1. ad Nigellam
Te mihi saepe olim memini iurasse Nigella,Per Paphiamque Deam, per Paphiumque Deum,
Nullo unquam nostros laesuram tempore amores
Constanti fidei foedere perpetuae;
5Nunquam vincla animi fracturam, solveret etsi
Vincla tui in cineres corporis atra dies.
Iurasti, sed verba tuis vix lapsa labellis
Huc illuc rapidi diripuere Noti.
Idcirco vereor poenas te falsa daturam,
10Laeduntur laesa numina spreta fide.
Perfidiae haec poena est mutata mente puellis,
Mutari ut videant ora fidemque simul;
Ut compti parvo canescant tempore crines,
Utque ligustra cadant, diffugiantque rosae:
15Quin et torpentem linguam, rictusque supinos,
Mirenturque atras fronte, genisque notas,
Et modo quae mendax peccavit dextera, eandem
Devinctam inspectent ariditate nova.
Tam dirum iurare nefas, et fallere Divos,
20In primis numen sancta Erycina tuum.
Idque est quod doleo, misero quid fiet amanti
Purpureus niveo si cadet ore nitor,
Si caligantes cernam mea sidera ocellos,
Si videam canas aurea vincla comas?
25Ah potius nox atra tegat mea lumina, quin et
Rumpite Dii vitae dulcia fila meae,
Quam bona tot spectem parva mutarier hora,
Quam pereant nostri semina cara mali.
In me unum exercete iras, haud digna puella est,
30Cui cadat ante suum candida forma diem,
Quae iam turpis anus primis spernatur in annis,
Cui fugiat nitidi luminis omne decus.
Ipse vel expendam sceleris poenam, ipse piabo
Quicquid dira volunt solvere facta ream.
35Impune huic liceat iurare, et fallere: mallem,
Quam vel pauxillum moereat illa, mori.
Parce Venus, te ipsam laedes, si laedere tentas
Quae laesit numen falsa Nigella tuum.
2. ad Salvatorem Rotam fratrem
Venisti tandem; reduci dare carmina fratriQuis neget? Aoniae dicite laeta Deae.
Faustinana prius festis operata choreis,
Rustica, sed domino munera grata paret.
5Ipsa olus, ipsa epulas laetissima ponat inemptas,
Quasque alit in tenero gramine mactet oves.
Addat et his praedam merulas, turdosque coloni,
Quotque domi agrestis vernula nutrit aves.
Lenia vina prius, mox promat et acria quaeve
10Rure premit, mittit quaeve Cirella mari.
Utque simul sacrae celebrent nova gaudia lucis,
Convocet ad dulces numina amica dapes.
Porrigat ante omnes florentia serta Patulcis,
Spargat odoratas Antiniana rosas;
15Mergillina ferat conchas, det Nesis echinos,
Pausilypus pictis ostrea tegminibus.
Aegle Nympharum pulcherrima, nobilis Aegle
Ad numeros saltans carmina nostra canat.
Cinctus arundinea Sebethus cornua fronde
20Lucidulas blando murmure fundat aquas.
Hinc Resina paret lauros, hinc Portica myrtos,
Barra uvas, largo sorba Cremana sinu.
Hinc foetus Summa arbuteos, hinc Trochia ficus,
Hinc Pollis cerasos, fragaque Fracta ferat.
25Adsit pampinea redimitus vite Vesevus,
Cui nova fumanti vertice flamma micet.
Tuque ferens cum matre hoedum, cum prole columbam,
Populea flavas fronde revincta comas,
Hercullana veni, laetae gratare sorori,
30Ni retinent fati te monimenta tui.
Nam vaga Nympha olim, patrio nunc litore saxum,
Ah nimis Alcidae te placuisse doles.
Mox ego contexta lectis de frondibus ara
Haec signanda levi cortice verba canam:
35"Frater adest, grandi mihi sit pro munere carmen:
Carmen amat, merito carmine dignus erit".
3.
Quo sine me mea vita erras? Quae lustra morantur?Tu formosa nimis, tu male cauta nimis.
Non secus ac, terras cum nox tegit atra tenebris,
Devia per sylvas saepe vagatur ovis:
5Audiri quae dum sperat, nemus omne querelis
Implet, et oblitas itque, reditque vias,
Donec balantis vocem lupus haurit, et alta
Nequicquam pastor rupe sedens queritur.
