1. poetas divino furore excitari, | et prope felices esse
Coelestis intus excitat vates vigorUltraque semper promovet
Illhic ut illos sistat, unde moverat,
Coeloque cives afferat.
5Donecque sedes incolunt mortalium
Hac obiti caligine,
Virtus tenebris una solos eximit
Ardente sole purior
Splendore cuius tutiores ambulent
10Ferantque lucem caeteris.
Hinc non honorum, non opum cordi pedem
Volens edaces admovet
Ad sacra certo qui semel ritu pedem
Musis dicata contulit,
15Vitat sed aegrum vulgus, odit anxii
Curas ineptas ordinis;
Aeque dolori gaudioque deditus,
Neutro retentus laeditur;
Optat frequenter, nec cupit; cavet, neque
20Pavet timore territus.
Ergo aut patentes circuit mundi plagas
Floremque rerum colligit,
Dum multiformis interim coloribus
Natura doctis pingitur,
25Aut quid decenter expetatur omnibus
Iugi labore quaeritat,
Cultisque mores mentibus probos serens
Inculta quaeque praeterit,
Aut saepe laetos inter admissus choros
30Ludit latenter virginum
Ad quos aperte progredi nullis datur,
At ire clam paucissimis.
Illhic, amoenae vallis in recessibus,
Frondentis alte populi
35Aestum sub umbra vitat, aura leniter
Remurmurante, frondium.
Illhic, virentis floridum campi solum
Innoxius perambulat,
Vel ad sonorum vitreae lymphae caput
40Curis solutus sternitur,
Grato vel antro iam deo plenus sedet
Lyraque Musam suscitat,
Antro, quod hederae vestiunt circum sacrae
Laurusque obumbrat mystica,
45Heroas unde tum virosque laudibus
Divosque dignis concinit.
Quid hoc beatius? Quis huic opes simul
Omnes furori comparet?
2. ad Laurentium Lauretanum patricium Venetum: | phoenix, sub qua domus Lauretana significatur
Miranda ponit iandiu nidos avisHoc sub vetusto stipite
Et usque ab Indis et Rubro advectos mari
Miros odores congerit,
5Quibus se adurit, et innovans sub unica
Aeterna lauru permanet.
Iam qualis, ornans purpura pennas, recens
Illustrat auro verticem
Et in feroces iam volucres sic Iove
10Vires volente comparat,
Applaudit alis et sinu mites fovens,
Clangore segnes excitat,
Vestra haec sub alta nam domus lauro viget,
Phoenix perennis altera,
15Quae semper aequos, semper in re publica
Summos futuros parturit
Habetque semper, semper et bonos domi
Forisque profert principes:
Ceu cui, favente nunc polo, rerum graves
20Virtus habenas credidit,
Sub quo verentur patrias leges mali,
Gaudent at illis optimi.
Ac cum nefando Martius gradu furor
Urbes oberret italas,
25His bella mitis arcet ex oris procul
Adaucta pax felicibus.
Tuentur aequi scilicet divi piam
Gentem sub almo principe.
3. patriae gratulatur | quod sub ditionem Venetam venerit
Aetatis actae plurimam sub aureisPartem peregi legibus,
Donatus urbe donec Antenorea
Illhic vacabam litteris;
5Mox Tarvisina, factus hic quoque munere
Civilitatis auctior,
Vel esse dum me civitatum principis
Quandoque iuvit incolam.
Istius ergo publicae mores rei
10Quot vel fuerunt optimae
Iam nemo, ut ipse, noverit quidem, neque
Magis sit illi deditus
Quam mens parere pro virili concupit
Huic nostra semper unicae.
15Miretur ecquis si videri gestiam
Nunc usitato laetior?
Gestit quod intus spirat ac fervens mihi
Pleno redundat gaudio.
Videbo te ne dulcis, o te patria,
20Videbo sub sanctissimo
Semel senatu, te videbo immobili
Frui quiete, patria,
Qua civitates sempiterna moribus
Agunt beatis caetera?
25Redibis ergo nobilis potentium
Quiritium colonia
Nunc in nitorem pristinum, nunc os situ
Demes honestum squallido!
Videre iam videmur altis substrui
30Portus decenter molibus;
Prolapsa priscis undecunque moenibus
Novo reduci coctili,
At templa miris excitari sumptibus
Cultu dicanda numinum;
35Privata quin et tecta passim civium
Domos parari dirutas,
Coli feraces undique extantis tuos
Colles honustos frugibus.
Diceris Aemiliae urbium, ut quondam, omnium,
40Ariminum, urbs pulcherrima.
4. gratiarum convivium
Invitat olim Bacchus ad coenam suosComon, Iocum, Cupidinem.
Discumbit una Liber ac Amor; Iocus
Comosque contra proxime.
5Illis decenter subministrant Gratiae
Grati saporis pocula
Succosque miscent, et venena temperant
Multi vicissim palmitis.
Iniusitato proluunt se nectare
10Plene sodales uvidi,
Ac forte iusto plus parum dulcedine
Lactante capti ingurgitant.
Hic inter aegros incipit verbis deos
Ridenda primum rixula:
15Graves Amori Bacchus obiectat dolos
Quibus frequenter utitur,
Illi Cupido vana ludens gaudia
Blaesasque voces exprobrat;
Como Iocus risos leves, Comos Ioco
20Sales ineptos obiicit.
Mox in capillos atque ocellos advolant
Manusque nectunt parvuli.
Adsunt sorores illico tres perditis
Pacemque suadent optimae.
