Poliziano, Angelo Montepulciano 1454 - Firenze 1494, Iliadis Homerice libri quatuor, Iliadis Homerice libri quatuor Ilias Iliadis Homerice libri quatuor (I. Del Lungo, 1867)

¹
At superi magni circum atria fulva Tonantis
Aurato sedere solo, quis dulcibus Hebe
Invergit nectar pateris; illi aurea dextris
Pocula suscipiunt laeti, redduntque vicissim,
5Sidereosque oculos troiana in moenia vertunt.
Interea obliquis Iunoni illudere dictis
Pertentans natus Saturni, haec edidit ore:
Nempe favent geminae Menelao in proelia divae,
Iuno colens Argos, et alalcomeneia Pallas,
10Quae procul aethereis residentes sedibus illum
Prospiciunt laetae. Sed nulla iniuria tardat
Cyprida ridentem, Paridi quin sedula custos
Haereat, atque atrae depellat nubila mortis:
Et nuper cum iam cuncti suprema putarent
15Fata sequi iuvenem, tribuit Cytherea salutem.
Nunc sua belligero victoria cessit Atridae.
Sed nos consilio dubias quis casus agat res
Scrutemur, validasne fero concurrere marte
Expediat turmas, an iuncto foedere utrosque
20Servari populos. Atque haec sententia cunctis
Si stet certa deis, teneant sua moenia Teucri,
Argivamque Helenen iterum Menelaus habeto.
Dixerat. Extemplo Pallasque et candida Iuno
Collectam abductis iram ostendere labellis;
25Namque Iovi haerentes, qua possent laedere Teucros
Versabant animo. Tenuitque silentia Pallas,
Succenses patri; sed Iuno protinus iram
Expressit, talesque effudit pectore voces:
Saturni immanis soboles, quae verba profaris?
30Mene iubes tanto longum sudasse labore
Nequicquam, et fessos pressa cervice iugales
Esse mihi frustra, dum tristia proelia regi
Iliaco natisque paro, dum cogere coetus
Incumbo, et graias rapto in certamina turmas?
35Perge tamen, sed non alii tua iussa volentes
Addicent Superi.
Tales dedit ore querelas.
Quam contra alterna nebularum voce coactor
Iupiter effatur, magnaque exaestuat ira:
Quid tibi nam Priamus, Priami quid regia proles
40Obfuit aut in te potuit committere tantum
Infelix, quae sic effraeno pectore tendis
Diruere ingentis pulcherrima moenia Troiae?
Nec prius absistes odiisve infracta quiesces,
Moenia quam Teucrum portasque ingressa patentes,
45Et Priamum et natos Troiaeque potentis alumnos
Dentibus exedas crudos. Sed quae tibi saeva
Mente sedent, age, exsequere, ut certamina tandem
Haud constent magno nobis, cogarque severus
Succensere tibi. Verum haec sub mente reconde
50Dicta, soror, memori: quotiens ego numine tendam
Expugnare meo praesignem moenibus urbem,
Siqua tibi est animo, siquam mortalia complent
Corpora cara tibi, tum nostram protinus iram
Atteruisse cave. Sic nobis certa voluntas,
55Hoc tibi quando volens animo nolente remisi.
Nam quascumque urbes rutilo sol lumine lustrat,
Et quascumque tegit stellati culmen olympi,
Ante omnes, colui magnae sacra moenia Troiae,
Et Priamum et Priami populum praedivitis omnem;
60Plurima namque meis mactata est victima sacris,
Et multo calet ara mero ac nidore piata,
Qualia dant superis mortales praemia divis.
Ad quem sic oculis fatur Iuno inclyta magnis:
Tres equidem ante alias amplector, Iupiter, urbes,
65Argosque, et Sparten, et compita lata Mycenes:
Oderis istarum quotiens, nil deprecor, illam
Verte solo; neque enim conatus frangere tentem
Ipsa tuos; nec si studeam te flectere, coniunx,
Irascarve tibi, nostri perfecta voluntas
70Esse animi poterit, rerum tibi tanta potestas!
Par tamen est longos certo quoque fine labores
Exegisse mihi, quod sum dea, quod genus idem
Et pater ambobus fuerit, meque ipse priorem
Saturnus dias in luminis edidit oras.