Scilicet haud tuto Satyris bona forma protervis
10Cernitur, et cupidis aurea Nympha Deis.
Turba rapax ruit in Venerem, pavidasque puellas,
Ut videt, ut flammas capta furore bibit,
Quinetiam cornu fugientes impetit, et mox
Setigera retinet turpis, inersque manu.
15Quid tibi cum sylvis? Sylvae mala saepe tulere,
Haud est digna feris pulchra puella locis.
Exemplo infelix tibi sit Peneia virgo,
Quaeque amor, et quae mox Pan tibi canna fuit,
Quaeque feras agitans modo Nympha errabat, at eheu
20Versa peragratis nunc fugit ursa iugis.
Exemplo orbatae longus Proserpina matris
Fletus, ab inferno praeda petita Iove:
Rapta subit tenebras, per prata virentia flores
Dum legit: ah quantum serta dedere mali.
25Sed tibi si tantum cordi latebrae, nemus, umbra,
Si tibi erunt tanti retia, lustra, ferae,
Ipse gerens amites humeris, et spicula dextra,
Decipiam volucres, conficiamque feras;
Ipse comes grati veniam pars magna laboris:
30Elysium tecum Styx erit atra nemus.
Interea Dea sylvipotens, cui talia curae,
Tuta sit auxilio fac mea Nympha tuo.
At si rumor erit praeter mea vota sinister,
Sit precor illa obitus nuntia fama mei.
4. ad Bacchum
Si mihi dexter ades, faveas si Bacche petenti,Numine si fiant vota secunda tuo,
Non iuvenem te mente levem, non corpore lentum
Effingam, capiti cornua nulla dabo;
5Non te iam madidum musto, somnoque sepultum,
Iactantem ad cyathos turpia verba canam;
Non dicam ut potus soleas arcana referre,
Ut dubium titubans fersque, refersque pedem:
Sed clarum gravitate virum, sed casta loquentem
10Te memorem egregia saepe nitere toga;
Quin purae sectator aquae, quin desidis expers
Diceris somni carmine Bacche meo.
Mox etiam cunctas narrabo ex ordine laudes
Quas peperit virtus bellica Marte tuo.
15In primis referam nigris ut victor ab Indis
Ipse triumphali comptus honore redis;
Devictasque urbes recolam, populosque subactos,
Ductosque ad currum barbara vincla Duces;
Nec sileam forti divulsum Penthea dextra,
20Nec sileam exitium stulte Lycurge tuum.
His addam aetherei turbantem regna parentis
Te quoque terrificis Rhoete perempte modis.
Atque novos Satyros vino thyrsoque furentes
Instituam binis ad tua sacra choris.
25Non Ariadnaeae iucunda incendia formae
Praeteream sociis addita sideribus;
Utque frui possis aeternum coniuge cara,
Contra ipsam caelo te quoque constituam.
Si tantum vati liceat, si carmina tantum
30Nostra valent, celeri carmina texta manu.
Mox sequar, ut semper quoquo vestigia vertis,
Te bona Pax, hilaris te comitetur Amor;
Ut lassis requies, moestis ut dulce levamen,
Ut lac infantum diceris esse senum;
35Ut sine te raro contingant gaudia plena,
Utque tuis spiret purpura nata genis.
Demum non vitis posthac tua tempora cinget,
Sed Romana dabit laurus utrunque decus.
Debita laurus erit, saevos quod fuderis hostes:
40Debita, quod Phoebum, Pieridasque colis.
Permessi perhibent te saepe ad sacra fluenta
Venisse, et lymphae posthabuisse merum:
Nec non ad numeros Musarum dulce canentum
Sopitum viridi procubuisse solo.
45Et tecum potos una duxisse poetas,
Ennius ipse fuit, Maeonidesque comes;
Ipse comes fuit et Flaccus, qui te sine nunquam
Pulsavit Latiae dulcia fila lyrae.
Fac Lenaee, igitur, ne sint precor irrita vota,
50Quae bonus e medio pectore promit amor;
Indefessus amor, qui nulli cedit amori,
Ut nulli cedunt Principis acta mei,
Cuius me pietas servavit, fidaque dextra,
Cum peteret nostrum bellua dira caput,
55Et cum Scylla vorax rapidis demergeret undis,
Absorptum tuto litore restituit.
Sic tibi foecundis vindemia laeta racemis
Impleat effuso grandia labra mero;
Sicque tua niteant argentea cornua fronte,
60Ut possit merito cedere Luna tibi.
