Bonifacio Veronese Verona saec. XIII in. - Perugia? 1293, Eulistea, Eulistea Eulistea Eulistea (F. Bonaini, A. Fabretti, F. Polidori, 1985)

Interea fortuna modos mutavit iniquos,
Ac egros didicit cursus variare secundus.
Venit ab Ursarum boreali maximus axe
Heros, inperii populi qui causa salutis:
5Affuit, Eulistis morbos ac expulit omnes;
Ut medicina potens quam passio quelibet ipsa
Occidit, acciditque hic qua papalia sceptra
Ecclesie donans Perusine pergama gentis,
Et quecumque tenens fuerat concedit eidem.
10Actamen urbs remanet sub libertate, nec ulli
Respondens userque fuit anplius illa coacta;
Trevir ac imperio gelide que subiacet Urse,
Illius inde vice concessit Ecclesia primum.
Hec ubi facta manent, campane stridor in urbe
15Auditur validus; Griphonica signa platee
Apparent, populusque omnis milesque sub armis
Conveniunt, clamorque virum gravis undique sparsus.
Mancini rectorque horum ferus inde Iohannes,
Quem genuit Diruta placens, sic fatur: - Amici,
20Consortesque mei, pugnandi tempus habetur;
Hac vobis hec promta dies ad prelia prona.
Vos vicisse hostes iam constat; tollite signa,
Hac exite citi; memores estote malorum
Que passi fuimus; vindictam sumite tantis.
25Fata volunt; Deus ipse dedit vos vincere; queso,
Vincite, nec nostros cursus mora differat ultra. -
Finit, et extimplo vexilla illata secuntur,
Ac ibi precedunt sua signa leonica cuncti,
Griphonesque truces, celeres per rura ruentes,
30Perque infesta satis, per tela, per arma, per hostes;
Ut pardi ueniunt .........
Aggressi cervo; velud et leo gestus ab ira,
Vastos emictens rugitus, ateruit omnes
Dispergitque feras, conspectum et repulit hostem,
35Terribili motu, cursuque inanis et ille.
Sic Perusinus eques factus, memor atque malorum,
Omnia dat pessum; volat otius inde sagipta
Ex arcu missa, prestans inimica ruine.
Castilio primum capitur, sternuntur et alta
40Ipsius, et letho iuvenes mictuntur et eusi
Atque senes, cunctique mares, cui tristia tanta.
Omnium infelix, seve quoque sortis, e inde
Casibus immensis, quotiens tua castra fuerunt
Facta, tue disperse aties, desertaque rura,
45Deserteque domus, deserta palatia pulcra,
Atque bis ipsa tua flevisti menia fusa.
Non placare animum potuisti, nec iuga ferre
Maiorum: maiora sequi non est pudor ulli.
Ecclesie contra sacre venerabile nomen
50Movisti bellum: conata es ledere gentes
Romanis genitas, et missas Tybridis undis.
Tolle tuis dignum meritis, et disce vereri
Maiores natu, quum vult actingere summa,
Cum ne quid incurrit plerumque pericula dura.
55Sic tibi continget, et contigit ergo timendum.
Cum exagitur res, previsio semper habenda:
Res bene non agitur ubi non disscretio regnat:
Distinguenda prius res est, quam tendat in actum.
Incola Castilii misero non ista tulisti;
60Post tergum potius iecisti queque videnda.
Conflictu remeans, sevis et cedibus austis,
Romulides presto Martem Griphonibus altis
Convertit qua scamna Capre prope fertur et Hospi.
Tale quid ista mihi memora heu, Guido, flagella?
65Quid ne cui peragunt duomilia seva dederunt
Hostibus, et variis egerunt partibus illa.
Ugo ac Uguitio magis silenda parabam;
Nam te alexit amor populi, te compulit istis,
Meque cohegit ibi tua me dilectio multum.
70Nonne uides strages, clades, et funera multa,
Precipitesque viros in penas mortis et umbras,
Instructasque arvis acies, et martia signa,
Et turbas turbis insurgere, pilaque pilis,
Ac gladii gladiis, phor vultibus herent,
75Erecte dextris dextre, rapcteque furore
Extifere: sed quicquid ibi productus ab urbe
Gesserit Enea, dum miles populusque superstes,
Atque potens reor esse, magis non esse cavendum.
Omne quod est sceleris agitur; non parcitur ullis
80Invenctus campo fuit; ecce ferotia tanta
Non audita fuit similis. Cecidere potentes
Assisii, cesique iacent deformia quantum
Corpora strata horum semota membra per agros.
