Chaula, Tommaso Chiaramonte, saec. XIV - XV, bellum Parthicum, bellum Parthicum Parth. bellum Parthicum (Barbara Valenti, 1983)

Efferus Arthous super arva rigentia ductor
Sanguine, cornipedem quatiens calcaribus acrem,
In Latium portabat onus stridente fragore
Fraxineum, divos magicos in vota requirens.
5Ergo fulmineum calcans per pectora iattum
Illicet Ausonii, truculentam viribus hastam
Nequicquam fregit: centum super ethera trunci
Corripuere viam; rapidos et verberat Haustros
Infanda feritate ruens, tum maximus heros
10Et Rome gentile decus splendorque senatus,
Ventidius, clipeum per fortia brachia crudum
Tergore iam taurum stringens, hastamque scelestam
Protorsit rapuitque viam, cursumque fatigans
Arripit Arsacidan qua concava semita frontis
15Eminet et geminos lucis discriminat orbes.
Immanis iam iactus erat, pondusque nefastum
Tempestate cadens. Pacorus nam, robore sevo
Pulsatus, collum mersit tenus ilibus acris
Cornipedis; sed et ille fuga portatus ab ipsa
20Ultra cursat ovans, volvit se sepe retrorsum,
Accredens cecidisse virum camposque tenere
Prostratum, vitam vel iam fudisse per auras.
Obstupuere simul Latie, stupuere cohortes
Germane robur tantum prompsisse lacertis.
25Ast, ubi torpentem Pacorus discussit ab alto
Pectore iam casum, vires revocavit acerbas
Erexitque artus, et equi presumpsit habenas
Et "Quo pergis?" ait "Me me, scelerate, Quiritis
An stravisse putas? Vanum tibi corripis omen".
30Dixit, et involvit tremebundum hastile profanus,
Quod rapiens Fortuna ferox et casus et aura,
Qua dirimit geminas Ventidi pectore mammas
Trames, agit clipeumque terit, toraca tumentem
Dividit in partem. Sed iam lorica triformis,
35Ferratis insuta modis calibumque catenis,
Obvia fit morti; vulnus letale retentum
Armaque cum tenui roravit sanguine fuso.
Hic, ut puniceum vidit manare cruorem
Tergaque taurorum vasto pulsata furore,
40Impiger exarsit rabie ventante feroci
Intorsitque genas rapido cum fulgure raptim.
Mauria sic inter fulvus leo lustra calentis
Protinus infremuit Libie, spumante per ora
Sevicia, postquam videt hispida terga rubere
45Vulnere traiecto, venantibus undique circum
Undique prevalidis; iam tum truculentus et acer,
Ut rapido ferrum compactum dente momordit,
Provolat hostilem penitus prosternere gentem
Et rabiem iactare feram torvumque furorem;
50Ut modo Ventidius, congressu Martis obardens,
Pectore flagrantem crudo revocaverit iram,
Fulgida cum rubeo videt arma natare cruore.
Inde, velut fervor pepulit certare Quiritem,
Fraxineum spernatus onus, post terga madentem
55Cedibus eiecit clipeum pro parte diremptum
Et rigidum totis protraxit viribus ensem,
Quem ferus Italie populator Penus ad oras
Hanibal accedens Asie belloque fugatus,
Prebuit Anthioco munus sublime tiranno.
60Hunc tum fulmineum tollens per inane lacertis,
Irruit armipotens et, qua stetit aurea pennis
Cassis purpureo radianti vertice cono,
Librat atrox fulmen, galeam quod mille per agros
Partibus ut mersit, nulla tardante catena,
65Prosilit in cerebrum, pariterque per ora recursans,
In geminas partes cervicem dividit omnem
Et caput inversum campis cum turbine mandat.
Hinc, a Traicio celso ceu monte cupressus,
Cornipede infusa miserande cedis arena,
70Succubuit corpus traiectum vulnere crudo.
Spiritus indignans Herebi profugit ad umbras.
Ast ubi sanguinea cecidit tellure tirannus
Impiger Arthous, Latii, fera Fata videntes,
Terribiles alto fuderunt murmure voces
75Et plausum clamore levant fremitumque sonumque
Ingeminant. Cuntis quatiunt nova gaudia pectus.
Inde ruunt pariter, pariter quoque bella cruentant
Immiscentque manus et iactibus arma lacessunt.