5. ad Sertorium Pepum et loannem Antonium Seronem
Qui miser ah longo credebam vincere fletu,Rumpere qui molli saxea corda prece,
Hei mihi nec lacrymae, prosuntve precantia verba,
Dum Nisa obtusis auribus esse volet.
5Certe ego, flebilibus quae fudi verba querelis,
Sperabam saevas flectere posse feras.
Ah quoties durae pedibus proiectus amicae
Efflavi medio pene animam gemitu,
Nec tamen occlusas mea dicta admissa per aures,
10Stat surda Alpinis cautibus illa magis.
Saepe feram pretio tentavi vertere mentem,
At pretium tantum sanguinis illa petit:
Et tamen ah Veneris iuravit perfida numen
Prae me vel magnos linquere velle Deos.
15Tunc ego pollicitis captus, spe fretus inani
Spernebam Stygii ditia regna Iovis,
Spernebam quicquid poterant dare sidera cuiquam,
Spernebam Paphiae gaudia prima Deae:
Non bene mentis inops recolens, quam foemina fallax,
20Quam sit vel levibus mobilior foliis.
Foemina et a primis didicit mendacia cunis,
Coepit et a tenero nectere lacte dolos.
Ipsa prius sanos praevertens carmine sensus
Vitam homines docuit degere more ferae.
25Ipsa prius caelo deduxit sidera cantu,
Miscuit et dira tetra venena manu.
Ipsa prius meditata nefas, et fallere docta
Aequavit vili regna superba solo:
Troia olim largo late perfusa cruore
30Testis, et Iliaci causa Lacaena mali.
Causa Lacaena mali, quod nulla obliteret aetas,
Europae, atque Asiae grande Lacaena malum.
Ah nimis atra dies, Stygio tenebrosior Orco,
Cum blando cycnum fovit amica sinu
35Cumque etiam furor effraenus, male sana cupido
In flammas patriae te Pari moeche tulit.
Quo Pari moeche ruis? Non te potuere verenda
Hospitii, non te iura movere tori?
Verte parumper iter, nam carae incendia Troiae
40Humida per medii stagna vehis pelagi.
At si tantus amor Priami violare penates,
Nec retrahit patriae debita cura tuae,
Eia age rex pelagi fluctus ad sidera tolle,
Incute vim validis flatibus Hippotade;
45Obruite o rapido sceleratas vortice puppes,
Europae atque Asiae mergite grande malum.
Quo Pari moeche ruis fatali concitus astro?
Sero etenim sapiunt post sua damna Phryges.
Sed quid ego? Ah potius linguae mihi torpeat usus,
50Ausim quam dominam laedere laesus amans.
Etsi, quam valeat, didici, Romana puella,
Quam fera bella Venus Martis in urbe gerat,
Quin potius Divos moveant penuria linguae,
Perfidiae poenas vana puella luat.
55Tunc ego depictis subscribam vota tabellis,
Tunc mihi prae cunctis Cypria numen erit.
Tum mi Sertori, tum mi dulcissime Seron,
Si vos vel parvo tempore linquet Amor,
Votivas aras ultrici ponite Divae,
60Ut servet vestro mox in amore fidem;
Et qua saeva iterum placari Tartara possent,
Romanam et Tuscam sumat uterque lyram.
6.
Felices nimium servi Romana propago,Quos ornat fidei, quos pietatis amor.
Turcarum classis longo maris intervallo
In Surrentinos verterat arma lares:
5Dumque urbem incendit, spoliat dum templa, rapitque
E matrum pavido pignora cara sinu,
Nec tam cura fuit captos abducere cives,
Ferrea quam vestro solvere vincla pede;
Vos illos, quorum imperio mala multa tulistis,
10Barbaricis iuvit surripere e manibus;
Sublatosque humeris, ductosque per invia montis
Servastis tuto lustra sub alta loco.
Quaeque parata aderat fatorum munere vobis
Libertas, per vos hostibus ipsa data est.
15Felices nimium servi, felicia vincla:
O sic vita velim serviat usque mea.