25Tandem sagittas et pharetram clanculum
Bacchus Cupidini involat;
At vi nitentem florida Iocus coma
Como coronam diripit.
Sic inde scissis crinibus cedens Amor
30Matri fit obviam ebrius,
Comos facetos ad viros se proripit
Per angiportum devium,
Bacchus Iocusque contrahunt foedus, brevi
Mox desiturum tempore.
35Ast ut propinquans sordidum natum mero
Venus madentem conspicit,
Irata secum, limpidum ad fontem manu
Apprensum et haerens attrahit.
Huic rore puro protinus lavat sacri
40Crines solutos verticis
Pectitque et aegre extricat, ac dat undique
Collo nitenti pendulos.
Sed forte oberrans rosidam manus cutem
Contigit acri pectine:
45Tum laesus ille subdit accensam pio
Facem parentis pectori.
Ambusta at ipsa, ut erat, in undas prosilit
Secum trahens Cupidinem.
Fons unus ergo sic levatos dispari
50Ambos calore liberat.
5. ad Vincentium Quirinum patricium Venetum: | vellus aureum
Ovem relicto pastor educens gregeAlcon sub antro collocat
Illicque solam sedulus sectis alit
Herbis et haustis fontibus.
5Nusquam vagari nanque sub divo sinit,
Septo sed arcto continet,
Candente donec quae nitebat vellere
Atro colore obducitur:
Dehinc et virenti cerulove saepius
10Nec non rubore spargitur.
Tandem, priore restituta tegmini,
Albere rursus incipit
Sensimque tantum prodit, ut spectantibus
Visus acumen auferat.
15Tum pastor illi subministrat largius
Quaesita passim pabula,
At ipsa, quod mox omnibus mirum foret
Quicunque propter incolunt
Silis fluenta, protinus pingui satur
20Laeti sagina graminis
Insigne mutat tergus, ac illi undique
Vellus renidet aureum.
Auroque dentes, et pusilla cornua,
Parvaeque fulgent ungulae.
25Surrepta demum nobilis fato pecus
Spirans et aurum concidit.
At laetus Alcon divitis pondus gregis
Domum referre nititur
Festumque pastor aurifex agit diem
30Habetque divis gratias.
Meram, Quirine, luseramus fabulam
Hanc, quam tibi nunc mittimus.
Sunt qui subesse non nihil tamen putent,
Quod fors nec ipse attenderim,
35Hinc illae ineptae fictiones saepius
Et longa commentaria.
Supersedeto tu, nec, ut rerum omnium
Scrutator es gravissimus,
Hic e tenuibus erui quicquam velis,
40Quod nec subest reconditum.
Non nulla priscis excidisse vatibus
Ferunt furore percitis
Ac esse paucis illa vere cognita,
Abstrusa nanque permanent,
45Educat ipsa ni quis e penetralibus
Reddatque aperta posteris.
Quae vix probarim: tam potest antiquitas
Quam nos fidem verbis damus.
At excitari dixerim vates tamen
50Ferrique mentis impetu,
Id vel movente intrinsecus causa, vel id
Coelo favente prodeat.
6. ad Perollam: | commendatio lintei elegantissime acu picti
Opus videre contigit mirum mihiNovae profectum nunc ab arte Palladis,
Natura quale vel potens pictor daret,
Laetum et feracem qui referret hortulum,
5Veris colores aemulatus floridi.
Apellis aeque nec tabellae moverant
Spectantium animos aut Myronis aerea,
Ceu viva foret, operta tauris bucula,
Gregem gregisque sic ducem fefellerat,
10Nec Praxitelea marmor in sacros deum
Virtute vultus expolitum verterat
In se tuentes, ut Perollae sericum
Me movit Iphi munus hoc missum suo:
Tantum quibusque in rebus excellentia
15Pollet, sibique conciliat et secum trahens
Mentes potenter nectit admirantium.
Iam nunc quid elegans acu possit manus
Videtur arcto redditu telae sinu,
Ubi virentis herbido terrae solo
20Arbusta ramis pullulant florentibus.
Spectare parva quoque licet animantia
Passim recessus ut subintrent abditos
Densisque rursus e latibulis exeant
Et prata cursu perferantur mutuo,
25Ut rupe ab alta rivulus cadens fugit
Inter lapillos et suborta gramina
Virentque fontis ora musco limpidi,
Ac ut canorae vepribus sidunt aves
Et ut sub undis vitrei pisces natant,
30Insecta quin et muneris partes sui
Auctura ut haerent, cursitant, repunt, volant.
Et ridet omne quicquid hic pictum vides.
Sed iam vaganti dandus est Musae modus,
Certare nequa videar imprudens tibi
35Frustra minutis hisce tecum versibus,
Perolla, dulce seculi nostri decus.
7. ad Franciscum Cornelium patricium Venetum
Corneliorum gente qui ducis genusClara, vetusta, divite,
Francisce, iambis te quoque in nostris locum
Tenere vel primum velim,
5Sed nullus altum vasculo fontem brevi
Tentarit unquam claudere,
Nec ipse sperem posse quae tibi attinent
Dici minuto carmine.
Vide quid error seduli vatis queat,
10Ut tendam illhuc, quo nequit.
Priscae ne tenui proferam domus lyra
Opes, viros, praeconia?
Dicenda vi sunt grandiore haec plurimi
Oris, vel alti carminis.
