Folengo, Teofilo Mantova 1491 - Campese [Bassano del Grappa] 1544, agiomachia, agiomachia agiom. agiomachia (A. Rafanelli, 1898-1902)

¹
Iunxit orestaeis istorum pectora vinclis
Quondam amor aetherius, similisque in numina cultus
Viva, nec exortus dispar locus obstitit, unum
Patria erat caelum: mores aequavit Olympus.
5Cyron alexandraea tulit clarissima tellus:
Alter in Arabiae generatus climate fertur.
Huc prior immitis fugiens tormenta tyranni
Migrarat. Neque quippe fugam fas carpere cuiquam
Hanc dare vel vitio, quam inter mortalia degens
10Innuit exemplis Deus ipse, atque inquit alumnis:
Si qua cruentorum vis insurrexerit, inde
Effugite urgentes vicina per oppida fusi.
Ergo hic dum nullis terroribus ocia ducunt
Ambo, nec exturbat vis importuna quietos,
15Lustrabat Syrianus atrox memphitica regna,
Ceu lupus acer oves inquirens, numina si qui
Christi sancta colant, et divum rideat aras.
Iamque satelles atrox ternas cum matre puellas
Praenderat et vinctas adduxerat ante tyrannum
20Incusans vetiti ritus: iubet ille sub umbra
Carceris includi poenas mortemque minatus.
Hoc ubi Cyre tibi, qua non rimosius ullum
Fama tulit, magno accensus pietatis amore
Perculsusque metu gelido, concederet aspris
25Suppliciis ne molle genus, neu coepta remittat,
Aggrederis, nec solus, iter, solatia ferre
Congrua virginibus armareque pectora dictis.
Arva Arabum linquunt felicia, odoraque thura,
Ostiaque clari subiere canopia Nili.
30Nec pavor immanis pulsat iam corda tyranni.
Carcereas adiere domos, atque aerea claustra,
Horridulasque ultro solidant hac voce iuvencas:
"Salvete humani quas non fex inquinat ignis,
Gaudia inexpertae sordentia: magnus honestis
35Vos arsit facibus tantum dominator Olympi.
Iudicis haec terror non vincula conterat, urat
Flamma nec ulla, thoros non dividat aethnicus ensis.
Propositum, mentemque piam ad letum usque tenete:
Has poenas tolerate breveis, certissima vobis
40Stat merces, et proemium inenarrabile caelo."
Auribus arrectis, vafer haec ergastulus omnia
Audierat: bullit multum sub pectore bilis,
Immussatque fremens secum, mox omne veternum
Frangit, heroque refert tacitis percepta latebris.
45"Huc vinctos (Syrianus ait) fidissime custos
Perduc audaces, nostrisque aspectibus offer."
Complentur data iussa, viri mox ante tribunal
Intrepidi sistuntur; ait tunc talia praeses:
"Te olim credideram insanis desistere coeptis,
50Ac potasse graves (purgant qui pectora) succos:
Te, Cyre, alloquimur, medica qui callidus arte
Dogmata praetexens ventosa, evertere gentem
Niliacam conatus eras, numenque Deorum
Frangere: sed vafro elabens tibi consulis astu.
55Nunc iterum tentas, iterum temerarie nostris
Fascibus insultas: nec mirum, audacia crescit
Criminis indultu: securus gannis ad aures
Hinc mihi virgineas dictis nutantia firmans
Corda veneniferis, spernatur ut ara Deorum.
60Nec soli sat erat scelus hoc audere, sodalem
Adiungis sceleri; verum ceu fervida flamma
Nostra quot inveniet pariter populaverit ira.
At prius est animus placida perquirere mente
Quaedam pro re, ne quam vos vim obtendere fas sit.
65Haec nova Relligio, hi cultus, quos omnibus ultro
Praefertis, quid pondus habet? rationis in illa
Quod demum esse potest, parili quam reprobat orbis
Machina consensu? In primis sprevere potentes
Ipsi orbis domini: et merito, si Iuppiter axem,
70Atque regit terras summo moderamine et aequor."
"Haec portenta (aiunt testes) libare nec ipsis
Fas labiis: hominemve Deum dixisse, creatum
Semine mortali, genuitque ex semine natos.
Denique naturae communia debita solvit."
75Olli subridens praeses Syrianus, "Iesum
Nonne inquit vestrum genuit quoque foemina et inter
Versatum asseritis plebem? mortem illi patibli
Perpessus tandem, qua non indignius ullum."