7. ad Iulium Caesarem Caracciolum
Iuli, quem Phoebus simul, et Cytherea vicissimErudiit, per quem fulget uterque magis,
Etsi nos vario turbat fortuna tumultu,
Et vetat antiquis ocia tuta focis,
5Etsi nos trepidis agitat Mars efferus armis,
Nec sinit Aonias vivere in urbe Deas,
Hincque furens subito populus ruit undique motu,
Hinc arce aeria flammea saxa volant,
Ipse tamen Veneris puer improbus, ut suus est mos,
10Saevius in nostro pectore bella gerit.
Non illum aeratae terrent per compita turmae,
Non tuba, non socia tela retorta manu.
Ipse habet humano madefactas sanguine pennas,
Caedibus assuetas, vulneribusque manus.
15An ne igitur poterit tibi mittere carmina, cui sit
Hinc Mars, hincque suo semper Amor lateri?
8. in obitu Antonii Epicuri
Tune Epicure iaces animae pars optima nostrae?Tune iaces Charitum, Pieridumque decus?
Usque adeo immitis saevit lex improba fati?
Usque adeo in magnos mors furit atra viros?
5Tu poteras blanda fatales voce sorores
Flectere, praecipites tu cohibere manus:
Et tamen ipse siles nigro levis umbra sepulcro,
Nec vatem Charites, Pieridesque iuvant.
Debuerat laniata sinum, crinemque soluta
10Surripere e medio Calliopea rogo.
Ipsa tibi aeternas felicia pocula lymphas
Praebuit, et vellet serta dedisse tibi:
Quae magni crines olim cinxere Maronis,
Quaeque Tibulle tuos, quaeque Petrarcha tuos.
15Te moriente sacri Permessi exaruit unda,
Excussit laurus te moriente comas.
Dissiluit summo Parnasus vertice, et atra
Nube suum obduxit te moriente nemus.
Tum Phoebus citharam perfregit pectine verso,
20Tum cecidit capiti laurus amata suo.
Solus abit, solus montes, sylvasque pererrat,
Flebilibusque movet saxa, ferasque modis.
Non tantum, Eridani cum flagravere salicta,
Deflevit nati tristia fata sui.
25Infelix Phaeton animosis perdite coeptis,
Quid male caute petis? Cur tibi fata paras?
Metiri poteras annos, viresque, animosque:
Aequa humeris aptet pondera quisque suis.
At nos exemplum miserae terrere ruinae
30Debuit, et poteram, non tamen abstinui:
Lucis enim maioris amor nos perdit, et urit
Maior quae medio pectore flamma calet.
Quinetiam lacrymae, quarum nos mergimur undis,
Sunt, quibus Eridanus cedere iure potest.
9. ad Fernandum Carrafam, sancti Lucidi dominum, | de Clarice Ursina, cui rosa insigne est
Carrafa Idaliae miles spectate cohortis,Cui dedit ipse suam Phoebus habere chelyn,
Dic, precor, Elysiis culta est num forte viretis
An nostra est Paphiis vallibus orta rosa?
5Num rubet effuso Veneris depicta cruore?
Aurorae roseo num modo lapsa sinu?
An Charis, ut se ipsam felici in flore referret,
Hanc potius propriis excoluit manibus?
Nunquid odoratum Paestum, collisve beati
10Pausilypi, aut laeto protulit Aegla iugo,
Nobilis Aegla meo fidissima testis amori,
Quaeque meo illustris carmine forsan erit?
Num talem Alcinous? Talem num sevit Adonis?
An ne rosa est, cuius nomine dicta Rhodos?
15Crediderim spreta Phoebum Peneide fronde
Compsisse intonsas floris amore comas:
Immemor antiquae flammae Deus, immemor at non
Saevitiae, atque fugae dura puella tuae.
Vana in amore fides, longi vertuntur amores,
20Vinceris ah Daphne flore relicta novo:
Nullus honos lauro posthac, rosa prima poetis
Gloria, quae facili ducat ad astra via.
Cede puer male caute, tua flos perdite forma,
Cede Amarante rosae, cede Hyacinthe rosae.
25Cedite victrices lauri, tua tempora circum
Necte triumphator, necte poeta rosis.
Certa fides, vati quis non bene credat amico?
Hanc Romana suis nutriit Ursa genis;
Ursa duas inter clarum decus addita caelo,
30Cuius fit claro clarior ore polus.
10. ad Christi Dei crucem
Fortunata arbos, quae reddis germina vitae,Digna olim regem sustinuisse poli.
Fortunata nimis, per quam caelestia regna
Humano generi scandere posse datur.