15Sat est amico tantulo velut mihi
Referre solum hoc quod potest,
Ut fons honestae scilicet prolis scatet
Semper viris uberrimus,
Quos inter, ampla honoris et rerum vigens
20Successione, oleveris.
Ac ut honestant hi, ipse sic illis decus
Contra refulges splendidum.
8. ad Andrionem Artusinum Ravennatem: | carmen ex solis iambis
Iambe, cede quam potes meus celerEt alta regis ora scande fluminum:
Ubi vetusta fiet urbs tibi obviam,
Mei sodalis Andrionis optimi
5Amoena dulcis et beata patria,
Ibi salute plurima prius pete
Eum, subinde nos valere dicito.
Requiret ille forsitan, quid egerim
Diu, vel an quod actitem frequens opus.
10At ipse sorte me referto vivere
Mihi benigna quam dedere sydera,
Vel aequa mens paravit, ut nimis nihil
Velim, satisque subministret usui
Brevis scatente fontis ore copia.
15Et ut Camoena succinit modos mihi
Quibus videtur admovere seriis
Volens iocosa, nec minus lubens statim
Amarulenta temperare dulcibus.
Mihique vita, quae solebat, ut sedet
20Modesta semper, omnibus iocis tamen
Referta, ni quod absumus cupidine
Procul, petebat aegra qui levis mihi
Frequente corda, nec gravi diu, face.
Sed haec locutus ante, quaere postmodum
25Quid is lucretur usque cum negociis
Quae honesta et aequa plurima, ut virum decet,
Agit frequenter, et subinde splendidum
Sibi reique publicae decus parit;
Itemque prole cum sua ut valet pater
30Domusque ut omnis. Interim ne litteras
Situ perire squallidas putri sinit.
At ille mente concitus tamen deum
Suis honusta saepe multa gratiis
Dabat favente Gratiis Apolline.
9. ad C. nuper initiatam
Quo virgo tendit omnium pulcherrima?Quo te misella subtrahis?
Ubi decorem protinus tantum, velut
Effecta vecors, occulis?
5Heu quo repente, quo fugis? Quo te tibi
Aufers malorum nescia
Quae te petent, te different, in te undique
Facto ferentur agmine?
Ubi parentes impie temnens gravi
10Dolore fessos deseris,
Quibus cor una eras, et una spiritus,
Erasque prorsus omnia?
Hostilis ecquid improbe quicquam magis
Manus patrare quiverit,
15Quam si foventis filiam matris sinu
Aut patris amplexu auferat?
Opes, inepta, divitis tantas domus
Sumptusque tantos despicis.
Ornatus annos qui tenellos, qui genus,
20Qui te decebat spernitur.
Quam tristis omnis, heu, iuventus linquitur,
Sed inter omnes tristior
Aetate siquid florida tuas puer
Optarat ardens nuptias,
25Qui te tuosque prole felices diu
Pulcra nepotum redderet.
10. responsio pro C.
Tentare quid tot impiis piam modis,Vates, puellam iuverit?
Quae vovit uni protinus se maximo
Constanter orbis Principi,
5Ex quo beata haec cuncta, quae iactas, fore
Brevi caduca noverat,
At firma contra, quae sequatur, omnia
Nulloque laesa tempore.
Sunt ista, quae tu colligis, quidem bona
10Vitaeque prorsum commoda,
Sed implicata pluribus passim malis
Plus fellis et mellis minus
Habent, nec uno perseverant ordine,
Incepta sed vix desinunt.
15Nec illa caros sic parentes deserens,
Ut reris, errat impia,
Hos nanque tanta caritate amplectitur
Quam magna natae convenit.
Nomen sed illis anteponit optimi
20Rerum Parentis omnium,
Facitque solum id maximi, praeque Unico
Nil esse ducit caetera.
Ergo parentes quam sibi ablatam, putent
Vero Parenti redditam.
25Perculsa quin et tristibus tandem modum
Ponat iuventus lachrymis.
Quae nanque spretis invidia mortalibus
Nupsisse Divo virginem?
11. ad Bertutium Lambertum, | ad quem significat mittere tres subsequentes odas: | Faunum, Lycen et mutuo amantes
Si quando curas pectoris graves sacriLevas honestis lusibus,
Lamberte, quos nunc mittimus iocos tibi
Omnino ne tu spreveris.
5Faunum videbis nubilem sequi Lycen
Locos per omnes avios
Quocunque praeceps illa sese proripit
Dulcisque differt nuptias.
Leges ut Orus alteram Lycen sibi
10Amator optet fervidus,
Ut Flora et Alcon mutuo se diligant
Parique se affectu beent.
Haec submonere visus es pridem mihi
Ludens ut ad te scriberem,
15Qui dum iocosis mutuare seria
Condis amara dulcibus.
12. Faunus
Amore captus nubilis Faunus Lyces,Eam dicari coniugem sibi cupit.
Sectatur, instat fervidus, celer, furens,
Quocunque se fert illa, quo pavens fugit,
5Quo se recipiens fessa anhelansque occulit,
Vel cum profundi fluminis vadum natat,
Vel cum latebras infimae vallis subit,
Densae vel intrat abditum silvae sinum,
Rupes vel alti dirutas repit iugi.
10Solatur acres interim curas tamen
Quandoque lassus ad sacrae lymphae caput
Dulcique blandis consona verbis lyra
Nymphis amores conquerens suos canit.
