1. de laudibus et comparatione fratris Antonii et Orphei
Aonio vates perfusus nectare sedesInferias adiitque domos et tecta tyranni
Orpheus et cithara manes commoverat omnes.
Flumina iam steterant, Phlegethon iam frigidus ipse
5Attonitusque Charon tali pro carmine cumbam
Liquerat et miseris patuerunt flumina dempto
Nummo et, quae fuerant annos per litora mille
Errantes animae, - nullo prohibente - per omnes
Elysios peragrant et sanctis crimina miscent.
10Aspice, quae vires et magna potentia vatis
Threicii fuerit, fluvios, cum saxa, leones
Atque feras omnis, sed inexorabile vulgus
Femineum dulci potuit non flectere cantu.
At Bittuntaeus divino afflatus amore
15Pectora cum solvit mentemque aperire deorum
Incipit et magni reserat praecepta tonantis,
Ponere duritiem tum mollia saxa videres
Mulcerique lupos et corpora saeva ferarum
Et, qui perpetuo solvebant corpora luxu,
20Tunc casto fieri, tunc ad meliora reduci.
Mirum est, humano gaudent qui sanguine fuso,
Audito ponant crudelia pectora cantu;
Hic, qui nummorum nimio cumulabat hiatu
Montes et cordi fuerant praeda atque rapinae
25Et solitus spoliare deos, nudare rapaci
Pupillos dextra miserosque in carcere taetro
Trudere continuis augens sua praedia raptis,
Exuit agrestes animos verbisque tremendis
Antoni motus partos ex fenore nummos
30Pauperibus donat victuque et vestibus omnes
Afficit aere suo natasque locavit egentum.
Et qui continuo complebas viscera potu
Accirique tuo mandabas, improbe, ventri
Pavones leporesque et mullos, ostrea, rhombos,
35Pro quibus, et nautas et servos aequora, silvas
Rimari miseris fato impendente iubebas,
Aera cum magno turbabant flamina motu:
Credere vix ausim, discis tunc viscera parvo
Contenta esse cibo et lautas contemnere mensas,
40Cum Bittuntaeo reboant delubra canente.
Qui quondam fuerant auroque ostroque superbi
Quique suum spectant alterno lumine semper
Pectus, si folium labens, si ex aere penna
Purpureas pallas et vestes illinet ipsas,
45Cum chlamydes undant, cum pectora lata tumescunt,
Tunc ponunt fastus seque ad meliora reducunt.
Abdicat hic pompas, hic vestes murice tinctas
Despicit et vilis graditur centonis amictus,
Contracti vultus huic, herbea lumina fronsque
50Demissa, hic mento tangit sua pectora summo,
Hic et humi fixos oculos, ille ora tenet nunc.
Ipse ego conspexi, quos segnis inertia nexu
Continuo arcebat artus infusa per omnes
Et testudineo peragentes omnia motu,
55Desidiamque animi tepidos et linquere mores,
Temnere delicias, operas navare paratos,
Cum Bittuntaeo resonabant pulpita cantu.
Moribus infelix, cui nil natura bonorum
Affert, qui cruciat semperque extorquet habentes,
60Antoni verbis et sacra voce quiescit.
Et qui sollicito tales in pectore questus
Volvebantque avide verba indignantia secum:
Quis deus insequitur? quaenam fortuna gubernat
Mendicos? pauper fuerim cum semper egensque,
65Ille domus amplas, famulos et corpora centum
Servitio lauroque tenet, quot praedia passim?
Et quae sunt segetes et rerum copia? quantus
Nummorum census? quam magna armenta gregesque?
Quam mensam? quos ille cibos? quas devorat escas?
70Huic nati centum, totidem, quas pulcher Apollo
Afflavit, natas, crines et lumina tanque
Sidere Cypriacaque dedit cum pectore colla
Candidiora dea? Mihi nullus filius aeque
Ac nata et misero complentur viscera victu.
75Vix potui, magno saevit cum turbine ventus,
Hac serapellina nudum deferendere corpus
A pluviis, famuli mihi nulli et quippe futurus
Nullus honos nullique Lares armentaque nulla:
Deponunt questus et, res miseranda relatu,
80Qui capiant socios summa ad fastigia duci
Exoptentque illis, ut voto singula cedant:
Cum Bittuntaeus sacros e pectore cantus
Depromit resonantque viro cum templa canente.
Non ego, si magnum spirarent corda Maronem
85Atque caballino manarent carmina fonte,
Ipse meo possem complecti carmine cuncta.
Hic pravos mores antiquaque crimina ponit,
Ille malos vitat, sanctos imitatur amatque,
Denique praeconis cunctas vulgata per urbes
90Iussa bonos reddunt homines, ut numina laudent.
Antoni nimio tactus Galeottus amore
Haec lusi, non quo tantum describere morum
Virtutisque tuae, quod non maiora supersint,
Credam, sed quodam, quo tu manare putares,
95Quicquid id est, cumulo et, quaecumque ferentur amoris,
Pignus amicitiae et nostrum quo carmen haberes.
Dicimus ergo vale, veri tu praeco tonantis,
Hoc solum cupias, ut nobis nomina semper
Ore tuo, precibusque tuis praesentia fiant,
100Defensent animam cuncta et per secula nostram.