5O tua me semper dulcissima contegat umbra,
Umbra vel aethereo lumine clara magis,
Atque adeo immoto vitalis pectore radix
Haereat, ut nulla vellier arte queat.
Ara, ubi caelestis mactata est victima, cuius
10Sanguine deletum est crimen, et orta salus.
Arca, ubi servatum est, tristis cum perdidit imber
Singula, mortalis seminis omne genus.
Crux bona vexillum caeli, clarumque trophaeum
Elatum forti celsa sub astra manu.
15Fortunata arbos, cineres vel ad usque supremos
Esto comes, dubiae metaque, duxque viae.
Per mare, turbatis cuius demergimur undis,
Tu mihi clavus eris, tuque phaselus eris.
Praevia tuque die deserta per invia nubes,
20Ignea tu media nocte columna mihi.
Tu mihi virga, olim quae floruit ordine miro,
Tu mihi, qua saxi vulnere fluxit aqua.
Tu, qua Taenarii perfracta est ianua Ditis,
Oraque tergemini contincuere canis.
25Tu mihi virga illa es, vastum qua finditur aequor,
Dulcescit tactae qua vel amaror aquae.
Crux bona vexillum caeli, clarumque trophaeum
Fixum victrici celsa sub astra manu.
Fortunata arbos, quae reddis germina vitae,
30Digna olim regem sustinuisse poli.
Nil mihi cum Musis posthac, tu Musa vel una es,
Nil mihi cum lauru, tu mihi laurus eris.
Mors mala sub ligno per te procumbit eodem,
Quo nata in nostrum prodiit exitium.
35Sub pedibusque tuis victum facinusque, nefasque
Proiacet, et quicquid culpa vetusta tulit.
O precor in te configar, si magna precari
Mi datur, et tantum promeruisse licet.
O utinam ad truncum moriar, sub stipite condar,
40Tu Mausoleum, tu mihi Pyramides.
11. ad Angelum Constantium, de obitu sui
Pone modum lacrymis, Constanti, parce dolori:Saepe Deis nimiae taedia sunt lacrymae.
Etsi te nati tantum mors turbat adempti,
Quicum prima domus gaudia lapsa iacent,
5Quid quereris? Non causa tuis venit aequa querelis:
Iure quidem terris omnia nata cadunt.
Iure dedit natura mori: natura voluntas
Firma Deum. Superi quid nisi recta volunt?
Adde, quod est etiam mors contemnenda beatis,
10Quod sapiens miserum nec putet esse mori.
An nescis quot vita malis obnoxia? Quae sit
Humani infelix conditio generis?
Undique perpetuo iactamur turbine rerum;
Hinc fati, hinc casus vertimur arbitrio.
15Fortia per varios spectantur pectora motus,
Erigere intrepidos Fors violenta solet.
Callidus iratis laudatur nauta procellis,
Et decus accepto vulnere miles habet.
Non animum cauti sic miraremur Ulyssis,
20Sensisset placidum si maris ipse Deum.
Scilicet huc illuc vario cum fluctuat aestu,
Tunc mens signa sui roboris apta dabit.
Euander natum, natum quoque Nestor ademptum
Flevit: at humentes tersit uterque genas.
25Frustra etenim querimur, nequeunt si fata moveri,
Pascitur humano ferrea mors gemitu.
Cuncta dies minuit, tu victor temporis esto,
Fac per te veniat mitior ipse dolor.
Te vocat ad suetos cantus, suetasque choreas
30Cynthius, et numeris commovet antra novis;
Te sine Cyrrhaei longum tacuere recessus,
Fons sacer arenti te sine sordet aqua.
Filius aetherei gaudet novus incola regni,
Et captat puri praemia digna animi;
35Non illi hi gemitus curae, quin forte perosus
Tot lacrymas, queritur de pietate tua.
Perpetuam humanos questus turbare quietem
Credimus: Elysium pax tenet usque nemus.
Illic tuta quies, tranquillae et gaudia vitae,
40Quisque pius certis perfruiturque bonis;
Illic quisque sibi felices transfigit horas
Securo calcans gramina laeta pede;
Illic aeterni flores, aeterna vireta,
Mensque alitur veris candida deliciis.
45Eia animum compone aegrum, compesce querelas,
Nati ne rumpas ocia sancta tui.
Sat lacrymis maduere genae, sat lumina flerunt,
Turpe nimis turpe est fata dolere nimis.