"Nymphae, perennis fontis almae praesides,
15Quae me cadentem iam atque semimortuum
Vestri frequenter ope liquoris excitum
Fovetis, atque alacriorem redditis,
Ut sorte cursus iam mihi datos sequar,
Ecquid pii me compotem voti queam
20Unquam videre? An semper infensus meae
Luci, meoque spiritu degam gravis?
Quae vita, quae cor unice spirat mihi.
Desyderatos ecce in amplexus feror,
Et cara tendo insaniens ad oscula.
25O delicati pectoris papillulas,
Iam semipomae molliter quae prominent!
O colla Parium marmor excedentia!
O suavianda centies labellula!
Sparsas rubentes ore quid dicam rosas
30Albis ligustris candidisque liliis?
Totius edam quid micans oris iubar?
Vel quae serena fronte lucent sydera?
Et quicquid illic aureus vertex tegit?
Cum nocte semper et die me saucient
35Quae pulchriora suspicor latentia."
13. Orus ad Lycen
Tenebo te nunc et fruar cupidineDesyderato tandiu, Lyce, mihi;
Spectabo praesens, aemulique syderum
Ictus ocelli sustinebo comminus.
5Deosculabor os tenellum suavio
Presso labellis molliter mellifluis.
Gratas amantis en tibi voces prope
Haurire cupidis nunc licebit auribus.
At ipse felix et beatus audiam
10Coram sonantis dulce murmur osculi.
Narrabis, ut me maximi solum facis,
Et cuncta pro me iam tibi sordent simul,
Ut prorsus uni te colis et ornas mihi,
Et mi placere, quo queas, semper cupis.
15Contra sed inquam, miserum ut ipse me putem
Ni semper una tecum agam praesentius,
Ac ut propinquem deserarque nuspiam,
Horrenda quaeque cupiam adire et perpeti,
Omnique tecum coner ut degam modo,
20Et mente saltem, re nisi detur, siem.
O me beatum teque contentam, Lyce,
Quod sic in unum prospere convenimus!
14. Flora et Alcon mutuo se amantes
Amica sicui praestitam fidem servat,Laetoque ridens annuit Venus vultu,
Dici beatus hoc magis potest nemo.
At siqua amantem perdite est virum nacta,
5Cupidinisque vinculo tenet vinctum,
Felicitati iam sibi viam fecit.
Sed siquis ardet, nec parem refert ignem
Grato ex Amore, nec sibi modum ponit,
Miserrimis aeque omnibus miser vivit.
10Quod ne superstet providis onus vobis
Cavetis una, mutuoque vos inter
Pendetis affectu, unicique consensus
Dulcem tenore ducitis pio vitam.
Sic haeret ulmo proxime diu vitis,
15Inseparato compari gemit turtur,
Uno palumbes congerunt loco nidos,
Adiunctus uni pipilat suae passer.
15. ad Hieronymum Actionum Avogarium Tarvisinum | commendatio tabulae quam pingendam et ornandam curaverat
Tabella divae dedicata PalladiPictore nuper diligente prodiit,
Spectanda nobis et colenda posteris,
Ni prorsus obstet temporum vecordia.
5Hanc mirus addens artifex lignarius
Circum columnas et coronam, reddidit
Maiore dignam protinus spectaculo.
Tantum decoris contrahunt quae proxime
Apte cohaerent, et simul lucem ferunt.
10Debetur istis certa laus, et forsitan
Uterque nostro vivet olim carmine.
At Avogari, qui studes hic invicem
Certare summos, et subire dispari
Virtutem censuram acriter spectantium,
15Nec ipse laude debita fraudabere.
Pollere miris haud parum est sic artibus,
Pictoria hic velut, ille fabrili potest.
At his favere et hos fovere splendidum
Et grande munus, sed magis tanto quidem,
20Quanto videntur ista paucioribus
Ut sint favore quolibet dignissima.
16. ad Paulum Decanalem patritium Venetum: | eos beate vivere qui amori et disciplinis incumbunt
"Silene, nam cum dulcis Euhyus tibiInflare venas coeperit
Arcana claro cuncta cernis lumine
Ultroque visa praedicas,
5Dic, oro, quae nam causa sic mortalium
Mentes inanes concitet,
Volens ut ullus haud vicem ferat suam
Sed quisque prorsus improbet."
Haec ego, mihi cum reddidit contra deus
10Amotus ora cantharo:
"Ne quaere quod mortalis unquam vis nequit
Indagine ulla consequi.
Sic est, supremo sic semel visum Iovi,
In aes ut aurum verterat,
15Ferroque deinceps inquinarat secula,
Quondam beata et aurea."
Haec fatus ille munus ad suum redit,
Sitimque sedat anxius.
At tu per omnes, Paule, ne putes tamen
20Id usquequaque porrigi,
Ut nullus unquam sorte contentus sua
Possit beatus vivere.
Verum putato quos hiantes videris
Vel semper his honoribus,
25Quos aura vulgi ventilat, vel rebus his,
Fortuna quas dat unica,
Eos nec ulla sorte contentos, neque
Ulla beatos degere,
Sed esse multa, triste quae virus queant
30Horum per artos spargere.
At qui relictis anxiis curis procul
Vitam quiete protrahit,
Vel qui puellae gratus in sinu suae
Amoris igne aduritur,
35Aut qui sororum concitus sacris novem
Phoebi furore ducitur,
His pura mentis lux renidet omnibus,
Aerque cedit nubilus.
Hinc tu pudenti, nam sapis, cupidine
40Rarae teneris virginis,
Et verba tum modos amas, tum splendidi
Vultus nitorem suspicis.