75Quin etiam coniunx dicor tua, culmen olympi
Qui regis et superos certis moderaris habenis.
Verum haec alterna cedemus mente vicissim,
Ipsa tibi, tu vero mihi; sic omnis in unum
Conveniet mox turba deum. Nunc maxima Pallas,
80Imperiis instincta tuis, petat agmina Graium
Dardaniasque acies, utque ipsi foedera rumpant
Troiani tentet sacrataque iura resolvant.
Haec postquam effata est, hominum pater atque deorum
Talibus extemplo succendit Pallada dictis:
85I medios inter populos, et dissere, Palla,
Crimina bellorum; rumpant sacra foedera Troes
Exhortare prius, Danaosque in bella lacessant.
Dixit. At illa leves caeli demissa per auras
Advolat effuso transmittens aethera cursu.
90Qualem ingens natus Saturni, curva tenentis
Consilia, aethereo stellam de culmine misit,
Prodigium nautis populove in bella coacto,
Spargentem rutilos celsis in nubibus ignes;
Haud secus insiliens campo se bellica Pallas
95Intulit in medios. Subitus pavor occupat artus
Spectantum; fusaque aliquis sic voce propinquum
Continuo invadens. Aut nos accingere, dixit,
Cogemur pugnae, ferroque lacessere martem;
Aut pater omnipotens stabili nos foedere iunget
100Iupiter, et populi concordi pace fruentur,
Namque hominum a tristi custodit pectora bello.
Talia dicta dabant. Formam dea vertitur oris
Laodoci in vultus praeclaro Antenore creti,
Et lycium toto mox Pandaron agmine quaerit.
105Hunc ubi belligeras inter consistere turmas,
Quas procul Aesepi deduxit fontibus heros,
Repperit, his iuvenem compellat vocibus ultro:
Obsequere, eia, precor, mihi, nate Lycaonis ingens,
Torque levem cornu Menelai in membra sagittam;
110Pronum sterne solo: quem si cecidisse sub armis
Contigerit, Teucros insigni laude fovebis,
Quos bene apud memores tanti tibi gloria facti
Nusquam aberit; Paris ipse quidem splendentia dives
Ante alios tibi dona dabit, si turbine teli
115Incitus Atrides vitam exhalabit in auras
Ascendetque rogum. Sed iam molire sagittam,
Et lycium votis Phoebum precibusque vocato,
Insignem cornu certum propellere telum;
Offer sacra deo, caesurum pinguibus aris
120Primitias pecudum, repetes cum tecta Zeleae.
Talibus amentis mentem Tritonia suasit.
Continuoque feri compactum e cornibus arcum
Deprompsit capri, quem caeci in faucibus antri
Ipse olim observans, inopino vulnere dulces
125Perculerat latebras linquentem, antroque supinum
Straverat intorto traiectum pectora ferro;
Ille bis octonis surgentia cornua palmis
Vertice fundebat, docto quae deinde labore
Artificique manu desecta aptataque prudens
130Expoliit faber, et solido capita addidit auro.
Hunc ubi iam extulerat, terrae subsedit, et acri
Contendit nervo; comitum quem turba latentem
Collatis operit clypeis, ne forte, priusquam
Dirigat aligerum Menelai in corpora ferrum,
135Exciti insurgant Danai martemque lacessant.
Sublevat hinc tegmen pharetrae, immanemque sagittam
Seligit actutum, sed qua nec acutior ulla
Nec minus incerta est nec quae magis audiat arcum,
Tristiaque intento componit spicula nervo,
140Et pharetrata vocat lycii mox numina Phoebi:
Inde ovium primos foetus solemnia sacra
Caesurum pingues sese promittit ad aras,
Cum repetet sacrae mox dulcia tecta Zeleae.
Tum bubulum abduxit nervum, volucremque sagittam
145Atque arcum ferro pariter nervoque papillam
Contigit, et latum cornu sinuavit in orbem.
Sibila dehinc arcus nervique dedere sonantes;
Per mediasque volans acies avidumque cadendi
Turbine prosiluit rapido penetrabile telum.
