Stefaneschi, Iacopo fere 1261 - Avignone 1341, opus metricum, opus metricum opus metr. opus metricum (F.-X. Seppelt, 1921)

¹
Alma Petri sedes, iam dudum languida vultu
Invidia superante patrem quem munere divo
Accepit, moresque suos dogma insuper artum
Eloquimur, calamoque levi depromere signa,
5Illuxisse Deum tenebris radiasse corusco
Lumine concipimus, sacroque infusa liquore
Sperica cervicis, lucentia tempora regno
Pontificis, quo leta gradu processio cleri
Provehitur. Clemens squallentem complue terram,
10O pater omnipotens, iactatum crescere semen
Efficias, herbamque novam dilucidet aurum.
² Ergo ubi confectum senio mors equa recepit
In sua iura patrem Nicolaum nomine quartum,
Romane sponsum ecclesie, de more solutis
15Exequiis dignum reputans veneranda senatus
Congeries tractare novo de preside, sacras
Indixit libare preces, quas ipse Latinus
Ordine pontificum primus, virtute coruscans
Et generis titulis radiatus fudit ad aram
20Virgineam, psallente choro. Mox omnibus una
Seclusis patribus succenso pectore fatur:
"Quis poterit stellas fulgentes iungere celo
Pleiadas? Deus ipse potest sic corda potentum
Concordi vincire iugo, gliscitque futurum
25Pollicitus vati, quod se donante ministrum
Suscipient populi. Ne celo lumina recta
Deflexisse iuvet, presto est, qui cognita cordis
Inspicit, et pensas iusto libramine dampnat
Degeneres, gemmis inter lucentia serta
30Imperitans cingi meritos: o quanta potestas!
Namque datum paucis ad summi culminis arcem
Sublimare virum, qui Christi nomine presit
Succedatque Petro, necnon celestia claudat,
Dum ligat in terris, reseret convexa polorum
35Vincula dum solvit, tanto depellere culpam
Prestat. Sed votis celse fastigia molis
Quis cupiat, nisi mente vagus? Quis dignus haberi
Hiis queat? At patres, quos excellentia prefert
Desperare nefas, nam sacris inclita virtus
40Christus adest volitis, complens optata piorum,
Quos optare facit, si quidem tendamus in unum,
In qua fundatis nexis radicibus arbor
Virtutum patulis ramis subcreverit altum
In culmen, varie florum distincta colorem,
45Precipue roseo mentis fervore micante
Atque pudicitie niveo candore coequans
Fructus iustitie, cuius prudentia ramos
Duxerit in rectum: nostro quia tempore clades
Invaluit, peccata premunt, virtusque recessit.
50Tendimus in Latium proh! claram funditus Accon
Obruit et Tripolim vincens Babylonicus hostis;
Instant Aragones, gens effera, plurima terre
Cis mare concutiens, Siculasque possidet urbes.
Nec minus Aragonum prole Si Petreiaque regnum
55Occupat in Gallos collatum, dedecus illis
Et nobis qui regna damus. Nos undique turbant
Subiecti. Vigiles plebi succurrite fratres
Casibus bis tantis, vestrum succurrere, vestrum est.
Dixit et haud aliter diffusum vocibus ignem
60Frigida corda premunt, possit ne erumpere flammis,
Quam tellus prohibet nova semina ducere germen,
Quo fuerint matura loco; tamen agnita dudum
Commemorant veteris moris, discuntque minores.
Talibus his paucis decursis rite diebus
65Montis Aventini rursus fastigia poscunt,
Per bis quinque dies Nicolai presulis haud non
Deseruere domos erectas circiter aram
Virgineam patres, quas nec reverentia struxit
Digna sequi, nec causa potens, nec missile mundo
70Exemplum; nam quisque suas educit in altum
Edes, et capitis Petri delubra relinquet
Ac Lateranenses aulas regalia dona
Despiciet, gaudens proprios habitare penates.
Hic primum manifesta fides, quam dissona corda:
75Namque ferunt numerum quartum conscendere nullum,
Dum sua scrutantur per clausa silentia vota.
Post alium petiere locum, nec profuit ipsis
Permutasse solum, quibus et tunc livida mens est.
