Zuppardo, Matteo Mineo, saec. XV / 1, Alfonseis, Alfonseis Alf. Alfonseis (G. Albanese, 1990)

Postquam Alfonseis scripta est, urbs impia terris
Militibusque inimica suis suspectaque tantis
Fertur et in tantum processit perfida crimen.
Undique aragoneis miscetur navibus equor
5Ausonium, letoque fluit sub remige puppis
Regia et adversos pelagi tutissima fluctus
Sub duce ducta suo ratibusque superba ministris
Navigat hostilesque iterum defertur ad oras.
Nunc mare, nunc portus, nunc mestas circuit urbes,
10Obvia nunc ratibus, positis nunc obvia turmis,
Dumque altas turres et fortia menia felix
Diruit, Alfonso semper dat leta triumphos;
Nocte dieque vigil magnoque accensa favore,
Huc illucque agitur vacuamque meatibus urbem
15Obsidet. In magno servatur mesta dolore
Genua et afflicto mittit de pectore questus
Ingentes pariterque auris suspiria donat,
Navibus et turmis non officientia nostris.
Altera pars classis Teucros domitura superbos
20Mittitur, et magni divisa potentia regis
In partes felix fortisque adducitur ambas,
Quamvis dimissis terra legionibus ante
Horrida cum signis posuissent castra falanges.
In quascumque procul sua mittit brachia currens
25Occeanus terras, spatiosus semper et ingens,
Alveus in partes aeque dilabitur omnes
Inque procellosos abeunt paria equora fluctus;
Sic pater Alfonsus sua tendit brachia, sicque
Fortia delectis consistunt equora nautis
30Castraque militibus, sua vasta potentia turmis.
Hoc tu forte prius vanum sub mente gerebas,
Genua, et Alfonsum belli sine laude putabas,
Quamvis nota tibi sua vis manifestaque virtus,
Consilia, arma forent, totusque resurgeret orbis
35Principis offitio totque auxiliaribus armis.
Quid gemis, infelix? Cur quondam maxima ploras
Leticiamque tuis perdis singultibus et te
Tantopere affligis? Liceat gaudere parumper,
Si tot sceva tuos veniens Fortuna favores
40Abstulit et letis posuit sua pocula rebus,
Offitio sic functa suo; sapientia tantos,
Quos pateris, merito potuit lenire dolores
Et morbos curare tuos luctusque iuvare.
Non modica est virtus laetae servare temonem
45Sortis et in claro vitare pericula caelo
Atque in tranquillo componere lintea ponto;
Summa ea vis animi pollensque est pectus et ingens
Ingenium vitae primum componere mores,
Post tibi placatos sapienter reddere reges
50Obsequiis pedibusque tuis atque annua census
Pondera sollicita quam primum exponere dextra,
Quo tua tuta quies, tua quo mens laeta futuro
Exeat, et rebus praesint pia sceptra secundis
Prima fronte tuis, nulloque errore trahantur
55Pectora, mutatis cadem videare diebus.
Non decet ut multos facies gerat una colores:
Optima mens voto tantum depascitur uno.
Non gemitus lacrimeque pie potuere dolores
Abiecisse tuos, non suffectura venenum
60Tollere quae magno mictis suspiria caelo;
Aurea conca potest, haec est medicina saluti,
Haec menti spes certa tuae. Cum debita Christo
Feceris, Alfonso praestes, miseranda, tributum,
Teque piamque humilem reddas fugiasque tumultus
65Ingentesque animi motus et pectoris estus
Elatosque ad caelum oculos, quos, Genua, tecum
Adstantes animo non vis sedare superbo
At tu si obicias quondam per proelia regem
Magnanimum proceresque suos populosque ducesque
70Ausonio superasse mari, quae carmina gestis
Non veniunt scribenda tuis, cum gloria nulla
Nec tibi partus honor? Quae tandem iniuria sceptris,
Quaeve suis tineam potuere afferre triumphis
Tempora, et Alfonsum bello maculare potentem
75Caesareosque ipsos hoc ictos vulnere? Numquam
Navali bello capiti Victoria laurum
Praebuit, et ducibus nulla inde iniuria victis,
Nullaque res gestas titulosque industria laudes
Polluit; in primo consistit Gloria vultu.
80Servatur solis ea laudum fabula nautis,
Qui, pedibus celeres atque altis funibus apti,
Antennas plenis potuere ascendere velis.
