erat,
Illo non alius pernicibus ocior alis
In miseras tanta strage ruebat aveis;
25Non fuga perdici non magni corporis ingens
Phasiacis robur profuit alitibus.
Non illum vano cuccus deceperat astu,
Dum vagus incertas itque reditque vias.
Non tibi se eripuit turtur, Bagarine, sequenti;
30Non velox pennis, et pede segnis anas.
Congressusque tuos corvi tremuere feroces
Et picas leto tradere lusus erat.
Haud facile evasit, quem tu semel unguibus hostis
Attigeras, quamvis strenuus ille foret;
35Quin etiam parvas volucres placidissime rerum
Ad domini assueras ipse referre manus.
Nec minus ex altis ad sibila prima redibas,
Arboribus, medium sole tenente diem.
Teque canum quamvis avidorum laederet error
40Praeda sub hamato dum pede capta iacet,
Non tamen ingenuum tibi cor excanduit ira:
Parcebas, veniae certaque signa dabas.
Ad speciem si res deducitur, omnia magna
Et praeclara quidem nemo fuisse neget.
45Ista sed immiti virtus te funere rapto
Ecquid erit paucos post, Bagarine, dies?
Aut nihil, aut aliquid, de quo non multa loquantur
Ipsi etiam, qui nunc fortia facta probant.
Multos prisca viros insigneis protulit aetas,
50Extincto quorum corpore fama iacet.
Mortalique manu totum quaecumque per orbem
Sumptibus immensis structa fuere, cadent.
Hoc facit annorum series, nisi temporis atros
Exuperent morsus scripta diserta virum.
55At tibi, si nequeo vitae immortalis honorem
Non permansuris tradere carminibus,
Si mea iam notis sparsere liquoribus ora
Sandalus, et Nymphae quae loca sacra colunt,
Qualiscumque mihi libato venit ab amne
60In laudes surget spiritus ille tuas.
Et memor officii semper gratusque piusque
Incidam tumulo talia verba tuo:
Hoc iacet accipitrum Bagarinus gloria saxo
Quem tali dignum munere duxit herus.
65Ne Stygis ad nigras inhumati corporis umbra,
Si quis adhuc remanet spiritus, erret aquas.
2. ad Gasparem quendam, quem crudeliter | occisum uxor assidue deplorat
Illa tuos, Gaspar, casus quae fleverat absens,Cum miserae primum fama relata necis,
Parte carens animae, quam tecum hinc ipse tulisti
Testibus huc fertur condolitura Deis.
5Et memor illius, quem non simularat amoris
Accendit geminas ad tua busta faces.
Tristis ubi spargit violas et thura crocumque
Omniaque haec largo flebilis imbre rigat.
Et complexa tuo gelidum pro corpore marmor
10Saepe vocat maneis, dulcis amice, tuos.
Saepe vocat, teque extincto crudeliter omnem
Spem queritur moestae procubuisse domus;
Nec minus affligi se nunc per sidera iurat
Morte tua, luctu nec leviore premi,
15Quam tibi sive soror, seu vestri sanguinis una
Esset, si fallit, quaeque nefanda ferat.
Ecce tibi haec studio meditor dum pauca fideli,
Nox abit, atque diem Lucifer ortus agit.
Invita hinc discedo; vale, carissime Gaspar,
20Et tua praesenteis sentiat umbra Deos.
Quod tibi si dabitur coelestia regna tenere
Opta illa nobis in regione locum.
Carminis auctorem, lector, ne quaere, sed unum hoc
Dicere me satis est: Huic ego amica fui.
25Nec quia per tenebras solo comitata dolore
Adveniam, nostrum hoc argue consilium.
Sic opus est, sic res, pietasque, fidesque requirunt
Et facti ratio dissimulanda mei est.
3. ad Illustrissimam et pudicissimam virginem | Dominam Blancam Mariam Estensem. Encomion
Aemula Pieridum et magnae certissima curaPalladis, Estensem virgo quae tollis ad astra
Eximia virtute domum, cui non tulit aetas
Nostra parem, quid primum in te mirabile dicam?
5Unde tuas nunc incipient mea carmina laudes?
Hinc mihi se se offert regali grata venustas
Digna supercilio, et praestantis gloria formae;
Hinc decus antiqua deductae ab origine regum
Stirpis, et imperii occurrit sublimis aviti
10Maiestas, per mille gradus, seriemque virorum
Ad magnum revoluta ducem, quam Borsius ipse
Facta patrum superans, titulis ingentibus auxit.
Egregias animi dotes, ac nobile tantis
Ingenium superadde bonis, et quae tibi nullo
15Improba fortunae eripiet violentia casu.
