Mantovano, Battista Mantova, 1447 - 1516, adulescentia, adulescentia adul. adulescentia (Lee Piepho, 1989)

^1
2 Fauste, precor, gelida quando pecus omne sub umbra
Ruminat, antiquos paulum recitemus amores,
Ne, si forte sopor nos occupet, ulla ferarum
Quae modo per segetes tacite insidiantur adultas
5Saeviat in pecudes; melior vigilantia somno.
³ Hic locus, haec eadem sub qua requiescimus arbor
Scit quibus ingemui curis, quibus ignibus arsi
Ante duos vel (ni memini male) quattuor annos;
Sed tibi, quando vacat, quando est iucunda relatu,
10Historiam prima repetens ab origine pandam.
Hic ego, dum sequere primis armenta sub annis,
Veste solo strata sedi iacuique supinus
Cum gemitu et lacrimis mea tristia fata revolvens.
Nulla quies mihi dulcis erat, nullus labor; aegro
15Pectore sensus iners, et mens torpore sepulta
Ut stomachus languentis erat quem nulla ciborum
Blandimenta movent, quem nulla invitat orexis.
Carminis occiderat studium, iam nulla sonabat
Fistula disparibus calamis; odiosus et arcus,
20Funda odiosa, canes odiosi, odiosa volucrum
Praeda, nucum calyces cultro enucleare molestum;
Texere fiscellam iunco vel vimine, piscem
Fallere, scrutari nidos, certare palaestra,
Sortiri digitis res iniucunda, voluptas
25Magna prius, tanti dum mens erat inscia morbi.
Colligere agrestes uvas et fraga perosus
Maerebam ut pastu rediens philomena cibumque
Ore ferens natis, vacuo sua pignora nido
Cum sublata videt: rostro cadit esca remisso,
30Cor stupet et contra nidos super arboris altae
Fronde sedet plorans infelices hymenaeos;
Seu veluti amisso partu formosa iuvenca
Quae, postquam latos altis mugitibus agros
Complevit, residens pallenti sola sub umbra
35Gramina non carpit nec fluminis attrahit undam.
Sed quid circuitu pario tibi taedia longo,
Dum sequor ambages et verba et tempora perdo?
Summa haec: vitales auras invitus agebam.
Quod si forte volens cognoscere singula dicas,
40"Fauste, quis in syrtes Auster te impegerat istas?"
Me mea (verum etenim tibi, Fortunate, fatebor)
Me mea Galla suo sic circumvenerat ore
Ut captam pedicis circumdat aranea muscam.
Namque erat ore rubens et pleno turgida vultu
45Et, quamvis oculo paene esset inutilis uno,
Cum tamen illius faciem mirabar et annos,
Dicebam Triviae formam nihil esse Dianae.
⁴ Ludit Amor sensus, oculos praestringit et aufert
Libertatem animi et mira nos fascinat arte;
50Credo aliquis daemon subiens praecordia flammam
Concitet et raptam tollat de cardine mentem.
Nec deus (ut perhibent) Amor est, sed amaror et error.
⁵ Adde quod optatis nec spes erat ulla potiri,
Quamvis illa meo miserata faveret amori
55Monstraretque suos oculis ac nutibus ignes.
Nam, quocumque isset, semper comes aspera: semper
Nupta sequebatur soror et durissima mater.
Sicque repugnabant votis contraria vota
Non secus ac muri catus: ille invadere pernam
60Nititur, hic rimas oculis observat acutis.
⁶ Qui satur est pleno laudat ieiunia ventre,
Et quem nulla premit sitis est sitientibus asper.
⁷ Tempus erat curva segetes incidere falce
Et late albebant flaventibus hordea culmis.
65Affuit (ut mos est) natis comitata duabus
Collectura parens quae praeterit hordea messor,
Ignorabat enim vel dissimulabat amorem;
Dissimulasse puto, quoniam data munera natae
Noverat, exiguum leporem geminasque palumbes.
⁸ 70Pauperies inimica bonis est moribus; omne
Labitur in vitium, culpae scelerumque ministra est.
⁹ Farra legens ibat mea per vestigia virgo
Nuda pedem, discincta sinum, spoliata lacertos,
Ut decet aestatem quae solibus ardet iniquis,
75Tecta caput fronde intorta, quia sole perusta
Fusca fit et voto facies non servit amantum.
Iam tergo vicina meo laterique propinqua
Sponte mea delapsa manu frumenta legebat.
Nec celare suas nec vincere femina curas
80Nec differre potest; tantum levitatis in illa est.
¹⁰ Quisquis amat levis est, nec femina sola sed ipsi
Quos sapere et praestare aliis mortalibus aiunt,
Quos operit latus fulgenti murice clavus,
Quos vidi elatos regali incedere passu.
85Tu quoque sic affectus eras dementior illa
Forsitan et levior. virgo data farra legebat,
At tu farra dabas; dic, quae dementia maior?