Non opus est ducibus, non fas est regibus artes
Has belli didicisse tuas, animoque tueri
85Perdita imaginibus ducibusque nigerrima nostris
Et parvis que parva viris; at laurea pugnae
Reddita principibus, fuerint cum proelia terris,
Sunt ubi pro bello reges subeuntque labores
Ingentesque tenent recto moderamine turmas,
90Ne qua parte suas diffusa potentia vires
Perdat et extremis nequeat succurrere rebus,
Cum laudum pompa magnos promittit honores
Et facit optatis cessisse pericula votis.
Hanc animo reges, hanc toto pectore certant
95In gestis posuisse suis, hanc ordine multo
Nituntur per castra sequi, proceresque ducesque
Hortantur verbis, concedunt praemia dantque
Dona neoptolomis, currunt per proelia stantque,
Saepe suis hastas armis tenuere per hostes,
100Nunc ducis offitio, nunc magni militis usi,
Dantque animos iterum, verbis et pectore bellum
Vincitur: haec regum capiti dignissima laurus
Ducitur, haec magnos concedit habere triumphos.
Quid tibi cum Tirio quove estis sanguine leti
105Bellorum comites, inque omnia fata fideles?
Quo devincta animo sunt olim pectora? Quove
Inter vos pacto veniunt per federa leges?
Haec tua per populos decurrit Fama sicanos
Perque urbes Ligurum perque omnes horrida campos
110Evolat Italiae fertque haec nova proelia gestis
Criminibusque adiecta tuis, fertque omnia secum,
Quae modo das Tiriis, modo das, turpissima, Teucris
Artibus arma tuis, si quae sunt vera fatentur.
Sola tibi fidei vestis pauperrima plaudit,
115Caetera fumoso tollenda videntur ab igne.
I procul a nostro, crudelis vipera, cetu!
I procul, et sanctos fugiant tua crimina mores,
Ne vicina suos rabies tua pessima morbos
Misceat et populos offendat livida nostros.
120Nil tibi cum Christo, non est sanctissima sedes
Nec facies sua magna tibi non cognita, tergo
Vulnera, non lateri manibusque asperrima sanctis
Et pedibus defixa suis; pulcerrima Ditis
Atria sunt tecum, suntque optima munera tecum,
125Optima sed terris tristique infecta veneno.
I procul, et Teucros Tiriosque in pectore caros
Marmorea sub lege tene! Da federa, iunge,
Iunge tuos populos puppesque ad littora mitte,
Armaque perpetuis concede futura diebus
130Et rescripta patrum decretaque caetera solve
Et votis da quaeque tuis! Satiata voluntas
Et tua mens terris caeli dignissima perdit
Praemia et aeterne damnat tua viscera morti,
Hic ubi perpetuo torquent te Tartara luctu.
135Sic medicus, quociens egris conferre salutem
Desperat, quecumque velint dat pocula largus
Et quoscumque cibos, quae, cum concessa videntur,
Non procul adstantis mortis sunt signa futurae.
Non solum ante oculos quae sunt obiecta tuetur
140Ipsa hominis docti pollens sapientia, verum
Quae procul a tergo longo sunt ultima tractu
Prospicit et rerum recto tenet ordine finem.
Aspice quot gemitus, quot tu, miseranda, subibis
Tormenta et meritas sub tanto principe penas!
145Non caput extinctum gladio nimioque cruentum
Sanguine per terram, tantos cui Roma triumphos
Fecerat, in vultus tribuisset Caesaris olim
Ipse Tholomeus, si mesta pericula prudens
Caesareosque oculos prius inspexisset et ante
150Perfida sub tenui posuisset lumina rima.
Non Paris, ardentes oculos et pectora quamvis
Coniugis argivae stimulo percussus amaret,
Ad patris imperium perituraque menia Troiae
Fluctibus aequoreis Helenam traxisset amicam,
155Si patriae primum flammas clademque suorum
Ante oculos animi venturaque bella tulisset;
Ora Cleopatre fugeretque Antonius orbis
Divicias omnes, si quae post horrida frater
Coniugis abiecte posuit sibi proelia caute
160Conspicuo mentis vidisset lumine primum
Et morti coniecta suae. Prudentia certos
Fert secum clipeos contraque pericula muros,
Insidias laqueosque omnes hominumque tumultus.
At tu cum Tiriis cumque hostibus, impia, Teucris,
165Adversante tibi virtutum lege, recumbis
Stasque, sedes, recubas atque improba federa iungis.