Ipseque sidereus iuvenis successibus audax
80Asperat obstantes infanda strage catervas
Et passim rapide profert vestigia pugne.
Tunc equidem Arthoi, tantis conatibus ultra
Invalidi Hesperie Martem sufferre scelestum
Et magnum cecidisse ducem super arva videntes,
85Convertere fugas et sparsa per equora gressum
Degeneres rapuere palam. Romana iuventus
Insequitur puduitque viros in terga ferire,
Provolvit, truncatque ferox, fert undique mortem.
Ruperat interea patulos mala Fama per agros
90Hesperioque duci clarum Ventidia magnum
Stravisse Arsacidan sevi certamine campi.
Illicet in toto sonus evolat agmine clamans:
"Ad mortem celerate, viri; Pacorusque superbus
Occubuit, fastumque trucem cum lumine mersit".
95Ast miseri Parthi, cum forsan bella calentes
Cedibus effusis et perfida prata vagantes
Instaurant, sensere nefas mortemque potentis
Regis et a castris socios per plana fugatos.
Extemplo fugere animi ferrumque nefastum
100Languit, et gelidus rupit precordia torpor;
Nec libuit rabies ultra iactare profanas,
Non herbas undare iuvat stagnante cruore
Indecores, sed plana truci calcata tumultu
Precipiti liquere fuga; vada turba solutis
105Proterit aggeribus, lapidosi devia montis
Occupat et silvis tandem glomerantur opacis,
Et nemora atra terunt, et <devia> lustra cavosque
Confundunt, calcantque via vertuntque ruinis.
Miles at Hesperius stimulis horrentibus urgens
110Retro pulsat iter; pavitantia terga molestans,
Hos inversat humo, sevis cum viribus illos
Propellit sperare necem, tenebrasque profundas
Ante viros volitare dabat, simulacra future
Ostentat mortis. Nullum est sine sanguine ferrum.
115Sic indignanti medios se proripit agros
Ursus dente ferox, circum venabula circum
Aspectans contorta virum: tunc ipse, per armos
Spumeus ingenti metitus pascua saltu,
Invadit scelerata canum cum morsibus ora
120Vulniferis, hominesque simul conferre volentes
Sauciat et, sevum rabie iactante furorem,
Equora funestat; silvis ceu miles opertis
Inversans Parthos vesano turbine migrat.
Ut satis exhaustum spectatur in arva cruoris,
125A rabie revocare manum dux optimus acri
Imperat et castris retro se credere turmas,
Iam vergente die, iam litora Sole tenenti
Curribus Oceani. Cupidas tamen ante rapinas
Rapturos iubet ire viros: "Bona turba Quiritum,
130Vadite in exuvias et ditia castra sub armis
Impavidis quesita, viri, exhaurite potentes".
Discursat gavisus eques, rorantia multo
Sanguine prata legit, deformia queque iacentum
Corpora; preteriens Manes calcabat et umbras;
135Dispoliat mundum. Quicquid duxistis ab oris
Devictis Asie, Rubro quid litore, Parthi,
Quid genus Eoum, noti quid thure Sabei
Sidoniique patres, quid Causasus asper et Indus
Mandavit gelidoque ruens a fonte Cayster
140Quidque tulit Dacus, quid et ipsa miserrima tanti
Parthia causa nefas Caldeaque rura tulerunt,
Tollitur Hesperiis prede sub nomine turmis.
Delius occiduis postquam se mersit in undis,
Retro ferunt gressum; religunt tentoria gentis
145Ausonie plaudente sono totisque maniplis
Castra subit Latialis eques, noctemque nivosam
Concertant sedare focis flamaque corusca.
Quis modo conspiret vates, ni sanctus Apollo
Audeat ingentes sonitus et carmine plausus
150Atque alacres hominum sevo certamine mentes
Mortali pulsare lira? Quis gaudia palme,
Ni sua Castalio rorasset labra liquore?
Hi placidos, umbrante polo, sub pectora somnos
Corripiunt, cessante metu, nullosque timentes
155Bellorum incursus nec crastina fata diemque.
Tutius, heu, quantum miseri dant lassa quieti
Membra, vel arboreo leti iacuere cubili!
Proh, quam dulcis amor securam ducere noctem
Nec belli fera castra sequi nullosque tumultus!