Non est ipsa manus ubi pes, non viscera ventri
85Iuncta, nec est oculis ubi vertix facta finestra.
Augurii nunquam sint talia digna relatu.
Axisinas, quam mesta dies, lugubris et hora
Ista fuit! pereat adscendens eius, et heros
Pestifer, et nusquam mundo memoriabile nomen
90Tantorum surgat, neque mentio gentibus ullis
Fiat cause huius. Sed quid non livor in orbe
Egit edax? Celi sunt testes, atque gigantes,
Ac primi fratres factores Urbis et ambo,
Et mundis reges, populi gentesque minores.
95Invidia confundit series, ac omnia vertit.
Orta que Plumatii contentio, litis et error;
Sic et Plumatium tantorum causa furorum
Extitit. Illa mee muse modo facta tacebunt.
Nos aliis trahimur, nos altera gesta requirunt:
100Pierides spectant, Pegasique in litore clamant.
Expedit ergo ire nos huc, et lintea ventis
Tradere: maturis dum tempus restat agendum,
Est licitum quodcumque facis: mora sepe vianti
Parva nocet. Precor ista sinas, et cede parumper;
105Hac desiste modis; hiis sum non actus habenis.
Nam quecumque suo letantar tempore parto.
Importunus agis acto choactio facta
Ulla placent. Sed ubi te tam libido sciendi
Attrahit atque sitis, non excusare labores
110Phas mihi. Luctiferos vadam per littora mesta,
Et nova qua liquidis decurris, Tescius, undis,
Homine quam tristi reparat, renovatque furores,
Armorumque estus, ac colligit undique gentes;
Ac sibi hortatur se quilibet actus ad arma,
115Assisium volvitque suo nunc talia corde. -
Victores erimus hodie que Tybridis ale
Ingessere olim nobis ad bellica tecta
Hospita. Quisque ferox animo dextraque potenti,
Irruat in sevos Griphos, et torrida signa,
120Funestasque alas que sunt per plana labantes,
Que leva veniunt in nos, quas rector earum
Bonbaronus agit, motu tenditque superbo
Callidus ille suo. Sit non qui prebeat hosti
Terga, sed audaces cuncte sint ecce caterve
125Hic nostre. Mors una patet mortalibus evi:
Hiis moriar agris, potius quam viriliter hostis
Vos habeat, quam si qua iussit fuga cognita nobis. -
Ast ubi qui doctus Martis discrimina duri,
Eloquio parvo Persinus dixit egenis: -
130Non nisi nos probitate, uti villissima turma,
Quae moritura venit inphandis atque sinistris
Auspiciis, subito pareat, primoque sub ictu
Astifero ruat, ante pedes nostrosque deiscat,
Pallidus aspectus hostis quasi mortuus esset.
135Vix as...ui dextra retinet, vigor omnis alivit
Cordibus illius. Alias superastis et ipsum;
Confundistis eum: solitis nunc viribus illum
Sternite. - Sic fatus, cursu laxatur in hostem;
Sicut aper, catuli latratu concitus acri,
140Obruit, et mactat, ferit ac exterminat ense,
Insectans ictus mortales omnia mictit.
Cornipedum pedibus strages latissima campis,
Exitiumque hominum trahitur. Manantibus undis
Sanguineis, egressus adest ibi Tescius alvo;
145Ac alii dantur profugi per devia rura;
Ac alii sylvas repetunt, latebrasque ferarum;
Ac alii funguntur ad queque cacumina montis;
Ac alii tendunt illos quo fata tulerunt.
Plantus ubique sonat; alii planguntque parentes,
150Hac etiam natos; et luctus ibique nepotum
Funditur; et paucis ibi sunt solamina si qua;
Nec qui compassi sint Assisinatibus ulli
Inventi fuerant. Mevania luget obmissos
Caros inde suos; Roscianum et Spelle dolorant;
155Nuceriensis agit lamentum, ac omnia castra
Illi que girum faciunt: nam maior et ista,
Quam fuerit tua prima satis sevissima cedes.
Qui putat alta sequi, ne decidat, extimet ante:
Cui vires desunt, non plene ulciscitur iras
160Ille suas, sed crebo dolet cepisse quod audet,
Sicve dolore primi potes, o miserabile, magno.
Assisium fuerit exemplum turpe tuorum;
Hoc et in etates hominum transibit et evum.