150At non cura tui, Menelae, e pectore divum
Exciderat: verum ante alios dea bellica magno
Nata Iove assistens, telum detorsit amarum,
Et dirum avertit fatum; velut anxia mater
Exigit obscoenam nati de corpore muscam,
155Cum dulci fruitur somno. Mox excipit ictum
Angustus rutilo praefulgens balteus auro,
Qui iuncto duplicem nexu thoraca premebat;
Tum varia intortum perrumpit cingula telum,
Thoracisque moras mitramque ex aere rigentem
160Praeductum iaculis animae tutamen acutis
Confodit, et summum describit vulnere corpus;
Continuoque niger prorumpit vulnere sanguis.
Puniceo veluti detersum Maeonis olim
Aut Cariatis ebur violat cum femina fuco,
165Cornipedem quod fraenet equum, iacet illud in alto
Compositum thalamo, multique in proelia ferre
Optavere equites nequicquam, namque verendo
Servatur regi, validum quod luce rubenti
Ornet equum pariterque equiti sit gloria celso;
170Sic tibi purpureo, Menelae, nitentia crura
Et femora et pulchri rubuerunt sanguine tali.
Illicet ipse virum timuit regnator Atrides,
Ut nigrum aspexit fundentia membra cruorem;
Nec minus extimuit fatum Menelaus acerbum.
175At vero exsertum tenui de vulnere nervum
Ut vidit, geminasque hamatae cuspidis alas,
Pectore collegit vires animumque recepit.
Hic Agamemno manum iuvenis capit, atque ita fatur,
Et graviter socios inter gemit ipse gementes:
180Care, tuo exitio percussi foedera, frater,
Te solum obiectans cunctis in proelia Teucris.
Sic te vulneribus petiere, ac iura fidemque
Calcavere Phryges! Sed enim iurata deorum
Numina, et agnorum cruor, ac libamina sacri
185Fusa meri, dextraeque datae acceptaeque vicissim,
Haudquaquam evadent fallacibus irrita Teucris.
Nam licet Argivum nondum Saturnius ausis
Annuerit, certo faciet rata numine tandem
Vota animi; meritasque gravi pro crimine poenas
190Mox capita ipsa Phrygum miseris cum matribus atque
Pignoribus solvent caris. Namque haec mihi certa
Mente animoque sedent: aderit, nec fallimur, olim
Certa dies, sacram quae diruat Ilion urbem
Et Priamum et Priami populum regnumque superbi;
195Iupiter at celso residens in culmine olympi
Ipse manu horrendam Phrygibus cinctamque tenebris
Aegida concutiet flagranti fervidus ira
Dardaniam ob fraudem. Certo haec cuncta ordine fient.
At dolor urgebit saevus mea pectora, frater,
200Si moriere tuaeque implebis stamina vitae.
Namque ego ad optatum remeabo inglorius Argos,
Et Danai patrias repetent mox remige sedes,
Argivamque Helenen Priamo Teucrisque relinquent
Egregiam laudem; phrygiis tua putrida campis
205Mox opere infecto, Menelae, e pectore fundet:
O utinam in cunctis Agamemno ita vindicet iram,
Ut modo, belligeros qui frustra huc duxit Achivos,
Iamque domum patriamque tenet maria alta remensus,
Et vacuis cessit ratibus, fratremque reliquit! -
210Haec ubi quis referet, tellus mihi lata debiscat!
Sic ait. Ast iuvenis contra imperterritus infit:
Parce metu, Argivum quatiat ne pectora terror,
Namque volans nullo telum discrimine adactum est,
Sed picturatus rapidum compescuit ictum
215Balteus, ac multo fabrum sudata labore
Mitra rigens, duplicique exactus tegmine thorax.
Quem contra excipiens Agamemnon talibus orsus:
O sint vera utinam, frater, quae pectore fundis!
Verum abstergebit vulnus spargetque salubri
220Mox opifer succo nigros abigente dolores.
Dixit; et extemplo divinum nomine signans
Talthybium alloquitur praeconem, et talia fatur:
Huc, age, rumpe moras, arcesse Machaona magnum
Asclepi genitum medici de sanguine summi,
225Belligerum ut cernat iam iam Menelaon Achivum
Ductorem, intorta fixit cui membra sagitta
Dardania arquitenens lyciave e gente creatus;
Gloria magna suis, Danais dolor omnibus ingens.
Sic ait. Ast illi concussit pectora terror.