160Vivere sanguineo pavor est et degere Marte,
Et penitus mundum sevis versare ruinis.
Hi, siquidem passim, flamis lucentibus, inter
Castra sedent leti, Cereri vinoque fluenti
Indulgent epulasque vocant, libantque, canuntque,
165Et caligantem tetro velamine Noctem
Alloquiis vitare iuvat. Modo gesta recensent;
Hinc acies versas validis cum viribus edunt
Arthoas Martemque ferum, memorantque profanum
Nunc Dacum Scithicumque genus Siriosque subactos,
170Sepius arma retro Romana tulisse cohortes
Et Parthis cessisse locum. Modo cruda renarrant
Vulnera funereis contra iaculata lacertis
Ausonios, forti truncum cervice caputque,
Brachia et arboreis silve pendentia ramis,
175Ante alios Pacorum seva virtute potentem;
Hec eadem cuntis Pacori vox heret in ore;
Ventidiumque canunt clari Mavortis alumnum,
Ostentant patrieque decus patrieque salutem,
Appellant fortemque ducem fortesque cohortes.
180Ipse autem solio, circum resonantibus aram
Ignibus, existens, sibi conscia facta retractans,
Gaudia mente tegit, frontem virtutis ovantem
Comprimit atque animo servat solatia palme.
Tum Citherea Venus lucenti parte polorum
185Aurea consistens, oculos per inane revolvens
Sidereos, prospexit humum. Gavisa, fluentes
Leticia caros spectat per castra nepotes
Tollentesque sonos plausu, mensisque cubantes
Undique gramineis, et tutos carpere somnos,
190Antoniumque patrem circumvallantibus armis,
Aurata sub sede alacrem belloque superbum.
Illico marmoreum tetigerunt gaudia pectus
Et rosee rubuere gene, fulgorque comarum
Canduit, et sanctum sic est affata Tonantem:
195"Maxime, qui superis astas regnator in oris,
Omnia perpetuo motu nutuque gubernans,
Si tibi nonnunquam stetit immutabile Fatum
Et bene si video quondam promissa licere,
Cur, miser heu, Crassus, postquam vindicta peracta est,
200Errat, adhuc merens non cernere membra sepulcro
Nec Stigios tranare lacus? Miserandus et exul
Pellitur horrendi ceco de limine Averni.
Da, precor, oranti, genitor clarissime divum,
Ad Manes umbram senioris rumpere Crassi
205Liventes Herebi; fluidum da visere regnum".
His Venus astriferi clamabat in ora parentis
Et pectus candente manu percussit eburnum.
Iupiter, ut nate risu manante dolorem
Presserit, auricoma libavit et oscula fronte;
210Archada Mercurium, divum qui nuntius astat,
Imperat a roseis terram descendere celis:
"I, decus eternum, proles o cara parenti,
Qua modo migrantem Crassi miserabilis umbram
Aspicis in Superos fundentem voce querelas.
215Dic ferat Elisiis raptim vestigia campis,
Dic citius questus et perfida vota reponat,
Iam Fato mandante ruat per opaca Baratri".
Protinus imperio parens Cillenius alto
Lumine clarenti pronusque meatibus errans,
220Sidera dimisit, metitus et illicet orbem,
Frigida qua surgunt Germani pascua Capri,
In quibus infando transfixum vulnere pectus
Supportans senior miseranti sorte vagatur,
Vertice consedit; celeri post plana volatu
225Occupat ales iens, et sanctis vocibus umbram
Errantem passim compellat protinus Archas.
"Flebilis heu tantis quatiens conquestibus astra,
Crasse senex, superis venio dilapsus ab oris.
Imperium tibi porto patris; modo concipe paulum.
230Quo ruis, infelix? Stimulo non ipse flagellis,
Nec fero supplicium. Quid te modo proripis auris?"
Sic indignantem deus hanc castigat adire.
Inde ter afflavit divus frondente caduceo
Et rursus pavidum promulcet vocibus illum:
235"Ipse ego Mercurius, proles preclara Tonantis,
Advenio interpres Iovis et sua iussa reporto,
Iussa tibi, miserande senex. Iam, Fata labores
Celorum miserata tuos et Iupiter almus
Deserere hos campos inamataque pascua montis,
240Teque tuos, quos una simul per plana ruinis
Mesta dies mersit, mandant et regna piorum
Querere. Iam peperit vobis Ventidius urnas
Ultor et ingenti Pacorum cum Marte subegit".