Ista simul repetens animo, subsistere cogor,
Ingeniique labat tantae sub pondere molis
Cymba gravata mei, neque enim discernere promptum est
Quam cui nos deceat laudum praeferre tuarum.
20Sed quoniam neque opes, nec candida forma, nec aetas
Florida vitali fruimur dum lumine, semper
Certa manent, quamquam haec in te sunt, Blanca, relinquo.
Illa magis, quae vulgus iners ignorat, et olim
Quae tibi largita est Divum indulgentia, verbis
25Exequar, illa equidem multum mirorque proboque
Tempore rara tuo et paucis communia tecum.
Qualis enim, quantusque tuo sub pectore regnet
Doctrinae coelestis amor, legumque sacrarum
Quae tua relligio, quae sint pietasque fidesque,
30Insignis vitae ratio, et sine labe verendi
Testantur mores, ac mens obnoxia nullis
Criminibus, sed recta, operumque inimica malorum.
Quid nunc virginei referam praeclara pudoris
Munera? quo laudum in genere, haud superaris ab ulla
35Et licet ante annos iuvenili aetate, senilis
Mens tua facta regat levibus contraria curis,
Non tamen usque adeo Lachesis te pectore agresti
Finxit, et indocilem gestu formavit inepto,
Ut rudis ad molles choreas cantusque sonoros
40Accedas, quibus et raro ludensque vacasti,
Non sine laude tamen. Sacram quid Apollinis artem,
Quid concessa tibi citharae solemnia dona
Commemorem? et digitos dulci cum voce loquenteis?
Iam manuum artifices omnis labor iste tuarum
45Exuperat, solersque tuo concedit Arachne
Victa magisterio, atque parem sibi Diva fatetur
De capite orta Iovis, studiumque favore benigno
Nobile prosequitur, nec talibus invidet orsis.
At quicquid levibus filis connectis, et auro
50Docta simul varios apte immiscere colores,
Quicquid acu pingis, longum est narrare, neque inter
Singula versari, quamvis pulcherrima ducam,
Est animus: taceo phaleras ensisque decori
Vaginam insignem, et tanto dignissima dona
55Principe, mille tua perfectos arte labores,
Qui laudem simul et magnum meruere favorem:
Praetereo et quicquid populi pervenit ad aureis.
His aliud tibi maius inest, quod nulla tacebit
Posteritas, nomenque tuum indelebile reddet:
60Te chorus Aonidum secreta per avia ductam
Pierios haurire lacus, umbrasque subire
Lauriferi nemoris, sedesque habitare beatas
Permittit, comitemque sacri iubet agminis ire.
Hinc fluit ingenuus vigor, hinc sublime videmus
65Ingenium, hinc nitidi facundia provenit oris,
Sive libet facileis numeris includere versus,
Libera seu pedibus componere verba solutis;
Sive quid ipsa paras graiae non inscia linguae.
Nec satis est si te nuribusque, virisque latinis
70Praeferimus, quos nostra vident nunc saecula, sed iam
Vatibus aequari meruit tua laurea priscis.
Quod si Pegasidum vestigia clara sequenteis
Miramur colimusque viros, quam iusta puellam
Gloria tale aliquid meditantem ad sidera tollet?
75Cum tibi praesertim maiorum splendor et altae
Nobilitatis honos qua nunc illustris haberi
Ipsa etiam poteras, nullo accedente labore,
Staret et in magnis opibus fortuna teneret,
Regaleis inter mensas, cultusque beatos,
80Quae facile et forteis animos infringere et almis
A studiis revocare solent, neque inepta loquacis
Grandibus avertit coeptis sententia vulgi
Spernentis, quae vana putat, nec t e movet id quod
Vatum cura sibi et Musis hoc tempore cantet.
85Immortale igitur nomen virtutibus istis
Blanca feres, nec te maiorum sanguine ab alto
Degenerem arguerit, cum postera venerit aetas.
His amor, atque hominum studia incenduntur honesta,
Certatimque colunt, eadem haec tibi numina Divum
90Conciliant, magnusque piis affectibus ardens
Se fratrem, patremque tibi Duc Borsius offert.
Atque ita percepto laudum rumore tuarum
Ille comes, bello praestans Federicus, et armis
Nec rationis egens, Urbini optavit ad urbem
95Te duxisse nurum et caro coniungere nato.
Eheu, quam votis hominum contraria saepe
Fata obstant, neque habet certum fortuna tenorem!
Quae miseranda tuos lugebunt carmina casus,
Infelix puer ac teneris extincte sub annis?
100Heu quanto patriae gemitu, quantoque parentum
Illuxit funesta dies, quae te ultima terris
Abstulit, incoeptos frustra abrumpens hymenaeos,
Spemque simul, tantae quam mox dabat indolis ardor!