230Protinus ad danaas referunt vestigia turmas.
Hinc ubi iam gressus tulerant qua flavus in armis
Constiterat iuvenis, magno regnumque ducumque
Concursu obseptus, et dis coelestibus aequus
Conserta medius stabat claudente corona,
235Continuo ex habili retrahebat spicula balteo,
Sollicitansque manu praeductae cuspidis alas
Evellit geminas; tum picti vincula baltei,
Thoracemque simul, textumque exsolvit ahenae
Squamigerum mitrae multo sudore coactum:
240Hinc ubi iam eliciti perspexit vulnera teli,
Mitia deterso sparsit medicamina tabo,
Ipsius ante patri dederat quae munera Chiron.
Belligerum interea dum sic Menelaon Achivi
Circumstant, clypeis protectae corpora Teucrum
245Processere acies. Tum vero accingier armis
Pro se quisque ardent Danai, pugnaeque parant se.
Non hic torpenti resolutum membra veterno,
Non trepidum cernas, non fervida bella paventem
Magnanimuni Atriden, saevi sed munera martis
250Ardentem, atque alacri properantem in proelia passu.
Linquit equos, linquit volucres lato aequore currus:
Illicet hos crebras efflantes naribus auras
Sedulus excepit custos fidusque minister
Piraidae Eurymedon Ptolemaei clara propago;
255Hos illum servare iubet, si membra fatiget
Improbus inde labor dum Graios instruit armis.
Ipse pedes campos atque agmina nota pererrat
Magnanimus ductor. Tum siquos cernit inertes,
Praecipitare moras verbis instigat amicis:
260Argivi celerate, et saevo incumbite marti.
Iupiter hac stabit genitor Danaisque favebit:
Et qui iura prius, qui testes foederis icti
Contempsere deos, horum post fata cadaver
Vulturibus dabitur rapidis; nos dulcia Troum
265Pignora et uxores ratibus ducemus amatas,
Pergama cum nostris manibus prostrata iacebunt.
Quos vero invisi languere in munera martis
Aspicit, irata castigat voce paventes:
Argivi bello praestantes, nulla pudoris
270Dedecoris vos signa tenent? Quid statis inertes
Hinnuleis similes? Volucri postquam impete apertam
Planitiem secuere leves, mox languida fessi
Genua trahunt, nullasque cient sub pectore vires.
Haud secus attoniti statis, pugnamque timetis.
275Quonam erit usque mora haec? An dum troiana iuventus
Ad danaas raptim puppes litusque feratur?
Dumque oculi cernant vestri, num dextera magni
Vos tegat alta Iovis fatumque expellat acerbum?
Sic duce digna gerens acies lustrabat Atrides.
280Admisso petit inde gradu densa agmina Cretum,
Membra armis regem iuxta Idomenea tegentum.
Viribus ille apro similis, tum pectore prudens,
Agmina prima parat bello; postrema coercet
Meriones. Verum hos ingens ubi vidit Atrides,
285Idomenea alacri compellans voce profatur:
Te certe ante omnes Danaos ego semper honore
Afficio, sive in duri certamine Martis,
Sive opere in reliquo, placidae seu munere mensae,
Cum primi Argivum flagrantis pocula Bacchi
290Cratere immiscent: epotum namque Lyaeum
Instaurant alii vicibus capita alta comantes
Argolici, et vacuis pateris nova vina refundunt;
At plena assistunt Baccho tibi pocula semper,
Ceu mihi, quo valeas, animus cum suaserit, ora
295Colluere ac frenare sitim. Sed nunc age, qualem
Iactabas quondam, talem te in proelia praesta.
Quem contra Idomeneus Cretum dux protinus infit:
Me comitem, Atride, cernes in bella paratum,
Quod tibi iampridem nutu verbisque recepi.
300Verum hortare alios crinito vertice Achivos
Ut cito pugnemus, quando irrita foedera Troes
Fecere, ast ipsis letum saevique dolores
Impendent, qui iura prius laesere fidemque.
Sic ait. Inde animum laetus perrexit Atrides,
305Aiacesque petit glomerata per agmina tendens.
Olli inducebant humeris fulgentibus arma;
Densa simul peditum nubes in bella subibat.