Dixit et alarum motu remeavit in astra.
245Ille, cruentatus corpus miserabile sevis
Vulneribus, tali fugientem voce vocabat:
"Accipio augurium, quisquis miserans ab alto
Ethere divorum senis atra per arva ruinas.
Iussa libens capio, postquam pietatis habetis
250Quid Superi, celosque movent et numina plage,
He misere, seniumque meum turmeque nefanda
Sorte equidem fuse super impia plana nivalis
- heu Fortuna! - Capri. "Sic ecce locutus, ad altum
Se pepulit montem summoque e vertice tandem
255Vulnera fixa movet, clamans sic illicet ore:
"O miseri, quicunque vagi discurritis arva,
Quos simul infande volvit Fortuna ruine,
Et petitis montana loci spineta volatu
Merenti, miseras membris dum queritis urnas,
260Adventate seni; Manes poscamus Averni;
Iam divos miserere fuit, iam vestra querelis
Vota deos habuere suos. Celerate venire".
Vix ea tum rapidum tristis portenta per Haustrum
Turba propinquabat. Cuntos mugire putares
265Ex ima tellure sinus. Post ipse cruentus
Illico, caniciem dirimens a fronte rigenti,
Carpit iter, cetu gressum comitante Quiritum.
Vallis in Euboicis fertur regionibus ingens,
Agricole quondam quam predixere Maleam,
270Occiduis porrecta plagis; quam silva subambit
Ilice funerea densisque nigerrima taxis
Eminet; Haustralem levo de margine mundum
Prospicit et Siculi spectat convexa Trialpi.
Non hic culta boum cernuntur iugera sulcis,
275Non vernum frondere nemus, nec surgere ramis
Tu roseis virgulta vides, volucresque canora
Arbore sidentes dulci modulamina voce
Fundere et agricolam vario mulcescere cantu.
Lumina nec Phebi, rutilo seu surgat Eoo,
280Seu dum celsa tenet celorum culmina vadens,
Vel pater Oceanus seris tum suscipit undis,
Collustrant fulgore nemus montemque serenant
Lampade siderea. Rapide sed lustra nefanda
Silvestres liquere fere, tactumque maligne
285Arboris horrentes fugere cubilia luci.
Est specus umbrosum circum marcente cupressu,
Quod tabente vado circundat flumen inundans
Fontibus infandis, piceo manante vapore.
Hic aditus Herebi super atra silentia Ditis
290Esse quidem memorat vatum sacrata vetustas.
Huc ubi triste ruens Crassi miserabilis umbra
Venit et obscuris turba sociante cavernis
Se dedit, astrorum gaudens liquisse serenum,
Precipitavit iter, religens et opaca viarum,
295Tandem Cerberei consedit limine regni.
Tum quoque, terrificos quatiens a vertice crines,
Verberat infandum sonitu stridente Baratrum:
"Cerbere, qui quondam nequicquam sedibus Orci
Meque meos miseris pepulisti, pessime rerum,
300En iterum clamatus eo. Michi perfida pande
Limina Tartarei cuntis inamata profundi.
Da ripas tranare vadi, da stagna maligni
Fluminis hunc cetum levibus superare carinis.
Antene sub regnis, custos, mergentur opacis
305Quos modo convolvit gurges spumosus Orontis,
Quos dedit in letum meliori numine clarus
Ventidius, Rome spes una potentis ad arma?"
"Quis miser iste senex, pulsat qui regna nocentum?
Adventans stridente sono, funestat opacum
310Quis limen crudele meum? Petit ima Baratri
Quis, pulso custode fero? Michi seva minatur
Vincula quis Superum? Rursus Thirintius ille
Invisum monstrare diem Phebumque comantem
Apparat et collis etiam iactare catenas?
315Theseus an fortis rursus propulsat Avernum,
Pyritheo comitante gradum, Proserpina matri
Pergere quo Sicule voluit, sceleratus et imum
Qui thalamis privare deum? Sunt agmina forsan
Effera Centaurum superis venientia regnis,
320An Laphitum crudele genus gestisque nefastum?"