Non ego te lacrymas illo tenuisse pudicas
105Funere Blanca reor, quamquam tibi nomine tantum
Cognitus ille foret, tuque illi nomine tantum
Cognita, et alterius faciem ignoraverit alter.
Hoc mihi persuadent manifesti signa doloris
Velatumque diu caput et lugubris amictus,
110Quodque inclusa domi nunquam spectanda per urbem
Incedas, nisi virginibus cum invisere sacris
Templa habitata iuvat, coetu comitante pudico.
Ista tibi insignem sine fine modestia famam
Per genteis dabit, et laudes occasus et ortus
115Australisque plaga, et gelidis Aquilonibus horrens
Audiet ora tuas, teque alti regia coeli
Agnoscet tellusque et saxa loquentur, et undae.
Perge, puellarum decus, et qua dextera monstrant
Numina, carpe viam, atque animi bona (quod facis) alto
120Imperio, atque opibus regum potiora superbis
Et niveo, roseoque magis pretiosa colore
Esse puta, et Musas, pulchrosque amplectere honores
Palladis; haec tristeis nobiscum ferre procellas
Fortunae poterunt, quoties contraria surget;
125Illa cito effugiunt nec qui certamina segnes
Prospiciunt, sed qui pugnant meruere coronas.
4. ad illustrem et omnium virtutum genere praeditam | Blancham Mariam Estensem, virginem puducissimam | Aspice sidereo facilis mea munera vultu, | Sanguine magnorum nata puella deum; | Munera si tantum spectes, haud digna videntur | Illa in regaleis, Blanca, venire manus; | Maxima sed certe duces, si nostra putabis | Quae sit in Estensem, mensque fidesque domum. | | \\<05>(E)[ad eandem, cui Phillidem puellam hetruscam, nobili loco | natam formaque et moribus insignem, commendat
O latiae virgo decus admirabile gentis,O soror et magni filia cara ducis,
Quam decor et vitae commendat candor et aetas,
Virginei comitem Phyllida sume chori.
5Ad te miratrix laudum, fautrixque tuarum
Venit ab Hetrusco dia puella solo;
Et pudor, et pietas gratam fecere Dianae
Artibus his eadem cara futura tibi.
6. ad Ripam
Ripa, licet regum genus alta ab origine ducas,Exuperet phrygium forma superba Parim,
Ditibus incedas gemmis oneratus et auro,
Servet inexhaustas ferrea turris opes;
5Structurae egregio quamvis domus ordine pulset
Alta laboratis sidera marmoribus,
Pomiferi nemoris te protegat umbra per aestum,
Serpat ubi gelidae rivus amoenus aquae,
Nec tibi deficiant quae desidiosa voluptas
10Appetit, haud ideo te rear esse Deum.
Immo ea si videam te fati munere adeptum
Et studium vitae pendeat inde tuae,
Non a me pluris fieres quam matula, qui nec
Quicquam in se pensi, nec rationis habet.
15Sed tibi non desunt longe his meliora, quibus fit
Nomen ut observem, Ripa diserte, tuum;
Cui magis est Latiae nitor et facundia linguae
Cognita? quis graio doctior eloquio?
Quis iuvenum tanto moderari examine menteis
20Novit? et ingenuis artibus imbuere?
Tu rectum sequeris, vitium fugis, optima suades:
Tu sanctae constans cultor amicitiae.
Non tibi tabificus carpit praecordia livor,
Non te spes vana credulitate regit;
25Non animi vireis frangit dolor, improba non te
Transversum attonitis sensibus ira trahit.
Te iuvat alterius benefacta audire nec ulli
Detrahis, atque bonos officiosus amas;
Te fors non potuit male sana per ocia talem
30Fingere, sed virtus et labor et ratio.
Ergo tibi meritas certant impendere laudes
Ad quos fama tui pervenit ingenii:
Horum ipse in numero, tenui licet ore susurrem.
Conor idem; tu, qui te veneratur, ama.
7. ad Philomelam. | Lusciniae gratias agit pro eius dulcissimis | et continuis cantilenis
Aemula divini suavissima carminis ales,Quae virides umbras, et loca sacra tenes,
Mollibus et variis quae tot discrimina vocum
Flexibus, humana dulcius arte refers,
5Munere pro tali tibi quid Philomelam rependam?
Praemia quae tanto digna labore putem?
Dum vagus huc illuc hortis genialibus erro,
Miror et artifici culta vireta manu,
Hospitis officio tu protinus usa benigni,
10Fingis in adventu carmina mille meo.