Qualem praerupto scopuli de culmine pastor
Per mare tendentem zephyri spiramine nubem
310Prospicit; illa procul piceae caliginis instar
Apparet ponto gradiens, ac turbine saevo
Praecipitat; timet ille videns, pavidasque sub antrum
Cogit oves, properatque gravem vitare procellam:
Tales, iuxta illos, iuvenum quos Iupiter ingens
315Nutrierat tendunt glomeratae in bella phalanges,
Nigrantes, densae clypeis et fortibus armis.
Hos quoque perspiciens, animo gavisus Atrides
Talibus alloquitur verbisque volantibus infit:
Aiaces, Graium ductores aere micantum,
320Haud opus hortatu vobis iussisque meis est;
Vos potius densas in bellum accendite turmas.
Iupiter o utinam, Pallasque et pulcher Apollo,
Omnibus idem animus foret alto in pectore Graiis!
Ocius ut prono pulsaret culmine terram
325Urbs Priami, et nostris manibus prostrata iaceret.
Dixit; deseruitque duces, reliquosque petivit.
Nestora tum Pylium facundi convenit oris,
Aptantem pugnae socios dictisque monentem;
Quem circum ingentem Pelagonta et Alastora cernit,
330Aemonaque Chromiumque Creonta Biantaque regem.
Ille in fronte equites currus rapidosque iugales,
Extrema pedites acie densosque bonosque
Ceu murum belli statuit; timidosque coegit
Protinus in medium, ne saevas aequore possint
335Detractare vices duroque abscedere marti.
Inde equiti edicit validos inhibere iugales,
Nec reliquam turbare aciem; tum ne sibi quisquam
Fidat, equum regere et telo decernere doctus,
Nec procul a sociis procurrere longius ausit;
340Neve pedem timidi referant, aciemque refringant.
At quicumque alacres versans in pulvere bigas
Hostilem ruet ad currum, tum lancea dextra
Olli versetur facili; namque hoc mage confert.
Sic validas urbes, sic moenia celsa priores
345Vincebant bello; talem in certamine mentem,
Talem animum quondam patres in pectore habebant.
His in bella senex iam longo callidus usu
Hortatur socios. Quem postquam laetus Atrides
Aspexit, volucri compellat voce repente:
350O utinam veluti crudo tibi pectore fervet
Nunc ingens animus, sic te sequerentur et ipsa
Genua, senex, firmasque darent pia numina vires
Martis in arma feri! Sed te domat aegra senectus.
Atque utinam haec alium premeret, tibi laeta iuventus
355Afforet! Hunc dulci Nestor sic excipit ore:
Atride, ipse etiam cuperem nunc viribus illis
Esse tibi, quas ante meo rex marte peremptus
Sensit Ereuthalion. Sed non simul omnia magni
Coelicolae prabent homini: si laeta virebant
360Membra annis quondam, nunc me mea deficit aetas.
Sic quoque nunc equites inter versabor; et illos
Consilio, qui solus honos solet esse senectae,
In martem subigam: iuvenili lancea dextra
Versetur, calido fervent quis sanguine membra.
365Dixerat. Inde animum laetus perrexit Atrides;
Atque in procinctu Petei de stirpe Menestheum
Offendit stantem, quem circum bellica pubes
Fulgebat iuvenum quos patria misit Athenae.
Hunc prope consilio stabat praesignis Ulysses,
370Atque Cephallenum praestantes robore turmae
Stipabant regem. Belli nondum ille tumultus
Senserat; et nuper Teucri fortesque Pelasgi
Adversum excierant saeva in certamina gressum:
Illi autem campo vestigia fixa tenebant,
375Infestam donec Teucri et prima agmina Graium
Incipiant conferre manum martemque lacessant.
Quos ubi conspexit, dictis castigat amaris
Rex hominum Atrides, ac verba volantia fundens:
Nate, inquit, regis Petei quem Iupiter ipse
380Nutriit, et tu astu fallaci ornate dolisque,
Quid trepidi statis? Quaeve haec cunctatio, donec
Bella serant alii? Vos certo prima ciere
Agmina, vos primo decuit confligere marte,
Quos ego sum primo mensae dignatus honore,
385Cum danais epulae senibus mensaeque parantur.