Hec ubi conquestus, subito tres ore latratus
Extulit et totum conterruit impius orbem,
Et Manes pavitare dedit sevumque profundum
Limen, et "Heu" reserans "umbre, celerate, nocentes"
325Dixit, et "O," postquam Latias intrare catervas
Vidit et agnovit Crassum per inane venire,
"I, miserande senex, si te vindicta coegit
Elisios captare pios; tamen ante tirannum
Infernum migrate simul, tranate phaselo
330Flumina pallenti, veterem perquirite nautam
Leteam sumatis aquam tristemque paludem".
Ille per obscurum specus evolat illicet omni
Agmine. Quem totus passim miratur euntem
Tartarus et turbam tandem volitare retrorsum.
335Sed prior ipse Charon stupet et tam mole liburnum
Ingemuit stridisse gravi. Stupet atra Megera
Fatalesque dee penis et crimina sontum.
At iam disperse per devia lustra, per agros,
Gentes Arthoe nullo ductore vagantur
340Presidiumque fuge querunt, omnemque pavescunt
Arboreum post terga sonum silveque fragorem,
Dum diversa legunt, dum gramina queque peragrant.
Sic autem Apuleos vidi regionibus actos
Ingenti terrore viam sibi carpere cervos,
345Ut de monte viros venabula longa ferentes
Prospexere simul, vel per compendia silve
Cum subitum videre globum celerare sub arva;
Tunc saltus liquere suos, etiam invia passim
Pascua cum volucri migrant nemorosa vagatu.
350Tandem Fama ruit per castra, per opida, motu
Asportata cito, Sirium penetravit in orbem
Caldeumque solum, Dacos Asiamque sinusque
Ad Pharios se virgo tulit, proh quanta renarrans!
Nunc fore sanguineo Pacorum certamine victum
355Et fluvios stagnare vadis crassante cruore,
Nunc turmas cecidisse feras, Parthosque profano
Marte iacere canit, late Latiosque superbos
Bellorum incursu, sevi vel Martis ovantes
Casibus et passim victricia castra movere
360Cuntaque versuros, postquam ruit arduus heros
Et tanti sumpsere trucis primordia belli.
Demum, multa means, regis senioris ad aures
Provolat Arsacide: natum cecidisse cruento
Illico congressu totamque perisse catervam
365Nuntiat et Partho procurrere sanguine fontes.
Tum miser Herodes luctum servatus ad acrem
Forsitan ingentis cum prospera volvit alumni
Fata, vel in Charras saltem remeare fugatum,
Hec sibi Fama ferox miseranda sorte profatur.
370Protinus, audito crudeli funere nati,
Torpuit infixa per pectora tristia caute;
Languidus inde miser tota cum mente senili
Lapsus humo iacuit, famulis tollendus amare.
Immemor astabat; nescit si fungitur astris
375Vel nox astra tenet; tristis dolor occupat ora;
Nec fauces habuere viam, torporque gelarat
Guctura sicca senis: riguit sic longa vetustas.
Sic stetit infelix, triplici dum tramite Pean
Ethera metitus, pelago surrexit Eoo.
380Post indignanti tali cum voce resolvit:
"Tu neu, nate, iaces crudeli Marte subactus?
O Pacore, o splendor, dulcis genitoris imago,
Tune iaces? Que Fata deum, que Fata profana
Infandum fecere nefas? Cui tanta potestas,
385Cui licuit stravisse virum? Mortalis eratne?
Heu michi, mortalis nullus potuisset in hostem
Te, Pacore, intractare manu. Gradivus et ille,
Ille fuit, Gradivus atrox, qui, nate, triumphis
Invidit, generose, tuis, qui bella paravit
390Nunc infausta tibi. Quantos, proh, corde dolores
Inducis, Fortuna! Dei, non Fata senectam
Hanc miseram dannare valent? Servamur acerbis
Casibus heu quantis! Timide, proh, certa parentis
Somnia, nec gelidas noctis simulacra per umbras
395Falsa quidem! Cur arma dedi? Cur ipse furenti
Bellica concessi sibi carpere signa scelestus?
Ipse nocens sum, nate, tibi. Compescere motus,
Heu, nimis audaces, Latio servire tiranno
Tum potui, cum tempus erat, modo sera voluntas.
400O quemcunque movet nostre miseranda ruine
Sors et amara lues patrisque miserrima clades,
Si pietas, si tangit amor, damnate senectam
Suppliciis, Orci vitam mandate sub umbras.