Tunc adeunt capti false mutata Minerve
80Nomina, nequicquam; quia dum firmasse putarent
Hec loca, iam sathanas aderat, vertitque malignus
Concordes animos, fecitque reposcere fratres,
Consilium peterent alia statione manere.
Ut varium pennas oculis, formidine prolis,
85Femina pavonem metuens per devia clausa
Celat, et in patulo non linquit callida feta
Ova sui, patrum sic turba sedilia mutat
Anxia, ne fratres turbent concerta vicissim.
³ Interea precelsa dies celeberrima Rome
90Annua iam colitur leto sacrata duorum
Etherei Petri, Pauli quoque gentibus almi
Doctoris. Gemitus, heu! nec non tristia bella
Insurgunt populo, fato turbante quietem;
Corpora concussit de celo languida pestis
95Demissa in terram, faciens ex ordine patrum
Nonnullos timuisse mori, nec fallitur unus
Spe mortis, novitate gravi consistere vitant.
At tamen e cetu tantis terroribus acti
Quattuor undatum lymphis placidumque Reate
100Deveniunt, estate manent sanoque fruuntur
Aere; bis terni Romani menia Rome
Disiuncti volitis habitant, exterque revidit
Campanus patriam, morbo stimulante fugatus;
Is fuerat numerus Gallo moriente superstes.
105Sic igitur quassata malis languoribus estas
Dispulit errantes; haud una sistere norunt
Ante relustrantem solem quam mensibus annum
Scorpion acciperet medius, tunc redditus urbi
Campanus, Tuder, Portus qui menia servat
110Diruta, iam pridem mercis ditissima ponti.
Convenere simul distantes mente Minerve
Hii proceres numero nec iuncto tempore pasche
Parmensi, servare Dei suprema loquentis
Verba, sed affectus promit apta voluntas.
⁴ 115Commemorasse piget, circum hec que circulus anguis
Exhaustus regnare novum de more senatum
Flagitat, assumpti populi capitolia iussu
Ascendunt, sed morte ducis vis annua mense
Clauditur Ursini, timideque furentis in arma
120Descensu, dum scripta petit, dum fossa sigilla.
Quo gradior? Quid plura sequar, que texere longum?
Hoc dixisse sat est, Romam caruisse senatu
Mensibus exactis, heu! sex, belloque vacatum
In scelus, in socios, fraternaque vulnera patres.
125Tormentis iecisse viros immania saxa,
Perfodisse domos trabibus, fecisse ruinas
Ignibus, incensas turres obscuraque fumo
Lumina vicini, quid sit spoliata suppellex,
Conflixisse manu superatos vindice Christo
130Aggressos, dum firma datur constantia paucis.
Hec inter dum Roma fremit, dum fluctuat undis
Inveterata novis, socios estate revisunt
Ordine prosiliunt, gustant et amena Reate
Solliciti curis; namque illis urbe relicta
135Pergama servabant capitis discrimina rubri
Tres, quibus augeri poterat sufflantibus ignis
Robore suggesto, multis hec causa timoris.
At procul a cetu secum Campanus agebat.
⁵ Corpore seiunctis patribus, discordia cetus
140Panditur in lucem, quidni? patefacta per annum
Extiterat, dederatque mais extollere cornu
Subiectis contra socios. Heu, Narnia, more
Gallica Strunconi castrum vallaverat arte
Obsidione foris, spernens insignia matris
145Ecclesie, tutumque putans hoc tempore bellis
Lascivire palam. Cecidit sed capta furoris
Consilio, nam leta manus, fulgentibus armis
Aprutii, Rubeo Gallo duce, mittitur ardens
A Carolo domitare malos, domitare rebelles
150Ecclesie, iussu patrum qui tecta Reate
Servabant, populusque ruit dilapsus ab urbe,
Urbe Reatina; predux tamen omnibus idem
Cardine sublimis Tuder Portusque minister
Mittitur. Egressi placidum Interampne subintrant,
155Plenum odiis armisque solens irrumpere fines
Illorum, motusque pati, cum Narnia bellum
Commovet; en modicum disiungit menia planum.