Nec procul hinc densis canis abdita frondibus, altae
Ilicis in ramo, populeisve comis;
Verum hic iuniperi insidis mihi proxima trunco
Non imitabilibus me venerata modis.
15Et licet hac perstem tibi tam vicinus in umbra,
Deque tua suavi garrulitate loquar,
Nil tamen ipsa times, nec gutturis ista canori
Sedulitas ideo dulce remittit opus.
Grata sed in longum luco resonante querela
20Ducitur, argutis continuata modis.
Nos vero, tali quoniam dignaris honore
Dicimus in laudes haec tibi pauca tuas:
Humanas avium quae mulcent cantibus aures
Cedere carminibus carmina cuncta tuis.
25Vive diu, similisque tui generata propago
Finiat extremum non nisi sera diem.
8. hortatur se ipse ut ad amicam properet. | Ad Philiroen properans, pedes suos ad iter hortatur et | ne quid impedimenti in via occurrat in primis optat
Ite citi, volucreisque pedes praevertite ventos,Et loca deliciis quaerite nota meis:
Nota meis loca deliciis, ubi candida saepe
Mecum dignata est ludere Phylliroe.
5Phylliroe, nullis faciem perfusa venenis,
Cui proprius roseo fulget ab ore color:
Cuius inauratos cupiat sibi Cynthia crineis,
Cui facileis oculos invideant Charites,
Invideat laetis Cypria luminibus
Formosasque manus doctisque laboribus aptas
10Iuret persimileis ipsa Minerva suis.
Tum reliquis agiles respondent partibus artus,
Nec tu in ea ut quidquam carpere, Mome, queas.
Ut nihil ex illa nemo probare queat.
Talis erat virgo Caeneia, talis et altum
Per mare Dictaeo vecta puella bove;
15Talis erat fulvi decepta cupidine nimbi
Et quam sub falso lusit olore Deus
Talis erat vatum Omphale celeberrima cantu,
Talis et Idaeo rapta Lacaena proco;
Talis et illa fuit, quae me sibi iunxerat olim,
20Nondum iuratam fallere docta fidem:
Quam totiens nimia levitate offensus et ipse
Deserui, quoniam noluit esse mea.
Cuius ego immite imperium tot perditus annos
Multaque non sano pectore digna tuli
Sed tua Phylliroe quamvis collata deabus
Ambiguum valeat reddere forma Parim,
25Candida simplicitas, tumidoque carentia fastu
Pectora, sunt ipso grata decore magis:
Adde fidem, quam nec coniux Ithaceia vincat,
Nec Mithridateas quae comitata vias,
Nec quae Tartaream properavit adire paludem,
30Defunctum Evadne sponte secuta virum.
Te licet in primis cupiam, formosa, videre,
Vixque brevis patiar tempus mane morae,
Triptolemi tamen haud optem conscendere currus,
Ire nec in celeri Bellerophontis equo;
35Aut levibus Persei volitare per aera pennis,
Aut furibunda tuis currere Colchi rotis;
Nec Zeroastreas arteis, magicive requiram
Carminis auxilium, Daedaleamve fugam;
Nec mihi, si liceat, pedibus talaria curem
40Picta galeriti nectere Mercurii.
Unus enim nobis poterit satis esse Cupido,
Quo duce susceptum perficiamus iter;
Qui mihi semper adest, levibusque quod excitat alis;
Nostrum furtivo flamine corpus aget.
45Vix mihi, iam videor pedibus contingere terram,
Vincit et humanos strenua planta gradus.
Sublimisque pari quamvis discrimine Phoebus
Distet ab Eois, occiduisque locis,
Et canis exurat sitienteis fervidus agros
50Mutaque sub densa fronde quiescat avis,
Non tamen accelerans immenso laedor ab aestu,
Nec mea longiquum membra fatigat iter.
Quoque magis propero, tanto magis ipse labori
Sufficio, et vireis impiger auget amor.
55Heu quanto afficeret me sors inimica dolore,
Si qua meum subito, causa teneret iter!
Et mihi iam senior properanti occurrat amicus,
Quem fugere oblatum me pudor ipse vetet,
Singula qui vario cupidus sermone requirat,
60Sciteturque viam, propositumque meum,
Multaque contexens longis ambagibus erret,
Atque importunus multa referre velit:
Ut Ferdinandus, magni post fata parentis,
Ausonias terras Parthenopenque regat;
65Nuper ut urbano Florentia concita motu
Tristia det miseris civibus exilia;
Ut trepidus Borges Romanam liquerit urbem,
Maestaque Pontificis funere turba sui.
Ut Pius insignis magna virtute, fideque
70Aeterni in terris iura parentis agat.