Tu, quicunque polo iacularis fulmina templis
405Et terres seva crudelis imagine mundum
Invisum, tristi senium cum fulgore solve,
Da lucem fugisse die Solemque serenum".
Taliter infelix producte tempora vite
Culpat et ingeminat: "Pacore, o mi nate" querelis.
410O precor, Aonides, vestro concedite vati
Iandudum veniam, Muse, si monte Pelasgo
Vos ad seva voco Frachatis gesta profani;
Barbareum vasisse iuvat Parthumque nefandum.
I procul, o pietas, germani sanguinis ordo,
415I, genitoris amor. Furie de sede profunda
Confusumque nefas, sceptri scelerata cupido
Hac in parte vacant. Ausim non ipse referre,
Ni series natique vocent me facta cruenti.
Ergo ubi Fama ruit sevi Frachatis ad aures
420Iam tantis Pacorum fratrem cecidisse ruinis,
Et licet in primo paulum tetigisse medullas
Et fera corda dolor, tamen impius illico crudum
Pectore consilium truculento corripit unum.
Mox thalamum secretus adit; comitatur euntem
425Nemo virum, solusque manens hec ista volutat:
"Nunc ego Parthorum regimen sublime verendus
Imperiumque patris solio moderabor avito,
Et populis nova iura dabo, moderabor habenas.
Arthois subiecta plagis michi regna potenti
430Debentur. Pacorum non iam numine fratrem
Prostravit Fortuna deum, dum sceptra tenere
Regia me cupiunt Superi, sors atque benigna
Prevalidum stravere virum. "Sic ora superbus
Effatus tumidusque, genas animumque ferocem
435Erigit et regnum tota cum mente capessit;
Pro sceptris fudisse velit cum sidere vitam.
Sic adeo prorepsit amor regnare paratus;
Non mare, non Sirtes illum nec solibus usta
Iam plaga precipitem pepulissent mittere regnum.
440Sed scelus horrendum, postquam diversa revolvit,
Metitur properatque ferox quo cepta nefanda
Provehat et domini sibi perfidus addat honorem.
Nam triginta patris generoso sanguine nati
Germanique sibi, decus et memorabile amoris
445Regibus Arthois pignus virtute sereni,
Astabant vulnusque seni solantur acerbum.
Hos ferus exhorrens primum, neu sceptra capessant
Impia vel se se solio privetur iniquo,
Disposuit fecisse nefas, unaque ruina
450Confudisse pium - proh, barbara corda profecto
Et nostris invisa deis! - rectumque bonumque.
Hos ubi crudelis suscepit mente furores
Infandumque scelus, sceleratos ecce vocavit
Impietate viros immiti gente Gelona,
455Quis ait: "O mecum qui coniuratis ad arma,
Fasque nefasque date gladio turbare cruento,
Stringite iam ferrum. Certe est ingentibus ausis
Nunc opus et vobis acquiri sanguine mundum.
Et formidanti nullus terrore moretur,
460Nec pietatis amor vestrum quoque pectora tangat".
Assensere feris tunc impia turba relatis
Et plausum fecere malis. Natura locorum
Et princeps sceleratus agit tristisque cupido.
At simul hibernam ter Nox compleverit horam
465Necdum per terras totis se merserat alis,
Somnus adhuc liquidis pendebat in ethere pennis.
Hac turba comitatus atrox cetuque nefasto,
Regia tecta petit genitoris protinus audax
Tam feritate truci. Forsan pia funera plangunt
470Cum patre germani Pacori, menseque cubantes
Vina rigant lacrimis. Paulum percussus amore
Sustinuit ferrum crudeli cede tirannus,
Sed simul immiti surrepsit pectore fervor
Et regni percrudus amor: "Nudate" vocavit
475"Arma, viri, fratresque truci contundite ferro
Et facinus captate palam. Mercede sub ista
Imperium nobis gelide prebebitur Arthos".
Mox sevum strictis concurrunt ensibus agmen
Et replent clamore domum, passimque tumultum
480Confundit scelerata manus. Prius ipse, profanum
Attollens ferrum, Frachates dividit ictu
Tempora terribili natu maioris Hyanti;
Ante patrem monens, mense procumbit et atro
Ante patrem monens, mense procumbit et atro
485Sanguine fedat humum. Rex, heu, tum voce trementi
Et simul attonita monstris casuque maligno
Incipit: "O, quisnam mentem furor angit iniquam
Pectore, Frachates? Que nunc insania surgit?