Ingemuere viri; furor aequus pectora turbat.
80"O Deus (ingeminant) pietasque atque unica caeli
Numina stelligeri quae vox hoc, linguaque tantum
Effutire chaos potuit? miscere tenebras
Lumine, tartareas axi componere rupes?
Nempe quid attinuit simul haec confundere iudex?
85Vivo aequare Deo foedatum crimine ab omni?
Scilicet est vester venerandus Iuppiter aris;
Cui nec tuta soror fuerit, non congruus usus.
Foemina concepit, genuitque fatemur Iesum,
Sed sine virgo viro, ac talis iam foeta remansit
90Hanc opifex rerum, terrae fabricator et axis
Ipse sibi genuit genitricem, cuius ab alvo
Prodiret deitas mortalibus abdita membris.
Maternisque licet fultus foret ille lacertis,
Luderet et collo, tamen alta tenebat Olympi.
95Demum (quod obiectas) opprobria pertulit ultro
Roboris: usque adeo valuere incendia amoris
In genus humanum, cuius fera substulit ergo
Supplicia: adde tamen superarit ut omnia, et aspra
Tartara confringens iustos ad sydera duxit.
100Idem etiam terras repetet sua cuique daturus
Proemia terrificis purgans saecla impia flammis.
Denique, si nescis, colimus tria numina in uno,
Patrem, ac Natum, et manantia flamina ab illis.
Mente Dei, de qua Natus, Natique Patrisque
105Spiritus inspirat inspiraturque fluendo:
Non tamen inspirat, Natoque, Patrique, sed inde
Inspiratur: et in nobis terno ordine manat.
Hinc Deus est ternus, Pater unus, filius unus,
Spiritus idem unus: tribus hinc Deus unus ab unis
110Est Deus ipsum unum, quo nil perfectius usquam est."
"Quid (iudex ait) humanum excedentia captum
Inculcatis adhuc? non haec rationibus ullis
Suggerere, at magica tantum contenditis arte.
Iam sat distulimus, nimiumque indulsimus, adsit
115Supplicium omne genus." Clamanti tortor obedit,
Lamina portatur, fustes, equus, ungula, nervi,
Quicquid et in poenas feritas meditata piorum est.
Hinc iubet athletas caedi spectantibus ipsis
Virginibus: quarum donisque, minisque movere
120Pectora praetentat, mentemque evertere rectam
Insuper, et variis teneras cruciatibus urget.
Ut vero didicit se spargere semina arenae,
"Imbellis sexus properata est morte piandus,
Duris dura viris melius tormenta reservo,"
125Dixit: iussitque praecidi candida colla.
Postquam sole novo tepuerunt rosida rura,
Advocat intrepidos testes ac talia fatur:
"Vesanos retinetis adhuc sub pectore sensus?
Aut prima melior subiit sententia mentem?"
130Ii contra: "O praeses, resipiscat numen adoret
Quisquis inane Iovis, vel coetera monstra Deorum
Nos certas aras, et vivida sacra tenemus."
Multari gravius iubet ille accensus, et alto
Increpitat clamore: "Deos ita discite demum
135Excolere: Augusti non temnere iussa potentis."
Ast illi nullam querulo dant pectore vocem:
Membra etiam iudex licet excoquat ignibus atrox,
Ac pice perfundat furiis agitatus et ira:
Quem carpunt sancti: "Vel nunc mirare tyranne,
140Si quicquam rationis inest, humana facultas
Vincere non posset dura haec sine numinis alti
Auxilio: ipse suo Authori en obtemperat ignis."
Laedunt dicta trucem, tacitoque in pectore mordent;
Atque infans aperire pudor vetat ora: fateri
145Est grave se victum, aut vinci potuisse videri.
Hinc tandem promit simulatam hanc gutture vocem,
Alloquiturque suos: "Quoniam nec promissa, nec asprae
Hos movere minae, ratio non viva, nec ipsa
Tormina, saevitiae superent qui adamanta, necemque
150Malint, consiliis quin subdere pectora iustis,
Nil superesse ratus truculentae adiudico morti."
Percute cervices lictor fidissime duras.
Risere athletae ut metam, finemque laborum
Accepere, simul grates egere Tonanti:
155Mox pronis subeunt gratis cervicibus ictus.
Piscibus auratis haerebat pulcher Apollo,
Mense, repurgabant quo prisci moenia Romae.