Sforciadem Venetumque probet, quod foedera pacis
Securus studio servet uterque pari.
Hinc Malatestigenae miretur Principis arteis
Bellorum egregias, eximiumque decus;
75Illinc innumeris Federicum laudibus ornet,
Praestantemque manu, consilioque ducem.
Nec minus Estenseis heroas, et inclita facta
A primis orsus dicat originibus;
Ingressusque tui titulos genitoris et acta
80Conferat ad laudes se, Leonelle, tuas.
Unicus hinc foenix latio dux Borsius illi
Argumenta novae praebeat historiae:
Et referat quantum nostro sit in Hercule laudis
Et Sismundeo qualis in ore decor.
85Tum patris et patrui vestigia clara sequentem
Estensem his cupiat iungere Nicoleon.
Haud tacitum estensis te Nicolae sinat.
Addat et immitem Turcam nostraque ferocem
Segnitie, et captis urbibus excidia
Iam Pelopea Getas regnare per oppida, iamque
90Adriaci in populos arma parari maris.
Iam Peloponnesi regnare per oppida nec non
Gentibus Adriaci nunc inhiare maris.
Quod, suadente Pio, Federicus Caesar in hostem
Ardeat, et vireis concitet ipse suas;
Quod paret ingentem commota Britannia classem
Et repetat forti Sequana regna manu,
95Parte alia veteres hostes insurgere Gallos,
Tutanteis magnis viribus imperium.
Nec Regem oblitum Italiae carive nepotis,
Maximaque ad Ligures mittere subsidia,
Ergo ne similis turbet nova gaudia casus,
100Neu videar Dominae lentus, inersque meae,
Nunc precor aerio nebulae circunder amictu,
Qua Venus Henean induit alma suum.
Sic demum iussas potero contingere sedeis
Tutus et optatam cernere Phylliroen.
105Dum loquor, et celeri moveo vestigia passu,
Extremae apparet meta propinqua viae,
Iam procul auspicio servantem compita quercum
Et veteres fagos populeumque nemus:
Ecce levi flatu teneris de frondibus exit
110Et cadit in faciem lenior aura meam.
Huc ego crediderim Zephyrum migrasse tepentem,
Captum sideribus cara puella tuis,
Qui mihi non stulte sibi consuluisse videtur,
Chlorida si pro te deserit ille suam.
Si pro te nigras deserit hesperidas.
Nam quid in extremis vidit pretiosius oris?
Quid nunc in nostro pulchrius orbe videt?
Laeva Padi ripas, vetus at mihi dextra sacellum
Monstrat, et annosae culmina parva casae,
Quam lentis ederae complexibus undique cingunt,
120Delet ubi raros alta senecta Deos.
Nil ibi vel Zeuxis, vel magnus pinxit Apelles,
Nil ibi Phidiacae composuere manus;
Lignea crux vero media quae pendet in aede
Egregia clari Mentoris arte caret.
125Pene suis convulsa trahens de sedibus olim
Fundamenta rapax sustulit Eridanus,
Proximaque aggeribus ruptis per culta vagatus,
Mucida sacrilegis tecta replevit aquis.
Muscosus templi paries, humorque situsque
130Praeteriti reddunt tristia signa mali:
Nec procul hinc sterilis campi septena sacerdos
Conductis pauper iugera bobus arat.
Pauper in exiguo censu cultuque sacerdos
Ipse colit sterilis iugera bina soli.
Huc mea, simplicibus Nymphis comitata Dione,
Cincta caput vario flore venire solet,
135Cuius in adventu templis augustior aedes
Omnibus haec cunctas unica vincit opes.
Ecce diu latitans aperitur villa remotis
Arboribus carae villa beata Deae.
Protinus, hac visa, celeri praecordia motu
140Venturae exultant praescia laetitiae
Quid mihi fiet amor, blandos cum cernere vultus
Fas erit? Et niveam cum dabit illa manum?
Tunc ego non dubitem Croesi contemnere gazas
Et tot Pelleae clara trophaea domus.
145Si quis enim crispos ad frontem ludere crineis
Viderit, et quali se ferat alta gradu,
Noverit argutis eadem quid possit ocellis,
Ut mortale nihil dulcia verba sonent;
Sentiet Aetnaeis certanteis ignibus igneis
150Et poterit constans aequa et iniqua pati.
Quod si forte alicui dignabitur oscula ferre,
Altera vel proprio sanguine laetus emet.
Vulnus et auxilium quod Pelias hasta tulisset
Mirabar, fati nescius ipse mei;
155Desino nunc, facilisque inducor ut omnia credam
Si necis, et vitae ius habet una meae.