Ipse tibi genitor, sunt hi tibi sanguine fratres;
490Non Romanus ego, non hi de gente Latina;
Frachates, cognosce patrem, cognosce gementes
Hos quoque germanos. Pietas te tangat amoris".
Ille autem crudus, nichil his promotus amaris
Vocibus, intorquens truculenta per omnia passim
495Lumina, Tartareo pulsat contacta furore
Corda ferox rabiemque serit, stimulante Megera.
Sic apud Ogigias crudeli turbine Thebas
Fama canit, postquam cepit sibi pectore numen
Thyas et infelix natum percussit Agave
500Penthea, cum resonis clamoribus ipse Citheron
Intonuit sonitumque dedit mugire cavernis,
Esse nefas odiis durum flagrantibus actum;
Aut velut immanes Furias cum mente nefanda
Atreus, expulso medio de tramite celi
505Lumine Phebeo, rapuit, dum prandia fratri
Apparat horrendus, manat dum cede nepotum;
Ut modo, germanis madefactus cladibus auctor
Barbarus exultat scelera effecisse profana.
Ergo per undantes contorquet spicula mensas,
510Dum furor arma movet, rabies dum tetra calescit.
Omnia confundit seva cum strage satelles.
Fit strepitus magnus, passimque teatra tumultu
Fervescunt, resonantque simul per tecta furentum
Vulnera cruda virum. Et, tristi mercede receptus,
515Ecce Thyon Scithica mandatus origine quondam
Castra sequi Thalai, Pacori qui sorte triumphi
Ducere dum turmas melior Fortuna dedisset,
Letus in Assirios penetravit milite saltus,
Sanguine fumantem dextra dum carperet ensem,
520Indole purpureum pubentis et Andra iuvente,
Dum miser attonito querit sibi calle latebras,
Amputat in centum crudeli vulnere partes
Impius et parvum collisit caute cerebrum.
Hinc Trachen, hinc Ambron cum Dorile, Pantafra pulcrum
525Truncat eques, furiosa gerens. Tum Simplius unus,
Dilectus quondam cara pietate tiranno,
Ora tulit fratri: "Frater, miserere," vocavit,
"O frater, miserere, precor. Te Simplius ille,
Ille tuus peramatus adit; me proripe leto".
530Irrita prosolvit miserandus vota furenti,
Irrita verba dabat. Nam torvus ad omne nefastum
Arripit, astringunt qua se confinia ventris,
Vulnere ferali. Leva de parte tumultus
Alter agit mentes, Furiasque resuscitat ira.
535Nam Patrapus, postquam germanum cede cruenta
Insanire videt, valida virtute vocavit.
Et similis Pacoro, si Fata aversa tulissent
Arma viro tantum, tenuis quem turba clientum
Protegit in cursu casus miserabilis, ultro
540Pectora prona dedit, prohibens infanda maligni
Vulnera germani. Truncum, velut ira coegit,
Postibus orniferum rapuit metuendus et infra
Se rotat ecce viros, multosque in sanguine manans
Proterit armipotens. Sed quid? Sors ipsa comantem
545Vitarat spectare diem totasque tenebras.
Nam, dum forte ruens immani pondere contra
Apparat infandi pectus trivisse Maiani,
Sensit adinfixum ferrum super ilia retro.
Occidit infelix concretis frigore nervis.
550Unus ab ingenti numero restabat ademptus,
Nomine Triclanus cui nondum prima virentes
Velarat lanugo genas pubente meatu,
Sed roseus similisque tuo, Narcise, decori.
Heu miser! Ut vidit crudum ventare tumultum,
555Illicet ad patrem pavitans confugit amatum
Implicuitque sibi timidum se: "Protege natum,
Mi pater, heu "dixit, pariterque retorserat ora.
Hunc ferus, ut totum rabies pulsabat anelum,
Aspicit in gremium miseri genitoris adactum
560Oraque velantem: "Nec te tua forma" profatur
"Surripiet leto". Dixit, taboque madentem
Efferus insanis iaculans cum viribus ensem,
Luctatur sevo contundere vulnere fratrem.
Quis, miserande senex, animus tibi tanta videnti
565Impia iandudum crudelis funera nati?