Perge; opus est verbis aliquando arcere soporem.
¹¹ Continuo aspiciens aegre tulit aspera mater
90Et clamans "quo," dixit, "abis? cur deseris agmen?
Galla, veni, namque hic alnos prope mitior umbra,
Hic tremulas inter frondes immurmurat aura."
O invisa meis vox auribus! "ite," precabar,
"Ite, malam venti celeres dispergite vocem."
95Si quis pastor oves ad pinguia pascua ducat
Et vetet adductas praesens decerpere gramen,
Vel si iam pastas potum compellat ad amnem
Et sitibundo ori salientem deneget undam,
Nonne importunus, naturae inimicus et excors?
100Illa mihi vox visa Iovis violentior ira
Cum tonat et pluvius terris irascitur aer.
Non potui (et volui) frontem non flectere; virgo
Demissi in cilium de sub velaminis ora
Me aspiciens motis blande subrisit ocellis.
105Id cernens iterum natam vocat improba mater;
Galla operi magis intendens audire recusat.
Ut pede, sic animo sequitur. tum providus ipse
(Namque dolos inspirat Amor fraudesque ministrat)
Nunc cantu, nunc sollicitans clamore metentes
110Velamenta dabam sceleri, quo credere possent
Et soror et mater non audivisse puellam.
Falce repellebam sentes, ne crura sequentis
Levia, ne teneras ausint offendere plantas.
¹² Quisquis amat servit: sequitur captivus amantem,
115Fert domita cervice iugum, fert verbera tergo
Dulcia, fert stimulos, trahit et bovis instar aratrum.
¹³ Tu quoque, ut hinc video, non es ignarus amorum.
¹⁴ Id commune malum, semel insanivimus omnes.
¹⁵ Hoc animi tam triste bonum, tam dulce venenum,
120Cottidie crudele magis crescebat in horas,
Ut calor, in nonam dum lux attollitur horam.
Pallebam attonito similis, lymphaticus, amens,
Immemor, insomnis. nec erat res ardua morbi
Nosse genus; frons est animi mutabilis index.
125Ut pater advertit, mitem se praebuit ultra
Consuetum, quod et ipse suos expertus amorum
Sciret onus, blandoque loquens humaniter ore
"Dic," inquit, "dic, Fauste, quid hoc quod pectore volvis?
Infelix puer, haec facies testatur amorem.
130Dic mihi; ne pudeat curas aperire parenti."
¹⁶ Sit licet in natos facies austera parentum,
Aequa tamen semper mens est, et amica voluntas.
¹⁷ Ut facilem pater affectum prae se tulit, ultro
Rem confessus opem petii. promisit; et ante
135Quam brumale gelu Borealibus arva pruinis
Spargaret, agnati unanimes cum patre puellam
Despondere mihi. nec adhuc sine testibus illi
Congrediebar; eram medio sitibundus in amne
Tantalus. o quotiens misso cum bobus aratro,
140Ut vacuis aliquando esset sola aedibus, ibam!
Omnia causabar, stivam, dentale iugumque,
Lora iugi, rullam; deerant quaecumque, petebam
E soceri lare. sola tamen deerat mihi virgo.
Non deeram mihi; piscator, venator et auceps
145Factus eram, et sollers studia intermissa resumpsi.
Quidquid erat praedae, quidquid fortuna tulisset,
Ad soceros ibat; gener officiosus habebar.
Nocte semel media subeuntem limina furtim
(Sic etenim pactus fueram cum virgine) furem
150Esse rati invasere canes; ego protinus altam
Transiliens saepem vix ora latrantia fugi.
His tandem studiis hiemem transegimus illam.
Ver rediit, iam silva viret, iam vinea frondet,
Iam spicata Ceres, iam cogitat hordea messor,
155Splendidulis iam nocte volant lampyrides alis;
Ecce dies genialis adest, mihi ducitur uxor.
Sed quid opus multis? nox exspectata duobus
Venit, et in portum vento ratis acta secundo est.
Tum bove mactato gemina convivia luce
160Sub patula instructis celebravimus arbore mensis.
Affuit Oenophilus multoque solutus Iaccho
Tempestiva dedit toti spectacula vico.
Et cum multifori Tonius cui tibia buxo
Tandem post epulas et pocula multicolorem
165Ventriculum sumpsit, buccasque inflare rubentes
Incipiens oculos aperit ciliisque levatis
Multotiensque altis flatu a pulmonibus hausto
Utrem implet, cubito vocem dat tibia presso.
Nunc huc, nunc illuc digito saliente vocavit
170Pinguibus a mensis iuvenes ad compita cantu
Saltidico dulcique diem certamine clausit.
Et iam tres hiemes abiere et proximat aestas
Quarta: dies rapidis, si qua est bona, praeterit horis.
Si qua placent, abeunt; inimica tenacius haerent.
¹⁸ 175Fauste, viden? vicina pecus vineta subintrat;
Iam (ne forte gravi multa taxemur) eundum est.