Audito properare viros et querere pugnam
Audenter temptare ducem de federe pacis
160Narnia presumit; refugit dux cardo Matheus
Talibus astringi pactis, nisi iussa subire
Ecclesie se velle ferant, factisque sequantur
Pollicitum, redeantque domum tutumque relinquant
Obsidione locum. Mandantis iussa capessunt
165Illicet edocti, galeis armisque coruscis,
Qui fare vindicte tempus contempnere pridem
Peccatis monstrare suis. Dehinc cardo subactis
Hostibus, et fusa validis impulsibus arce,
Quam prope fundarat Strunconi Narnia castrum,
170Regreditur victor, populo comitante regressum.
⁶ Horrida preterea dumis, iactata per agros
Prava seges, dubitanda bonam ne suffocet herbam,
Pulluat, et varios casus educta minatur
In longum pacemque sacram discedere mundo
175Scismate; nam rubros gestantes urbe galeros
Tres Roma geniti, quorum duo stirpe suborti
Una atque alterius stirpis se iungere passus
Illis, insinuant scriptis ex ordine verbis
Urbe procul genitis paucis vel forte duobus
180Cardinibus, se posse Petri preponere quemvis
Principis in sedem, Rome dum menia servant,
Dum distant alii, mallent tamen ista quiete
Cum sociis tractare suis, ea propter ad urbem
Accelerent gressum, cupiunt si ponere finem
185Ecclesie lacrimis. Confestim cognita pandunt
Fratribus hincque vicem collecti turba senatus
Urbe Reatina confert, quid talibus ausis
Conveniat, quid stricta velit discretio iuris.
Hec propter visum est cunctos adscire peritos;
190Consiliis aderant multi, vox prima loquendi
Est data levite, sacro de fonte Matheus,
Cui nomen rubeusque color, cognomen avitum,
Quod sibi dant homines, genuit quem nobilis Urse
Progenies, Romana domus, veterataque magnis
195Fascibus in clero, pompasque experta senatus
Bellorumque manum grandi stipata parente,
Cardineos apices, necnon fastigia dudum
Papatus iterata tenens, nunc lumine divi
Levite radiat, ceu sideris inclita proles
200In delubra Dei, cuius describere grandes
Virtutis titulos sermo ne longior erret,
Et ne mendosis finxisse poemata metris
Arguar, ex Ursa matrem tantique sororem
Stephanides capiens sistam, licet illa per orbem
205Amplius eniteant, referam, que protulit ore,
Ore sonans placido senior levitaque primus:
"Non ea mens animo versatur, querere votis
Dissidium languentis ere, seu scandala dira
Exire in mundum. Patres dominique sedentes
210Sedibus his vigilant, possint ut vellere crimen,
Non dare materiam bellis, nam sufficit, inquit
Singula queque dies, propriis erroribus instans.
Sed quia temptamur primi, dictisque fatentur
Ardua civilis plenam discriminis urbem,
215Qui proceres habitare legunt et posse vacantem
Desponsare viro ecclesiam, vos iure peritos
Acciri placuit, vestrumque requirere sensum;
Et quid iura velint, opus est non levibus ausis,
Consilio pensate diu, pensate fideles,
220Et date consilium rectum. Non deviet ullus,
Non declinet amor quemquam, non vera timore
Subticeat titubans animus, sed pandite, quidnam
Conscia mens statuat super his, quid iura loquantur,
Quidve illis nobisve datum, decreta parentum
225Quid sacra decernant. Divum testamur adesse
Iudicium, timeatque sibi, quicumque periclis
Subdere contendit falsis affatibus almam
Ecclesiam, sentitque aliud quam voce sonora
Exprimat. Haud laudes petimus, nec dissona vero,
230Sed quid suspiciens claris obtutibus astra
Arbitra mens censet vestrum cuiuslibet." Istic
Postquam facta quies monitis et substitit heros,
Abdita consultant librorum, et luce sequenti
Axibus eois radios cum funderet orbi
235Flammigeros Titan, edocti pandere leges
Incipiunt, nec sola dies per singula quemque
Auscultant, sed fanda viros per tempora scindunt
Illustres. Nam prima dies audire vocarat,
Quos privata domi docuit prudentia patrum
240Talibus attentos fieri, dehinc proxima quosdam
Ex aliis, vicina suos subnixa secunde
Auscultat, vicibusque modos hos pluribus explent.
Narrantes fixere pedes, ubi pondera libre
Declinant; pariterque ferunt, quod cardine fulti
245Urbe Reatina maior pars, duro strepit armis
Roma vetus, valeant aliis edicere tempus,
Quo veniant celeres mundo preponere culmen.