Hic tostae veribus carnes, hic dulcia semper
Pocula prompta manent valido spumantia Baccho.
Vos etiam ante decem spectabitis ire cohortum
Praesidia in pugnas hostilibus obvia turmis?
390Hunc torve aspiciens ita callidus infit Ulysses:
Quod verbum, Atride, vallum tibi dentibus aptum
Tam temere effugit, qui nos certamina dixti
Negligere? At cum iam Troum Danaumque catervae
Incipient conferre manu fera munera martis,
395Telemachi patrem, modo sint tibi talia curae,
Principibus cernes mixtum concurrere Teucris
Intrepidum. Sed tu ventosa et inania iactas.
Ad quem subridens sic ore effatus Atrides,
Ut iuvenem saeva correptum novit ab ira,
400Et placidus dictis contraria dicta retexit:
Insignis Laertiade percallide Ulysses,
Non ego te nimium carpo, non iussibus hortor;
Mollia solerti semper tibi pectore surgunt
Consilia, et quicquid sapio mecum sapis ipse.
405Sed tamen haec alio placentur tempore, siquid
Convitii dictum est, dique haec vana omnia reddant.
Dixit, deseruitque duces, reliquosque petivit.
Tydidaeque citus Diomedis in agmina tendit;
Magnanimumque heroa videt, iuxtaque fugaces
410Cornipedes lentoque evinctos glutine currus:
Cominus astabat Sthenelus capaneia proles.
Hos vero aspiciens dictis instigat amaris
Rex hominum Atrides, ac verba volantia fundit:
Tydeos heu soboles volucrum domitoris equorum,
415Quid trepidas? Quae degenerem tam sera moratur
Segnities? Non sic genitor trepidanter in hostem
Tendebat Tydeus: primum illi invadere martem
Dulce fuit, sociosque in pugnam anteire sequentes.
Sic referunt qui pugnantem videre; sed ipsi
420Haud equidem occurri, nec cernere contigit umquam;
Verum omnes superasse ferunt, dum bella gerebat.
At quondam nostras hospes sine marte Mycenas,
Delectus populi crebros in proelia cogens,
Cum Polynice adiit superis coelestibus aequo.
425Olli etenim bellum thebana in tecta parabant,
Et secum educi iuvenes in proelia lectos
Auxilio orabant: votisque repente secundi
Annuerant cives, atque agmina fida parabant;
At pater infaustum demittens aethere signum
430Iupiter avertit. Tum nostra ex urbe profecti,
Postquam iniere viam et gressu petiere citato
Asopum viridem vincis et gramine molli,
Nuntius a magnis iterum submissus Achivis
Magnanimus Tydeus, densos Eteoclis in aula
435Accintos dapibus cadmeae stirpis alumnos
Continuo offendit: nec, solus et advena, Tydeus
Confertam extimuit turbam; cunctosque vocabat
In certamen atrox, nulloque repente labore
Victor erat: sic glauca oculos Tritonia favit!
440At cadmei equites, stimulis suadentibus irae,
Dum redit, insidiis tacitoque invadere bello
Accingunt sese: viridi tum robore fortes
Quinquaginta legunt; facinusque in triste trahebant
Aemonides Maeon superis coelestibus aequus,
445Natus et Autophoni bellis acer Lycophontes.
Hos etiam indecori mactavit funere Tydeus;
Damnavit leto cunctos, eque omnibus unum
Viventem Aemoniden thebana in tecta remisit,
Ostentis divum parens, aetolius heros.
450Talis erat Tydeus; cuius de sanguine natus
Deterior bello est, sed fandi munere maior.
Haec ubi dicta dedit, tenet ore silentia presso
Tydides, regis veritus dicta aspera magni.
Verum his extemplo capaneius excipit heros:
455Vera quidem nosti; quae nunc mentiris, Atride?
Nos septem egregiam portis devicimus altam
Theben; nec tantum meliora ad moenia vulgus
Duximus, at Iovis auxilio ostentisque deorum
Paruimus. Sontes effraena licentia patres
460Damnavit leto; quos tu componere nobis
Parce, paremque illis nostro ne confer honorem.