Amodo sufficiat de te que diximus acta,
165Queve verecundo liquisti lumina vultu,
Cardinis et postes excedens mesta fuisti;
Et quia non tumulus Musarum iussa remittent.
Excessus ausus, temerata factaque nostri,
Parcent et nobis qua parcere nobilis extat:
170Oblitas didicit generosa remictere culpas.
Ac ex nobilibus nostre venere puelle;
Castilie fuit ortus eis, Cathanica turba;
Post me creverunt maiori nomine mundo,
Cesaribusque viris heserunt, atque fuere
175Principis in signum titulo, fameque perhennis,
Dote refulcite claris, pubentibus annis.
Ac ibi cesareas aquilas et lilia cesa
Diximus, et quicquid gestum Sannitis ad undas,
Quicquid apud Marsos, ubi vates omnia vidit,
180Ut divina canit, valvaque nostra notavit,
Gestius et memorat clades, et funera plangit,
Cesaridumque neces, ubi deflevere sorores
Dyrete nostre, celorum et numina sacra.
Accessere tonis Christi sudaria nostris;
185Passio quippe eius, sanctorum scriptaque patrum.
Conflictus nunquam, multa volumina quorum
Mens non plena mihi; nec adhuc contentus in istis
Guido fuit, que dicta super Perusina quievit;
Nec minus hiis aties, et non contenta remansit.
190Accipe maiores casus in prelia partos;
Accipe sed vere scio quid te movit ad ista;
Accipe lugentes populos, lamentaque crebra.
Dulcis amor patrie, tua magni pompa triumphi
Quem victrix egit populus milesque sub armis.
195Tibridis ille tuus, quod adhuc inpellis in arma,
Musas ire tuas totiens Elicone vocatas,
Arma iuvant, et sepe nocent. At quisque nocivus
Est furor exactus: ibi nam mors atque ruina
Esse potest: vitandi ergo quicumque furores.
200Actamen accedent Dive quam deditus assum:
Romulidum natis parere, ac inclita ferre
Gesta horum renuam nusquam, quecumque iubebunt.
Tendamus celeres igitur, qua Serra Farulfi
Nos vocat ad Clasium conflictus flentis et undas.
205Eugubinensis ibi flagrat feralibus armis,
Rupas morans fluvii, vibrans et tela lacertis,
Audax, et nimium fatiem retinendo protervam,
Demolitur iter Perusinos versus agones.
Pandulfus vero, Romana vectus ab urbe,
210Dux Perusine urbis, loquitur sic gentibus eius: -
Me stupor affecit quod sic audatia movit
Hos miseros hostes, oblitos quanta tulistis
Nuper in Assisii turmas victoria nobis.
Affuit hac vestre, si scirent, grandia fame,
215Que servata tenet librorum summa senatus,
Quos mihi vulgavit iam cancellarius urbis.
Horret ubicumque hostes bis bella sub istis;
Thesalie bello Pharias intrastis arenas
Ac Libicas, qua recta dies et lucida noctes
220Equat; et hec etiam crebro legisse recordor.
Tantorum memores huc ite, et nomine tanto
Affugient hostes campo, Griphonibus haustis,
A fatie vestraque cedent. Hic credite Romam;
Vos Romani estis, relevati tempore longo:
225Hec urbis porte referunt, et pagina sculta:
Hec et Troiadum retinent exempla vetusta.
Quidne aliud restat, nisi quod geminetis honores,
Et quod Marte animos duplices ad tanta feratis?
Ipse ego vobiscum, primusque involvar in hostes
230Casuros, primusque ferar per vulnera Martis.
Eia huc securi, nomenque per omnia vestrum
Secula semper erit, veluti prius ivit in orbem. -
Finierat, palmasque suas ad prelia cunctas
Extollit; clamore gravi laxantur equorum
235Lora; fremit sonipes; clipei franguntur et aste,
Umbonesque leves, et scuta et quelibet arma,
Squamose ferri uestes, lameque micantes:
Inque fugam versus, per plana, per aspera tendens,
Eugubinus ibi, non spectans hostica signa,
240Armatos viros. Heu quot, quot luce sub ista
Occubuere neci deformia corpora, mersa
Ad Clasii ripas, et quanta cadavera campis!
Unus non alium nunc expectare videtur;
Ac, qui succursum dederat, fugit exul ab armis
245Castellanus eis, plorans tam flebile fatum.
Luctus ibi qualis non est auditus ab ullis
Partibus, ipsorum diverse ac inde querele.