Sederat hec animo cunctis sententia, binis
Exceptis. Geminus, qui non ubi fuderit ordo,
250Et duplices partes non posse vocare fatentur
Distantes, quod lege probant, si Roma citatos
Precipue teneat; fuerant hi namque secuti
Te docti, Ligure, qui languens urbe Reate
Cetibus his deeras, vinctus sed amore Columpne.
255Fluctibus illisam post hec, qui surrigit undis
Sepe ratem Petri, devitans cuspide ferri
Ne ruerent proceres, pacis spiravit odorem,
Dum datur externis toto mandante senatu
In sumendo locum, quem vellet arbitra virtus
260Circumscripta modo. Quo cepto protinus usi
Hi Perusinorum legissent querere sedes
Sic timidis liquidi propulsa ubi flatibus austri
Irruit in scopulos navis, distensa rudentes
Flecti vela iubet, prorasque advertere ponto
265Nauta bonus pelago, fugiens contendere saxo,
Sic etiam validas ne quasset machina turres,
Obiciunt lentas textas de vimine crates.
Terminus est Luce festum, quem rite timentes
Conveniunt inibi proceres. Memorabile semper,
270Nec laus hec modica est, populo sed tempore longo
Dignus honor reddi Perusino, turbine in ipso
Cardineos meruisse duces admittere tectis
Unanimes, proprioque solo cepisse maritum
Lugentem ecclesiam, non vi, sed sponte morando
275Quemque suo theatro, nisi dum se subrogat hora
Ut matutino considant sidere patres.
⁷ Protinus ut subeunt Perusina cacumina, ventis
Materiam belli secum quam pellere certant,
Romani proceres, Umbre sub federe pacis,
280Abstinuere armis, geminis ad regna senatus
Assumptis de parte tamen, generisque favore
Conspicuis. Etate gravis, sed promptus in arma
Stephanides Petrus, miles laudatus ab olim
Dum gereret pugnis animosum pectus, et urbes
285Accitus regeret, fuit unus; et alter ab illo
Eustachii cognomen habens de stipite sancti,
Militie nondum sumens sibi nomina, cautus
Moribus et gressu lentus, partisque sequela
Oddo, sed iuvenis sevum est postponere famam.
290Hii rexere simul, magno non tempore, Romam
Concordes, quandoque tamen, proh! segnius illam
Exponunt rixis mediocrum, dum sibi distant.
Vox erat, et maius nomen, quin credita virtus
Promeruit laudata viri constantia tantum
295Stephanide; regimen populus si redderet uni
Soli, sufficiens foret ut regnare per equum;
Sed faciles animi sibimet distare potentum,
In commune regunt plebem dum partibus actam.
Sic ea pax fuerat varians, ut paschate cuncti
300Spem ieiunandi seponimus illico, seva
Nec regredi tardat post tempora quattuor estus.
⁸ Hec avide pacem sitiens bellumque perosus
Dum Rome peragit populus, non absque favore
Auspiciisve patrum, quibus hec sperantibus apta
305Pax foret, et gratum sibimet pars utraque gliscens
Obsequium fortasse daret, quin sanguinis usum
Dulcis in affines, redeunt disquirere mentes
Urbe nova positi; mens estque simillima menti.
Nam potius captant aliqui, pietate remota,
310Officium turbare sacrum, quo crimina feda
Abluimus, cordis maculas in luce professi;
Pontificem dum tedet eos prestare regentem
Muneribus divis, quem fungi iusserat illis
Papa sacer, mortemque suam post ordo senatus,
315Ut solitum est, causamque malis assumere ceptis
Quod presul, veniente simul consistere cetu,
Dixerat in fratres: "Quem me servare voletis
Talibus officiis cursum, quod ponere tempus?
O utinam vindicta nocens, mentita colorem
320Non feriat iaculis, quia Narnia presule misso
Territa paruerit, sociat quam fedus amoris
His patribus, pluresque dies ea propter ad alma
Limina qui veniunt, veniam plorare gementes
Sepe patrum pulsare moras, ac sepe manentes
325Ecclesie miserantis opem deposcere proni."