Si quae scripta suis vates posuere libellis
Et quae codicibus legimus memorata fatemur
Vera, olim ausonio primum quam lictore classis
170Sisteret Eneae, ventis turbantibus equor
Neptuni, Tiriae currens defluxit ad oras:
Hic tunc crudelem fugiens pulcherrima fratrem
Condebat Dido letam Cartaginis urbem.
Ut primum accepit vectos ad lictora Troes
175Regina et pelago versas a turbine puppes,
Mente pia casus tantos miserata virorum,
Regem ipsum et socios comitemque recepit Achatem
In tectis thalamisque novis, atque optima lustrat
Auxiliis, pariterque dapes et pocula mittit
180Navibus et gentem meritis conduxit amicam.
At Venus, in frigio flectens sua lumina nato,
Dum dubitat quo se divertant tempora fato,
Cum studio alterius nati dat pectore flammas
Regine atque animum magno complevit amore
185Dardanio, penitusque ipsum de mente Sicheum
Abstulit: occlusum venis et sanguine scaevum
Dido tenet vulnus latitansque per ossa venenum,
Infelix lacrimas teneroque a pectore questus
Mittit et ardenti sua mens comburitur igni.
190Non habet unde suos possit de corpore morbos
Pellere seu tantos animi lenire furores,
Quominus in teneras vigilans sua flamma medullas
Sceviat et medica possit mitescere cura.
Hos tandem ingentes animi miserata dolores
195Totque graves luctus positasque in pectore flammas
Mitigat atque inter iunxit connubia Iuno
Dardanium Eneam et dominam Cartaginis ipsam,
Vota deum contra; gaudet pulcerrima Dido
Coniugio, et leti collaudant numina Troes
200Hocque vocant sanctum, caelesti a sidere natum
Augurium, dant thura deis, dant vota precesque
Ad templum pariterque aris sua munera ponunt.
Omnia leta patent, Tirii et troiana iuventus
Miscentur crebrisque parant convivia mensis.
205Heu, quam leta brevi spatio res clauditur et quam
Fata deum properant sortes mutare secundas!
Nulla diu felix mansit Fortuna, dieque
Interitura brevi variat pulcerrima vultus
Et ludos modo mesta suos, dat que optima tollit
210Uno dona die. Nam postquam maximus haeros
Accepit somnis fraudes ne ferret Yulo,
Italiam subito sociis et classe parata
Ventorum auxilio temptata per aequora poscit,
Hospite cum terra misera Didone relicta.
215Ut regina ducem summis a menibus ipsum
Dardaniamque videt portu discedere classem:
"Proh deus! Haec", inquit, "meritis sunt praemia nostris?
Haecque pie, hec magne redduntur munera menti?
Sic pater Ascanii, sic me delusit Achates,
220Sic quoque falsus amor, sic me troiana iuventus?
Sic ego fallor?", ait, "Nulla est cum crimine virtus,
Non vitam ante oculos feret haec iniuria nostros.
Est modo dulce mori: non me despectus Yarbas,
Non me deceptam ridebit barbara tellus.
225Namque ego dardanio feriam mea pectora ferro
Et mea promeritas capiet mens improba poenas".
Dixerat infelix, nudoque miserrima tandem
Incubuit ferro, vitamque in sanguine fudit.
Occurrunt famule, germana occurrit et omnis
230Cartago; mestis completur vocibus aether.
Ex illo Tirii Teucros Teucrumque nepotes
Infestos hostes hostesque habuere penates,
Quin cum Romanis bellum gessere superbis.
Gaudebant tumidi Troum de sanguine Poeni,
235Admixte quociens bellum tenuere falanges,
Aspera bella odiis olim crudelia, donec
Ipse Machammectus veniens componere sectam
Incipit et populos secta coniunxit amicos;
Lex eadem terris animum formavit eundem
240Inque abeunt ventos odia, et pastore sub uno
Horrida perpetuam ceperunt proelia pacem.
At tu, criminibus totque artibus impia falsis,
Livida cui nostris mens est et mesta triumphis,
Quamvis in secta nondum videaris eadem,
245Inter Dardanios, inter placidissima Poenos,
Dulcis amica sedes dasque hostibus arma, sagittas,
Ferrum, enses, cererem, clipeos, in litore naves,
Et demum quaecumque iuvant, contra omnia laegum
Imperia et veterum contra pia iura parentum.
250Te merito afflictam terris dux impiger urget
Pichius et posite circum sua castra falanges,
Et merito fortes tua torquent menia puppes!