Hoc praestat aegro sanus, hoc intelligens
Indocto amator interest.
45Ingressus hanc tu semitam complecteris
Quicquid beatis convenit,
Nam singularis obtigit quondam tibi
Primis ab annis indoles.
Mores secuti sunt et artes optimae,
50Quibus potenti caeteros
Praecurris ausu iuvenis, ac harum quoque
Ardore flagras intimo.
Uterque summus est et impotens amor,
Uterque coelo provenit.
55Nutu tuetur ille se Cupidinis,
Hic lege contra Pallados.
Quis sorte non contentus hac? Quis denique
Te non beatum duxerit?
17. ad Angelum Chabrielum patritium Venetum: | vivendum esse et amandum
"Vivamus, atque nos amemus, Lesbia"Vatum Catullus optimus cum diceret,
Non dixit uni, sed, ut opinor, omnibus.
Est vita rebus praeferenda singulis,
5At hanc volentes perdimus semper tamen,
Et mille miseram spiculis confodimus.
Amare cunctis ac amari convenit.
At cuncta subter syderum cursum licet
Amore perstent, et labent discordia,
10Hunc tamen amaris vocibus lacessimus
Et nunc procacem, nunc protervum, nunc gravem
Vanumque saepe dicimus cupidinem,
Quasi cupido haec sit gravis mortalibus.
At ni sit ista, quid boni relinquitur,
15Dispersa in unum quod reducat amplius?
Natura cuinam deferet primordio
Contraria ut quaeque invicem coherceat
Nexisque ab illis exeant viventia,
Ni vis amoris id ministret abditi?
20Sic est; malorum causa nos nobis sumus.
Vitam replemus perditis affectibus,
Vel quos inepti fert honoris ambitus,
Vel quos avara spes lucelli comparat,
At ut rebellem atque scelestam pellimus
25Affectionem liberi Cupidinis,
Quae sola forsan caelitus nobis venit.
Hinc, Chabriele, est, quod frequenter nec minus
Prudenter admiraris esse pauculos
Bene ac beate qui frui vita velint.
30Spectare et illud huc videtur maxime,
Quod ut perite faris et agis caetera,
Inter sodales id venuste comprobans
Ac tanquam adhortans sic eosdem saepius
Atque eleganter vatis ore candidi:
35"Vivamus" inquis "ac amemus, Lesbia".
18. ad Sebastianum Medulum Tarvisinum: | neque fidem maiorem, neque amorem firmiorem, | quam coniugis
Tu ne putato dulcius quicquam tibiPosse evenire cariusve, Medule,
Quam si fidelis mutuo respondeat
Amore virgo, quae venustis moribus
5Raraeque formae vinculis te coeperit.
Sed nulla maior extat et patet fides
Amor nec ullus firmior, quam coniugis,
Quae vix adulta patriam linquit domum,
Caroque felix degit in sinu viri.
10Hanc ipsa nanque ventilat facem Venus,
Ut vivat, utque crescat hanc semper fovet.
O quid quis unquam deligat beatius
Quam sic amata re potiri prospere
Ut e propinquo hanc spectet, hanc osculo
15Donet licenter, huic ut amplexum ferat,
Unique molli fas sit ut cubet thoro?
Quid si faceta dulcibus iuvet iocis
Et te iacentem tollat, et tristem levet;
Ac mox decenti prole te reddat patrem,
20Blesaque circum voce nati lusitent?
Nec litterarum studia prorsus quippiam
Ullove pacto, ut arbitrantur, laeserit;
Sed una curas auferens domesticas
Ardentiorem te per illa duxerit.
25Haec te putabit alteram se protinus,
Hanc temet esse cum putabis alterum;
Quin illa tuque iam duo, nunc unici
Vivetis uno sub favore spiritus.
19. ad Hieronymum Bononium Tarvisinum: | iocosi itineris descriptio
Quam me, Bononi, iuverit laetus diesNec non sodales optimos, qui candidus
Mihi refulsit nuper et sodalibus,
Siquid iocosis versibus vacaveris,
5Qui pene risu prodiere conciti,
Scies; et aeque forsan, ac simul comes
Nobis inisses hoc iter, laetaberis.
Reverteremur rure dum Marcellio,
Ubi egeramus biduum lautissime,
10Currum faceti quattuor conscendimus.
Marcellus aegro nam parumper corpore,
Sed mente sana praeditus forsan nimis,
Ut saepe qui me salibus lacesserat,
Primus sedili se suo locaverat.
15Secundus ipse sat pudens ad dexteram
Haerebat, ut illi sic facultas afforet
Me provocandi maior haerentem prope.
At parte currus altera Advogarius
Pancratiusque iureconsultissimi
20Latus premebant invicem, nec alteri
Cedebat alter, dividentibus velut
Suis adessent gnaviter clientibus.
Interque semet dissidentes maxime,
De iure nobis portio quae sit loci,
25Vel partiendae prolis, et quid ercium,
Se velle signant eleganter dicere.
Ridemus omnes. Interim sed callidus
Marcellus, ut qui dirrimat litem ioco
Novo iocosam, sic renidens incipit:
30"Quam nunc serena sint, videtis, omnia,
Vates sed iste nobilis praedixerat
Himbres futuros continenter uberes."
Statimque fingit fabula pulcherrime:
Fuisse quosdam, qui ratem iam pendulo
35Fune alligarint turris ad cacumina,
Unde esset extantis in undas protinus
Iactus, repente dissecatis funibus.