Ad quem sic torvo Diomedes lumine fatur:
Comprime, amice, sonum, dictisque hoc tempore nostris
Obsequere: in regem neque enim convicia fundo,
465Hortantem Danaos bellum miscere cruentum;
Huius enim decus est, si Grai teucria vincent
Agmina et extremis superabunt Ilion armis;
Hunc manet et luctus, victis certamine Achivis.
Quare, age, curemus validas in proelia vires.
470Dixit; et e curru saltum dedit ocius arvis;
Aeneaque arma simul concussi in pectore regis
Horrendum insonuere immani concita pulsu,
Intrepidumque ingens cepisset protinus horror.
Ac veluti undisono cum litore concita saevi
475Aequoris unda frequens zephyro luctante movetur,
Consurgit pelago primum, dehinc margine summo
Fracta immane fremit, tum promontoria circum
Tollitur incurva, et spumam salis exspuit albam;
Haud secus Argivum glomeratae in bella phalanges
480Agmine perpetuo tendebant. Ipse monebat
Quisque suum doctor populum, compressaque vulgus
Ora tenens ibat tacitum; nec pectore tantae
Plebis inesse sonum dicas, rata iussa verentis
Ductorum: et quae quisque humeris varia induit arma
485Spargebant rutilum Phoebi sub sidere lumen.
At Teucri de more ovium quae divitis olim
Stant caula domini innumerae, distentaque lacte
Ubera mulgentur, densantque in gutture vocem,
Auditique acuunt matres balatibus agni;
490Talis dardanio sonus exsurgebat in hoste:
Non idem cunctis clamor, non omnibus una
Vox erat, at mixtae diverso ex agmine linguae.
Hos Mars armipotens, glauci dea luminis illos
In bellum exstimulat Pallas, Terrorque, Pavorque,
495Quamque homicida vocat Mavors comitemque sororemque
Haud umquam fesso gradiens Contentio motu;
Parva quidem primo, mox se se attollit in auras,
Ingrediturque solo, et celso caput aethere condit.
Haec tum Dira sui cunctis incussit amorem
500Per medias invecta acies, augensque virorum
Crudeles gemitus. Et iam pleno aequore in unum
Convenere locum; conferctique agmine denso
Praetexunt iunctos clypeos, hastasque, virumque
Robora qui duro clausi thorace micabant;
505Texitur hinc atque hinc validis umbonibus agger.
Hic ingens oritur populo coeunte tumultus;
Hic una assurgit gemitus clamorque ruentum
Vincentumque simul; manabat sanguine tellus.
Utque ubi decursu rapido de montibus altis
510Miscent se socia torrentia flumina valle
Et pluvios magnis conducunt fontibus imbres,
At sonitum exaudit procul alto e vertice pastor;
Sic mixti auditur populi clamorque pavorque.
Continuo Antilochus stantem primo agmine saeva
515Morte Thalysiaden Echepolum sternit in aequor;
Namque aes adversum cauda praesignis equina
Illisit galeae, et perrupit vulnere frontem,
Atque os interius traiecit ahenea cuspis:
Olli oculis tenebrae exortae, moriensque cruentam
520Pulsat humum turri similis, campoque recumbit.
Quem subito, arreptum pedibus, praestans Elephenor
Chalcodontiades magnorum ductor Abantum
Protrahit ex acie; atque ardescens ocius illum
Denudare armis, inopino concidit ictu.
525Namque ubi magnanimus regem conspexit Agenor
Tractantem exanimum corpus, qua exerta patebant
Incurvi iuxta clypeum latera, hausit ahena
Cuspide connitens, ac leto membra resolvit.
Sic animum efflavit iuvenis. Iuxtaque ruentem
530Durum opus exoritur Troum Danaumque repente;
Utque lupi, irrumpunt adverso marte vicissim,
Virque virum impellit. Princeps telamonius Aiax
Anthemione satum viridem Simoesion hasta
Confodit: hunc Idae descendens vertice quondam
535Foeta parens phrygii genuit Simoentis ad undam,
Atque ibi cum geminis servare parentibus hirtas
Consuerat pecudes; nomen Simoesius inde
Deductum; sed non caris genitoribus ille
Qui se nutrierant mercedem solvit, et aevum
540Perbreve finivit transfossus cuspide longa
Magnanimi Aiacis: qui primo ex agmine in arma
Tendenti irrupit pectus, iuxtaque papillam
Trans abiit dextram atque averso apparuit armo
Lancea ahena viri; tunc ille extemplo cruentam
545Plausit humum moriens, iacuitque in pulvere campi.