Illa quidem media Phalarim placaret in ira,
Tardaretque tuas, saeve Perille manus,
Terribilemque suis oculis mitescere Martem
160Cogat, et iratum ponere tela Iovem.
Felices agri, fortunatique coloni,
Quaeque simul colitis rura benigna Deae!
Namque ubi vere novo genialia tendit in arva,
Vobiscum dulceis protrahit illa moras,
165Vobiscum loquitur, vobiscum carmina cantat,
Vobiscum facileis exhilaratque choros;
Et modo vobiscum cultis spatiatur in hortis
Et modo plena vago retia pisce trahit;
Nunc manibus doctis imitatur Palladis arteis,
170Nunc molleis elegos et mea verba legit.
Fallor? an haec Ceiris, Dominae carissima nutrix,
Substitit? ac verso respicit usque gradu?
En rapidis iterum fertur cita passibus: ipsa est
Notaque, ut accedam, dat mihi signa manu.
175Progrediar, quaeramque meis fiducia votis
Quae sit, quidve novi sedula portet anus:
Quod tua si praesens aderit solertia amanti,
Talibus officiis aurea Ceiris eris.
9. ad Carolum. Amicum suum optimum, | quod Philliroem vehementer amet
Si vigiles curae, subitus si pallor in ore,Si crebros gemitus edere, pauca loqui,
Si nunc iucundo, nunc tristi incedere vultu,
Si sperare aliquid, plura timere simul,
5Si properare modo, modo lento incedere passu,
Si vario mentem flectere proposito,
Si fora, si coetus hominum vitare frequenteis
Indicium praebent, Carole, amoris, amo.
Si quid amem quaeres, ubi nos male fida reliquit
10Anthia, successit candida Phylliroe;
Phylliroe nullis faciem perfusa venenis,
Cui proprius roseo fulget in ore color.
Illa mihi furtim me surripit, hanc sequor unam;
Hac sine non videor vivere posse diem.
15Huius ego insignem non tantum, Carole, formam,
Verum etiam mores, ingeniumque probo.
Illa meis leges oculis imponere digna est,
Illa meos sensus abstulit, illa tenet:
Illa tenebit, erunt donec vaga sidera coelo,
20Donec erit tellus, aequora donec erunt.
10. Phylliroes amicae epicedium
Quo miser usque tuos celabis, Tite, dolores?Aegraque mens tacitum quo premet usque malum?
Dissimulare prius licuit, dum sol tibi fulsit,
Candidus et placidae spes bona sortis erat:
5Nunc fera consilium superat violentia fati,
Nunc ars indomito victa dolore perit.
Maxima saepe latent sub tristi gaudia vultu,
At sua cor laesum non bene damna tegit.
Infandos luctus et vulnera pectoris ede,
10Atque ea quae nulli nota fuere prius.
Quae si forte times hominum vulgare per ora,
Silva locum lacrymis praebet opaca tuis:
Silva locum praebet lacrymis, ubi semita nulla
Cernitur, humani signa nec ulla pedis.
15Hic querulas tantum volucres habitare ferasque
Credibile est, procul hinc arbiter omnis abest.
Sol, cuius radios umbrosa cacumina silvae
Huc vix oppositis frondibus ire sinunt,
Qui nunc Haemonii non immemor ignis et undae,
20Forsitan hic mecum condoliturus ades,
Testis eris nihil esse mihi, cur vivere curem,
Aetheria postquam lux mea luce caret.
Nam quid ego hic aliud, nisi durum ac flebile semper
Sublata sperem te mihi, Phylliroe?
25Tu meus ardor eras: in te mea maxima cura
Haeserat, et voti summa caputque mei.
At nunc a patria, saevi contagia morbi
Dum fugis, indigno funere rapta iaces.
Et mihi iacturae tantum, tantumque doloris
30Conditio dirae mortis acerba tulit,
Ut semper misero iustissima causa querelae
Crescat, et aeternis commorer in lacrymis.
Heu saevae leges et dura potentia fati,
Humanum sinitis quae nihil esse diu!
35An fuit omnino vestras infringere vireis,
Si paucos etiam viveret illa dies?
Nunc primum viridis campos ingressa iuventae,
Non extremus honor temporis huius erat.
Dedecet immiteis et acerbos carpere fructus,
40Illum quem culti spes tenet ulla soli.
Vos quoque tam subito decus hoc talemque puellam
Nondum matura morte tulisse nefas.
Serius aut citius vestri mortalia fiunt
Iuris, et haec illi sors adeunda fuit.