Tum scelus - heu pietas, heu celi numina divum! -
Dum cupit astrictum miseri per brachia patris
Cedere germanum, ferrum letale verendi
Percutit ora senis; qui iam cervice labanti
570Corruit infelix, oculos et in ethera tollens:
Te, Triclane miser, cupidis amplexibus artans:
"Franchates, me perdis" ait, vocemque coercens,
Emisit vitam pariter cum sorte malorum.
Carpitur hinc iuvenis mediisque in cedibus actus,
575Vulnere non uno tribuit sua pectora morti.
Tum quoque candenti per mille foramina sanguis
It roseus facie, tingitque cruore penates
Illico purpureo, passim stridente tumultu.
Sed neu quid sceleri desit crudele tiranni,
580Ecce venit natus non hoc genitore nefando
Dignus, et "O," postquam videt alta palacia fuso
Sanguine collabi, patruelia trunca natare
Corpora vulneribus dilectaque pectora multum
Ut prospexit avi, "remeas heu tristis Averni
585Sedibus, o genitor!" dixit "Que tanta movere
Crimina Thesiphone cogit scelerata malorum?
Quis furor insanus, que mentem insania versat?"
Vix ea iam dixit, confisus imagine patris,
Cum velut in mediis fervebat casibus atrox:
590"Tuque michi feriendus eris," pariterque, revolvens
Impia tela, truci divisit tempora iactu.
Fabula nunc Prognes, genitrix tua, tristis Oreste,
Phasis et Eethe veniat modo filia regis,
Scillaque, purpureum cepit que vertice crinem;
595Confer et Ogigias fraterno crimine sontes
Thebas; Otrisius quis crimina tanta peregit?
Dic, precor, eterni, quid si pietatis habetis
Et si perpetuo deducitis omnia nutu,
Hoc Latio removete nefas, damnate malignum
600Sidus et hanc tristi pestem depellite mundo.
Illico crudelis simul hec infanda peregit
Occupat imperium, solio se sevus avito
Provehit et regni carpit male sanus habenas.
Circum turba nocens tabo manantibus armis
605Exultat patrasse scelus vel cede tiranno
Hac placuisse truci. Sic formidandus amari
Maluit, et bella sibi tradere sceptra cruento.
Trux manet, horrendus, crudelis, et impius, acer,
Et ferrum prolambit atrox. Stat conscius alti
610Perfidus eventus, seva sub mente triumphat,
Penitet haud tantum facinus duxisse profanum,
Sed rursus fecisse velit; sic sanguinis auctor
Esse cupit, dum regna ferat, dum sede locatus
Temperet Arthoum mundum dicione proterva.
615Post hoc in somnos, fratrum respersus iniquis
Cedibus, advectos thalamo prolabitur, in quo
Crimina tanta tulit. Proh, que crudelibus umbris
Illa quies speciesque fuit! Non tollere nocte
Ipsa Megera sinit requiem, sed sede profunda
620Adveniens Ditis converberat atra flagello
Pectora Tartareo. Virus precordia condit,
Ante oculos iubet esse patrem, qui voce scelestat
Omne solum natumque parat portare sub umbras.
Et fratres volitare videt, pariterque decori
625Tristis imago venit, nati, que, exosa parentem,
Accendit per inane faces omnemque coambit,
Quo fuerat modo trunca, locum, stimulatque tremendis
Vocibus ora patris. Stant ipsa teatra refulta
Lampadis inferne. Tandem subvecta resurgit
630Quadrigis Aurora novis. Novus ecce tirannus
Territus haud umbris nec per simulacra ruentum
Consurgit comitante gradum iam gente nefasta;
It solio, gaudetque sacra fulgere corona.
It tamen interea noctis portata tenebris
635Fama per Arthoum totum miserabilis orbem,
Et tantam fecisse luem tantamque ruinam
Nuntiat infandum regem. Fert omnia cuntis,
Asperat et dictis; Germania rura relinquit,
Trans Asiamque ruit, trans equora Caspia migrans
640Multa refert, odiumque novat crudele tiranno.
Sunt qui formidant, series metuuntque malorum,
Venturumque pavent dominum sic strage venire;
Sunt qui Germanis gaudent confinibus esse
Gentes Hesperie; sperant mersisse nefandum
645Arsacidan bello, penamque rependere torvi
Criminis. Heu felix non hunc regina malorum
Senserat eventum; Pacori nam morte relata,
Languit et duro rupit precordia ferro.