Tandem paulisper pausam dum quereret ira,
Ecclesiis residere iubent concorditer omnes
Presbiteros, fassosque suis absolvere culpis
Imponendo graves levesque ob crimina penas,
330Ut delicta petunt; namque hii terrore coacti
Destiterant. Non ille modus servatus in uno
Presule, cui dicti suberant, sed luctibus illum
Vexabant, cum multa novis rumoribus inde
Atque istinc previsa forent. Contendere vitans
335Cessit in arbitrium presul festinus, et omnes
Preteriit socios, quo reddita prima potestas
Limitibus constricta novis, quibus utitur heros.
Non ausim damnare patris sine crimine votum,
Dum sacrum officium refugit, discrimine grandi
340Se propter causaque sui fortasse suborto,
Sed modus accelerans, sociis incognitus urget.
⁹ Iam prope transactis hibernis mensibus absque
Votivo fructu, natura gressibus impar,
Regali de stirpe satus regisque vetusti
345Francorum Siculique maris terreque secundus
Rex Carolus, totiens adversis flatibus actus
Fortune, fatique simul memorabile signum
Instabilis, dum gesta patris, dum lilia bellis
Iam pridem vicisse duces memoramus, et armis
350Insignem, sed morte gravem, mestumque dolore
Conspicimus, bello navali en fusus ab hoste
Carcere spectatus Siculis servatur in oris
Filius amissis luctus, cordisque superbi
Lancea nunc iterum triplici sub carcere prole,
355Mensus iter rediit, Perusina per ardua, sponsum
Dum petit alma suum, veniens a sedibus idem
Gallorum comitante patrem iam principe duro
Militibus paucis. Comes sit superigneus olli
Marchio Ferrati montis puerilibus annis
360Maiorum ostentans animum, placidusque citusque
Necnon et Carolus proles firmatior evo,
Martelli cognomen habens, regnique vocatus
Ungarie rex ille puer, formaque venustus,
Humanum gestans potius quam militis acrem
365Aspectum, qui nempe sciens properare parentem
Obvius Apulie stipatus milite regi
Disgressus Capua venit, Romamque peragrans
Etruscamque plagam, donec sibi iungeret alas.
Forte iuvat scripsisse modum, quem cardine fulti
370Servarint. Nam clara dies, ubi lampade solis
Illuxit, theatrum subeuntes turba senatus,
Levitas geminos mittunt non longius urbe
Regis in occursum. Series diffusa caparum
Hos sequitur ceu turba duces, mandante senatu
375Precedunt laici, crescit distensa sequela.
Elistea suas variatis vestibus hastas
Cursibus in festis equites effringere iussit;
Cetera communis complere palatia patrum
Turba moram firmans, decet hanc servare quietem,
380Dum vacat heu! sedes; pape nam pondera gestant.
Hos siquidem viridi susceptos gramine sulci
En duo levite sortiti corpora regum
Alterutro comitante suum, maiore parentem
Atque minore satum illo, passim menibus urbis
385Deducunt, quoad alta domus plateasque subintrant.
Ast sacer interna prestolans parte theatri
Hinc cetus processit iter, longamque per aulam
Egreditur, qua parte domus fastigia parvum
Extendunt scale spatium, quod sedibus instat.
390Tunc inibi veteri stantes ex ordine patres
Oscula condonant regi regique minori,
Cui primum vidisse datum est tunc temporis omnes
Cardineos proceres, auleque sedilibus ambos
Constituunt dextraque patrem levaque minorum
395Pontificum patrem medium, mediumque secundum
Inter levitas primos, paulumque morati
Applausere iocis vultu, risuque, loquela
Et nutu sibimet reges patresque, fideli
Assistente manu cupientum visere morem.
400Inde domum reges comites habuere priores
Levitas. Non longa dies et tendere cursum
Parthonopen decrevit herus, sed primitus omnem
Alloquitur cetum Sparagi sermone profatus
Rex pater, et precibus rogitans spiramine sacro
405Afflari, populoque Dei pastore quietem
Imponi. Responsa duci digesta Latinus
Attulit, et placido diffudit verba lepore.
Post lapso celeri spatio rex mane secuto
Visere supremum cetum, dictoque valete
410Corripuit gressum sociatus ab ordine patrum
Usque foras urbem. Rediere in tecta parentes
Mens quibus adversa est, quamvis per plura sequendi
Consilium visum est varias requirere formas,
Ut sibi concordes animo factisque placerent.