Secutus ad quae risus est effusior:
Tam saepe vatum sydus observantium
40Praedictiones hi facete riserant.
At ipse contra iam fore id perendie
Contendo veris auguratus sortibus.
Ac ut pari par redderem: "Quid heus tibi,
Inquam, valitudo ipsa negligentiae est
45Tantum, ut reclusis nunc fenestris dormias,
Intraque malis acidis cubiculum
Degas refertum, iam minante proximas
Astro procellas execrandas himbrium?"
Quid plura? Risu inemori nos diceres
50Tam pene visum est, quod loquebamur, nihil.
Tum laetus una quisque nostrum coepimus
Cantare summas maximi laudes Iovis
Et caeterorum non tacendas caelitum,
Illisque habere multiformem gratiam,
55Quod sic redire sospites nobis domum
Liceret et iam rustici plenos ioci.
Referre dehinc quae rusticando fecimus
Iuvat, simulque quae legendo diximus,
Non usquequaque negligenda forsitan:
60Ut Alleotus optimus sodalium
Et ipse nobis opitulatus venerit
Centum iocosis ampliusque lusibus,
Ac nos lubentes postmodum perduxerit
Visum virenti fronde citriaria,
65Quae cultor ipse mirus hoc coegerit
Coelo subesse quippe non idoneo
Illis colendis: fertur at victor labos
Et cura victrix impotens per omnia.
Ut hic videre poma iuvit aurea
70Pendere prono crebra de ramusculo!
Virere quicquid undecunque cernitur,
Sternique lapsis floribus passim solum,
Olere cuncta suaviter fragrantia.
Haec quo fuere gesta nobis antea,
75Eo petuntur et feruntur ordine.
Apricus inter collis haec Pansacius
Non praeteritur, laude sed pene omnium
Maiore fertur, quam mihi dici queat,
Haud tam minutis praedicandus versibus.
80Quis nanque parvo carminis sub ambitu
Laudes feracis praedii comprenderit,
Cultoris arte, non sua vi caetera
Vincentis, et quae fertili vigent solo
Protectione rusticantis numinis,
85Et quae vetustum prosecuuntur ordinem
Successione prospera colentium?
Haec dum gerentes aucupamur undique
Quodcunque risum subministret, interim
Dum quisque nostrum oblitus est quidem sui,
90Adhuc canentes pene in urbem lassuli
Intramus, ac mox hospitis nostri domo
Laete recepti, regie discumbimus
Tapetas inter, et superba pocula.
20. carmina inscripta codici Petrarcae, | quem mihi dono dederat Lodovicus Barbadicus | patritius Venetus recenter mihi partus amicus
Libelle carior mihiAuro et lapillis omnibus,
Quos dives affert India,
Habere quem mihi dedit
5Partus recenter optimus
Amicus, et dignissimus
Amore, quanto quis potest
Quenquam, ac honore prosequi,
Te sedula aperiam manu
10Grataque cura perlegam:
Ut auctor est venustior
Multis aperte vatibus,
Donator est multis mihi
Carissimis recentior.
21. ad Hieronymum Bononium in obitu filioli carissimi
Octavi, animula matris et patris vita,Quo subtrahis te? Quo fugis? Redi; persta.
Ego te ad parentes anxios tui ducam.
Mane, columbe mi, mane puer dulcis.
5Hei mihi, quid est, quod te tenere non possum,
Sed umbra veluti submoves mihi tete?
Et vultus hic est quippe tuus, et incessus:
Octavius certe est Bononii vatis,
Quem nocte semper et die vocat semper
10Tristi Camoena conquerens miser frustra.
Ornatus hic unde est tibi? Et decor formae
Augustior, quam soleat, et Deum spirans?
O si ad parentes ducere hunc te, amor, possim,
Quam carus esses, quae tibi darent grata!
15Accedes sodes, huc ades puer quaeso,
Huc suavium, huc mellite, corculum huc perge.
Videris haec dudum facere nihil verba.
Sed hic quis est infantium levis coetus?
Assistit en te qui supra, et volans circum
20Repente? Quo te nubibus ferunt scissis
Purum per aera ad aureas poli sedes?
Quis dulcis aures personat meas cantus?
O te beatum, putre qui cito pondus
Humi relinquens, par tibi petis sydus.
25Haec per quietem visa sunt mihi miram,
Dum me, Bononi, flebilis movet casus,
Qui te immerentem perculit nimis nuper.
Quae, si levare non nihil tibi possent
Acrem dolorem, misimus deae iussu,
30Quam tu solebas ad fluenta Permessi
Dulci sonantem prosequi lyra Musam.
22. ad Marinum Lambertum, amoris laus: | carmen ex solis iambis
Quid hoc, Marine, et unde suspicer dariFidelium esse amantium, sub altero
Ut alter usque vivat, et cor invicem
Agat colentis in colente pectore?
5Quid illud est quoque ut magis velit nihil
Et optet hoc, quod ardet, ac nihil putet
Honoris, atque res amata, dignius?
Quid ut valore nullius capi queat,
Amore nullius, pudore nullius,
10Sed una semper ante forma prodeat,
Ametur et colatur una maxime?
At ipsa forte si perire contigit,
Tamen relinquit haec sui cupidinem.
Procul recedat haec, idem hoc facit quoque.
15Manet reposta mente amantis unica,
Nec alteram ingredi sinit, sed eiicit
Inepta siqua forsan hic erat prius.
Amante prorsus est venustius nihil,
Amore nanque fervidus nitet, velut
20Domus renidet igne laeta splendido.