45Heu funesta dies, nigro damnanda lapillo,
Tristibus infaustum nomen adepta malis,
Qua puri quondam radios imitantia Phoebi
Deseruit solitus lumina moesta nitor;
Qua bene compositos artus faciemque serenam
50Flaventeisque comas invida texit humus;
Qua vigor ingenui defecit corporis et qua
Tabuit egregiis artibus apta manus;
Qua vox illa prius morientibus aemula cygnis
Coepit in aeternam muta silere diem;
55Quaque pios actus mors interrupit, et altae
Infregit mentis nobile propositum!
Heu nimium miseri infortunatique parentes,
Conficiet verus quos sine fine dolor!
Vos luctu assiduo sensum amisisse malorum
60Crediderim in vita quos mora longa tenet.
An potuit vestros Niobe superare dolores?
Cognitaque adversis casibus Anthiope?
Plurima namque licet sint utraque tristia passae,
Haud minor haec illa clade ruina fuit.
65Seu mores, sive ingenium, seu gratia formae
Quaeritur aut priscae nobilitatis honos,
Haesit in hac una simul harum gloria rerum,
Huius in occasu tot periere bona.
Sic vestra in primis aegre iactura ferenda est,
70Nec dabit his aetas fletibus ulla modum.
At sacer ex illo tunc cum discederet ore
Spiritus, et vestras quaereret illa manus,
Inque oculis vestris cum lumina fixa teneret,
Quid vobis animi consiliive fuit?
75Si quemquam potuit praesens extinguere moeror.
Perdere vos etiam debuit illa dies.
Non habitura parem terquinque peregerat annos,
Phylliroe vestros inter adulta sinus.
Phylliroen vobis tantum ostendisse videntur
80Et subito vobis eripuisse Dei.
Non generum vobis, non caros illa nepotes
Praebuit, aut dotis dona parata tulit.
Divitiisque brevi gavisa et honore parentum,
Mox erit exiguus filia vestra cinis.
85Sed quid ego infelix vestra infortunia tantum,
Ipse velut patiar vulnera nulla, queror?
Igne cupidineo quicumque fideliter arsit,
Unica cui praestans cura puella fuit,
Cui placitum subitis fortuna abrupit amorem
90Casibus, aerumnas cogitet ille meas:
Ille suo exemplo poterit mea tristia fata
Discere, et arcam pectoris acre malum.
Si possent aliqua coelestia Numina flecti,
Nec vetitum certis legibus esset iter,
95Quod prius obtinuit Stygiis a manibus Orpheus,
Sollicito Superi nunc mihi forte darent.
Si proprios iterum levis umbra rediret in artus,
Carpere concessas me duce iussa vias,
Forsitan admonitus quo rursum perdita pacto
100Flentem moesta virum liquerit Eurydice,
Cautius ingrederer nocitura pericula vitans
Et quaecumque solent gaudia magna sequi.
Ah miser! atque iterum miser! et sine pectore Tite,
Quo dolor impellit? quae tibi verba cadunt?
105Tu ne Deum stabili firmatas ordine leges
Credideris certam deficere ante diem?
Cum semel hinc alium raptae mittuntur in orbem,
Terrenasque animae deseruere domos,
Praemia pro meritis referunt, sedesque paratas
110(Sic statuit Superum provida cura) tenent.
Corpora nec surgunt leto defuncta priusquam
Ultima iudicii venerit hora sui.
Si tamen aeterni veneranda potentia regis,
Qui coelo et terris imperat atque mari,
115Omnipotens qui solus agit mirabile quicquid
Cernimus et quidquid lumina nostra latet,
Si tibi Phylliroen nunc illa potentia reddat,
Ne noceas huic quam diligis ipse, cave.
Nam nisi vera loqui piget, his egressa tenebris
120Aetheriis gaudet sedibus illa frui.
Et pudor, et nulli pia mens obnoxia culpae
Rectum iter ad Superos, unde recessit, habet.
Phylliroe felix terris colit astra relictis,
Magnorum in numero iam nova Diva Deum.
125Pro quibus inducor ne non ego gratuler illi,
Ne videar tantis invidus esse bonis.
At, quoniam solitos misero mihi cernere vultus
Non datur et placidae gratia frontis abest,
Dum moror in terris, dum tu colis aethera virgo,
130Accipiet lacrymas dulcis imago meas.
Haec tibi, Phylliroe, similis vera omnia de te,
Si modo non desit spiritus, ecce refert.
Haec mihi grata comes, seu tendere solis ad ortum,
Seu iuvat Hesperium visere littus erit;
135Haec mihi, si Geticas rupeis calidamve Syenen
Transferar, in caro semper habenda sinu.
Huic ego curarum seriem narrabo mearum,
Et quoties cupiam te, mea vita, sequi.
Namque, ubi in humanis nulla est constantia rebus,
140Quid spe fallaci pascere vota iuvat?