Populus humenti ceu quondam educta palude,
Consurgens laevi trunco indetonsaque coelo
Brachia sustollens, acie quam nixus ahena
Subsecuit faber ut summum cingentia currum
550Inflectat ligna, ast illa in margine ripae
Sicca iacet fluvii; talem Simoesion Aiax
Straverat anthemiden. Quem contra intorsit acutam
Priamides hastam, vario thorace refulgens,
Antiphus; illa autem volitans deerravit ab illo,
555Et miserum adverso traiecit in inguine Leucum
Fortem Ithaci comitem, dum caesum forte cadaver
Protrahit ex acie; cadit ille effusus in ipsum,
Exanimumque manu corpus moriente remittit.
Hunc ubi conspexit, graviter succensus Ulysses
560In primas fert sese acies, atque aere corusco
Armatus caesum assistit, tum missile dextra
Contorquet, cautoque simul se lumine lustrat.
Continuo vacuo cesserunt aequore Teucri;
Nec iaculi frustrata acies, Priamoque creatum
565Democoonta nothum rapido transverberat ictu,
Venit abydaeo qui quondam e litore Troiam,
Quae volucres educit equos in gramine molli.
Olli Ithacus, socii fato concussus acerbo,
Aerata infensus cava tempora transilit hasta,
570Mox tenebrae clausere oculos, magnoque fragore
Stravit humum moriens, sonitum super arma dedere.
Tum primi cedunt Teucrorum, et splendidus Hector;
At Danai tollunt clamorem, et corpora caesa
Extorquent hosti, penitusque intra agmina raptant.
575Haec ubi pergameo de culmine vidit Apollo,
Indoluit, Teucrosque alto clamore vocavit:
Surgite, belligeri Troes, ne cedite Grais;
Saxea non illis non ferrea corpora certe
Adsunt quo valeant miserum scindentia corpus
580Tela pati: non hic crinitae natus Achilles
Bellatur Thetidis; namque is navalia circum,
Laedentem moerore animum nunc digerit iram.
Haec ubi terribilis celsa deus urbe profatus,
Continuo insignis supremi nata Tonantis
585Tritogenea alacres animos attollit Achivum,
Conferctam ingrediens aciem qua cernit inertes.
Hic amarynciden Diorea Parca ligavit;
Namque miser dextro violenti pondera saxi
Excepit talo, quod Thracum ductor in illum
590Torserat imbrasides Pirus quem miserat Aenos,
Atque ambos penitus nervos perrupit et ossa
Saxum immane viri: cadit ille extemplo supinus
Pulvereum in campum, iactataque brachia caros
Explicat ad socios, animamque expirat in auras.
595Accurrit propere Pirus, qui fuderat arvis
Pugnantem, mediumque impulsa cuspide ventrem
Traiicit annitens: ast illi lubrica putrem
Straverunt terram miserando viscera lapsu,
Aeternaeque oculos tenebrae clausere natantes.
600Mox ipsum aetoli, ferventem caede, Thoantis
Lancea consequitur volitans, supraque papillam
Figitur et sese media intra viscera condit:
Inde Thoas iuveni assistens hastamque receptat
Pectore sanguineam, vaginaque eripit ensem,
605Et ventrem irrumpens animam saevo eripit hosti.
Haud tamen instratum campo dura exuit arma;
Namque illum Thraces cristis capita alta corusci
Circumstant socii, et manibus tela aspera versant;
Et licet ingentem fortem atque in proelia clarum,
610Extrudunt: ille adverso mox pectore gressum
Rettulit, et victum saevo se ex hoste recepit.
Sic in pulveribus fusi iacuere vicissim
Threicius ductor, quique acres egit Epeos;
Plurimaque hinc atque hinc sternuntur corpora morti.
615Nemo quidem accedens, duri non munera martis
Laudasset, mediis si forte in millibus iret
Integer et nullo violatus vulnere belli,
Apprensumque manu ductaret bellica Pallas
Depellens volucres tela eiectata per auras.
620Illa namque die Troes Danaique frequentes
Pulvereum prono sternebant pectore campum.