Amore constat omne quod vides, amor
Decentis unus omnis est boni pater.
23. ad Cornelium Castalium Fertinum: | imitandum Petrarcam iis, qui eius generis poetica praestare velint, | quod in ea lingua, qua loquimur, caeteris praeferendus est
Mirum videri Vadius sibi quondamDicebat id: cum, alias acutus et solers
Vates, Petrarca scriberet frequens plures
Versus latine, et quid deceret expertus
5Parum videret, qua utimur tamen lingua
Veneres eum ita lepidi poematis cunctas
Implesse, ut optimi quibusque conferri
Graiae ac latinae vatibus queat Musae.
Haec ille, erat qui candidus simul iudex
10Simulque rerum doctus et simul prudens,
Utraque lingua vir peritus et grandi
Virtute mirae praeditus senex vitae.
Contra ipse quotiens elegans tuum scrutor
Ad me Bononiumque nunc datum carmen
15Et quosque similes his frequenter emittis,
Te laude totiens prosequor statim iusta,
Quod lege veteres aemulatus antiqua
Nec sensa tantum, verba sed quoque illorum
Effingis, atque par tibi decus quaeris.
20Cum vero "Amores" perlego tuos, qui nunc
Circunferuntur, miror aliter ac ante
Sentire te, qui solitus inclytos semper
Sequi poetas lydios, velut Dantem
Seu mage Petrarcam, luseris graves olim
25Simulque dulci concitos lyra versus.
Secutus at nunc perperam novos quosdam
Vates minutos, praevenis quidem hos tanto,
Quanto e venustis sumpseras prius pleno
Haustu liquores fontibus, sed haud aequas
30Quos tu solebas pristino viros cursu.
Nec mentis hoc vitio tibi putem dandum,
Ni quod ita vis tu; sordidos enim primum
Exuere amictus, ut lubet, potes liber;
Mox aurea, quae te decet, frui veste!
35Ornatus est nam puritas novae linguae
Splendorque, et acris additus labor limae,
Ne penitus extet barbara haec recens aucta
E barbarorum tum profecta conventu,
Cum iam latinam pellerent senem sede.
40Quod assequetur qui sequi velit vatem,
Etrusca coelo quem datum tulit tellus.
24. prosopopeia Francisci Molini | apud Damascum obeuntis, ad sodales
Heu quam repente quamque acerbe vos petamTristi, sodales, nuntio,
Quos heu, parentes post meos, acri scio
Iri dolore concitum,
5Cum rumor heu me tam brevi affectum gravis
Vobis ademptum perferet.
Quo cessit aegro robur et vigor mihi?
Flos quo iuventae elanguit?
Ego patria sic oppetam dulci procul?
10Meisque prorsus omnibus?
O spes inanes, et leves quidem meas
Quocunque curas tempore!
Dum nanque agebam vos apud felix domi,
Me huc, vos relinquens, contuli.
15Nunc vos requiro, vosque nunc sero miser
Frustraque conor alloqui.
Nihil ne penitus proderit nunc? Non opes,
Non forma, non genus mihi?
Ubi ille, qui iam moverat cunctos, decor
20Cunctis refertur gratiis?
An non superna sic tenere numina
Saevire ne velint, potest?
Vel lege firma quod semel sancit Deus
Mortalis haud evaserit.
25. Aldo Manutio Romano: horum librorum commendatio, | ut pro singulari doctrina sua eos recognoscat, | et pro dexteritate imprimendos curet
Vitae peractis, Alde, sex lustris mihiSunt coepta noster quae libellus continet,
Perfecta vero lustra post paulo decem.
Hinc est quod, ut ferunt, novem premant
5Fortasse vates quicquid optant edere
Nulla inquinatum labe, si non omnibus
Queant refertum gratiis, si non ferit
Id semper arcus, quod minatur eminus,
Humana si vis optimum parit nihil.
10His ergo, curae quicquid impendi potest,
Nostra dabamus pro virili sedulo,
Ut ipsa adirent maxime nitentia
Et culta prorsus posterum quondam manus,
Vivis nec essent protinus contemptui,
15Librata lance si prius iusta forent.
Sic cogitabam non brevem meis dare
Vitam libellis, optime velut mihi
Satis et ex more educatis liberis.
Quibus futura est vita, opinor, altera,
20Si, quod merentur, auctiores munere
Adoptionis tuae dignaberis.
Id est, acute siquid hic inspexeris,
Quod rite dici possit elegantius
Illudque scitu pro tuo mutaveris,
25Mox et nitenti veste si circundatos
Quam laude multa vatibus donas tua,
Domo parentis exeuntes duxeris.
26. ad Hieronymum Actionum Avogarium Momum: | laurus arboris laus
Amantis olim laurus haec ApollinisCrinem decebat aureum,
Circum virebat plectra, amoenum saepius
Tegmen canenti fecerat.
5Exinde vates arborem tantam colunt
Et pene adorant seduli,
Sed inter omnes lydium sub hac simul
Iuvit poetam ludere.
Ivere eodem semita velut data
10Frondes petitum plurimi,
Sed saepe frustra vixque spectanti procul
Frondes videre contigit,
Tam difficilis est aditus ac longo sacra
Recedit arbor tramite.
15Tu sorte vero, Mome, felici tua
Accedis hanc solers prope
Et nunc sub alto frondium cacumine
Auram virentum mobilem
Captas, honesto nunc coronam vertici
20Vivo refringis stipite
Tractasque praesens et levi interdum geris
Lectos manu ramusculos,
Umbraque gaudens unius pulcherrima
Ubique temnis caeteras.