Illi vita fuit longissima, quisquis honeste
Occidit et spretis quae videt, alta petit.
Interea, dum fila sinunt mea currere Parcae,
Nec summi iniussu Regis abire licet,
145Candida quod relevent afflictum insomnia laetor,
Effigiem referunt quae mihi saepe tuam.
Nam quoties nitidi capitis pulcherrimus ordo
Per somnos oculis visus adesse meis?
Attonito quoties gemini se luminis ardor
150Obtulit? et miro nota decore manus?
Mutua quid referam, quae tu mihi saepe videris
Accipere, et solitis reddere verba sonis?
O ego quam tali deceptus imagine felix!
O placidae noctes! o mihi grate sopor!
155Atque utinam non tam subito me somnus et error
Linqueret, ac mecum staret uterque diu!
Scilicet ut tecum maneam, pulcherrima, donec
Longa meae veniant taedia laetitiae.
Dum mortalis eras, neque adhuc te in parte Deorum
160Regia siderei viderat alta poli,
Sola tamen mihi numen eras, et criminis expers
Candidus impura labe carebat amor.
Te supplex igitur meritis pro talibus oro
Per fratrem, per qui te genuere precor,
165Ut tua praesentes Superos mihi gratia reddat,
Utque mei nunquam non memor esse velis.
At me nulla tui capient oblivia, seu me
Lux alat, aeterna sive ego nocte premar.
Et quae praecessit maias octava Calendas
170Postquam non ultra tu mihi visa dies,
Illa mihi solennis erit lacrymosaque semper
Indicium tanti principiumque mali.
Hic tibi, dum licuit nobiscum ducere vitam
Me tenuit laudis maxima cura tuae;
175Nunc quoque neu praesens neu postera nesciat aetas
Qualis sub gelido marmore nympha cubet.
Ipse tuum nostro signavi carmine bustum,
Qua Padus illabens rura paterna videt;
At quicunque leget miseri monimenta doloris,
180Verba sibyllino tradita ab ore putet.
Qua nihil in terris tulit haec pretiosius aetas,
Quae potuit credi, dum fuit, esse Dea,
Phylliroe iacet hic teneris extincta sub annis,
Proxima Ferrariae dum tenet arva suae,
185Tempore quo misera pestis bacchatur in urbe,
Nec sors vicinis parcit iniqua locis.
Crudeles nimium Divi, crudelia fata,
Perdere quae tantum sustinuere decus.
11. ad Psyttacum
Psyttace, quid frustra misero mihi nuper ademptamPhylliroen tanta sedulitate vocas?
Parce, precor; parce insanos augere dolores:
Heu periit quam tu vivere forte putas,
5Parce; meo toties animam de pectore vellis,
Phylliroen quoties blandula lingua refert.
Heu periit neque eam spes amplius ulla videndi
Quam propter nobis vivere dulce fuit.
Si sensus tibi, si ratio est, ut habere videris,
10Communi tristem te decet esse malo.
Non sum equidem oblitus, tibi quae responsa vocanti
Poscentique dapes saepius illa daret.
Et memini aurato dum te prodire iuberet
Carcere porrectam te insiluisse manum.
15Atque illinc dulcem, rostro parcente, salivam
Suxisse illaesis molliter e labiis.
Post, ubi divinae laudaras sidera frontis,
Non homo dicebas, sed Dea Phylliroe est.
Prisca salutato si paucis Caesare verbis
20Nigranteis aetas nobilitavit aveis,
Quid tibi facunda fingenti plurima voce,
Tam bene, tam docte, Psyttace, laudis erit?
Laudo equidem, ingenium miror; debere fatemur
Nos tibi: nulla tuis gloria par meritis;
25Sed ratio et tempus, fortunaque lubrica certam
Dant nostris legem rebus et eripiunt.
Haec igitur nos causa monet desistere coepto,
Nonnunquam et placitum flectere propositum.
Quid loquor? unde meae tanta inconstantia mentis?
30Quod modo damnaram, Psyttace, nunc cupio.
Forte meis aliqua ratus es te posse mederi
Luctibus, hos ubi sum dictus adisse lares.
Quodque ita sit, cum me tristi moerore silentem
Vidisti et multo rore madere genas,
35Tu quoque, commotus graviter sociusque doloris,
Ecce piis lacrymis lumina moesta rigas.
Functus es officio veri et prudentis amici,
Nilque reliquisti quo mala nostra leves.
Perge, precor, Dominaeque tuo communis utrique
40Semper adorandum nomen ab ore sonet.
Atque utinam in saevo pietas tua vulnere fiat
Tam dulci eloquio Pelias hasta mihi.