25Quondam triumphos haec adornans maximos
Curruque vecta principum
Docebat esse stirpium non infimam,
Quotcunque tellus proferat.
Quod fulminantis haud Iovis negat manus,
30Unam quod hanc non percutit.
27. Perolla ad Iphin, quod de se suspicari nolit
Rex mentis atque corporisMei potens et unice,
Da semper operam, ut nos ames.
Serva datam mihi fidem
5Fidusque promissis mane
Velut facis quammaxime.
Et quanquam agas id sedulo,
Nam me cupis solam scio
Et praeter hoc nil expetis,
10Amor tamen sic excitat
Mihi furentem spiritum,
Ut cogar his te colloqui.
Non quod patens ignis tuus
Extinctus usquam appareat,
15Calorve sit vetus minor;
Quin immo semper excitum
Te miror atque sentio
Timore perculsum gravi
Ne forsan alter haereat
20Amans mihi propinquius,
Et te misellum deseram.
Sed sede montes propria
Prius moveri videris
Et retro ferri flumina,
25Quam non perenni tempore
Te corde conditum intimo
Dulci geram cupidine.
Ac forte siquem detinet
Spes ulla nostri, hic maximo
30Errore captus fallitur.
Nam talis est amor meus
Quem iam tibi dono dedi,
Qualis nequit qui dividi.
Si me cor exoptam tuum
35Et ipsa te solum expeto
Nec nox diesve praeterit,
Quin tecum agam, tecum loquar,
Tibi propinquem te volens,
Lubens, frequensque prosequar.
40Si perdite me diligis
Et ipsa te in terris colo
Coelo velut missum mihi,
Tu vita spesque et corculum,
Tu quicquid est mihi boni,
45Et unde pendent omnia.
Facessat ergo omnis procul
Abs te timor si me mea
Tibi dedit felicitas.
Nam quod semel fatum probat
50Mutare nunquam paulum
Mortalis ullus quiverit.
Ne vita sit igitur gravis
Tibi; hoc, amabo mi, cave
Ne suspiceris amplius.
55Fac ut tibi mollis thorus
Dulci quiete somnia
Perfusa semper praebeat.
Hei, non parum me commovet
Levis tua erga me fides,
60Nec, ut deceret, credula.
Velimque fias certior
Te mi dolorem maximum
Afferre, quod sic haesites.
Dissolve falsam languido
65Affectionem pectore, et
Causam doloris amove.
Ac si mihi velis bene,
Nec quod ferat poenam cupis,
Hoc sic ages ut quaerimus.
70Laetique sic ambo diu
Aberimus o nigris mea
Lux cogitationibus,
Et mille post annos erit
Qui forte amoris gratia
75Tanti stupescat invidus.
28. ad Benedictum Bertoldum Patavinum: | elegantis amoris commendatio
Cum tu perusti detegis tuos mihiIgnes, amice, pectoris,
Languentis in me desides incendii
Vires resumi sentio,
5Acuta quin et expediri spicula
Arcumque nervo contrahi
Quo me frequenti sauciare perditum
Amor solebat vulnere.
Quis nanque flamma pulchriore aduritur?
10Quis lentiore fomite?
Ardes beatus virginum pulcherrimam
Quotcunque vivi marginem
Fontis frequentant, qui puellis proxime
Aditur unus omnibus.
15Habes et unde lenius sub hoc tibi
Ardore pectus aestuet,
Quod usque pura fluminis lympha sacri
Foves inusta vulnera.
Humorque vires his levandis sufficit
20Calorque contra nititur.
Scatent ad iisdem quippe vi tam dispari
Latex et ignis fontibus.
Quid non amando ferre, quid non perpeti,
Quid non adire possumus?
25Iam qui ferarum contudit victor minas,
Iussis puellae paruit.
Adnabat iras turbidi temnens maris
Viso Leandrus lumine.
Caram petuit Ditis ad sedes lyra
30Vates canora coniugem.
Tu subter undas ureris, dum Naiada
Undis latentem quaeritas.
29. somni, sive non falsi visus imago
Adest deum munus sopor,Mortalium dulcis quies;
Vos curae abite in maximam
Oblivionem pessumae.
5Abite, quid moramini?
An semper altera alteri
Succedet? Ac iugis vago
Ritu scatebit fluminis?
Non quippe, nam vos aut mero
10Tristes abunde diluam,
Aut vos puellae verbulis
Tandem resolvam blandulae.
Sternetur hic mollis thorus,
Spirabit hic olens rosa,
15Pulsabit elegans puer,
Virgo canora succinet.
Obrepet oculis languido
Sensim mihi lenis sopor,
Laetaeque mentis somnia
20Optata semet offerent.
Videre videor en leves
Ludentium iam iam choros
Nympharum ad undae limpidum
Musis dicatae rivulum.
25Num somnus hic est, an quies,
An visus, an ne insomnium
Videre quod videmur, et
Dulci quiete perfrui?
Quid illa, quae tot flosculis
30Sertum evariat, aut quae rosas
Legens rubenti e stipite
Illi ministrat sutiles?
O cui parantur vertici
Doctaeque fronti praemia?
35Cui myrtus una Cypridis
Phoebique laurus texitur?
Ni forte nascenti modo
Vati coronam nectitis
O dulce et o perenniter
40Fluentis undae praesides.