2. de domina Stella et origine suae domus
Ordiri nobis Ptolemaeum magna cupidoIncidit, unde genus tam clara in stirpe creatum
Venerit et Latio divae quis semina gentis
Attulerit, prodite, deae, cantuque favete,
5Pierides, summo residentes vertice montis
Bellerophonteo, spirante in carmina fonte.
Nam mihi, cum veniunt tot iam proceresque ducesque
Ante oculos lumenque domus et splendida gesta,
Caligant oculi, mea mens exterrita tantum
10Vitat onus viresque negat mihi prava facultas,
Nullus enim vates complecti carmine quiret
Ingenioque suo tantorum gesta virorum,
Et praestent quantum cunctis pietate minores
Atque armis et quale decus, quae gloria genti
15Affuerint, ideo quondam qua lege potentes
Frenabat populos et tanta in pace tenebat.
Praetereo et laudes magnas, comitissa, relinquo
Et Petrum, quondam fuerat qui pacis amator,
Servator iusti, patriae spes unica tantae,
20Summus et orator; solitus frenare furentes
Eloquio populos idemque impellere, si qua
Pro patria atque aequo bella inceptanda fuissent.
Et si tantus eques fuerit tam tempore prisco,
Praeteriisse sinam nec te, Raimunde, superbum
25Bononiam Romamque tuo sub iure tenentem
Pontificis iussu, nec te iam, Binde, canemus.
Prosequar ergo genus dicamque exorsa virorum.
Nam cum saeviret bello Germania quondam
Proeliaque ingenti vastarent cuncta furore,
30Magnanimus venit tunc Valdestriccus in oras
Hesperias pollens opibusque et milite multo.
Quaerebat, patria vel qua regione nepotes
Deberent semper nati coniunxque manere
Incolumes, tandem Tuscos, si nuntia veri
35Fama fuit verique potest meminisse vetustas,
Incidit in colles tunc et sua castra locavit,
Nunc ubi, Sena, tuos longe lateque potentes
Imperio populos et sacro iure gubernas.
Hac mores sanctique patres et moenia prole
40Fluxerunt partemque dedit tibi seminis illa.
Huic natus Ptolemaeus erat, quo tempore prisco
Pulchrior alter erat nec bello maior et armis
(A quo manarunt Ptolemaeae nomina gentis)
Et iaculo cursuve fuit, cui saepe solenti
45Et cervos capreasque sequi fulvosque leones
Surrepsit somnus magno cum forte labore,
Nam labor atque nemus somnos suadebat amicos,
Talibus e summo veniens Iove natus Olympo
Alloquitur verbis fessum somnoque gravatum:
50Felix o iuvenis, felix, si fata deusque
Astrorumque sinet series et ferreus ordo,
Tempus enim veniet, quo tu, Ptolemaee, videbis
Ornatas virtute domos olimque potentum
Nobiliumque virum fecundas, missus ab alto
55Ipse tibi (haud unquam mentiri crede deorum)
Oppida magna cano, natos septemque futuros
Consilio claros equites et quippe daturos
Virtutum speculum, laudem nomenque decusque.
Illis summus honos, illis quoque gloria rerum
60Continget magnumque dabit per secula nomen.
Hinc quoque nascetur cunctis praestantior ille
Treguandam sub iure tenens castellaque multa
Bartholottus eques summoque elapsus Olympo.
Si superis adhibenda fides, si numina nunquam
65Falsa canunt veroque animum mihi Iuppiter implet,
Nascetur Iacobus, quo tu laetaberis olim
Praesule et aeternam capies quo, Narnia, famam.
Hic pacem moresque probos, delubra deosque
Religione colet non aspernatus egenos,
70Mendicos quoniam cultu victuque fovebit
Aere suo antistes natasque locabit egentum.
Optimus huic genitus pollens Bertoccius olim
Moribus atque aequo, cuius prudentia cunctis
Ostendet ventura viris dicetque futurum,
75Mirum est, mortalis (tantum experientia rerum est)
Qui caecas norit causas et numina, si quid.
Portendant, ideo soles et frigora promet,
Si Cereri noceant et si nocitura Lyaeo.
Huic laudes magnae et rerum monumenta manebunt
80Grosseti quondam longum inviolata per aevum
Impositae et quaedam stabunt in honore tabellae.
Denique nascentur tot iam proceresque virique
Hac, Ptolemaee, domo Senae, quod tempore eodem
Bis denos equites et sex, Ptolemaee, futuros
85Nuntio, qui summum tollent super aethera nomen.
Heu, bona nos superi semper miscemus amaris
Rebus, ut infaustos habeant felicia casus.
Nam veniet tempus, quo tu (si vita maneret)
Aspiceres equites uno recubare sepulchro
90Bis nonos divi Francisci templa tenentes.
Postea se tantum tollet Ptolemaea propago
Diffundetque viros adeo, quod, celsa minores
Moenia Ferrariae et laetas cum flumine ripas
Eridani pulchramque colent urbemque domosque,
95Mutantes patriam mutabunt nomina, dicent
Nanque Assissinos Ptolemaea stirpe creatos.
Ex his nascetur cunctis formosior illa,
Moribus et magna superat gravitate puellas
Matronasque simul pietate animoque pudico,
100Cui caeleste dabunt nomen Stellamque vocari
Optabunt ideo superi, quod nomina magnis
Aequabit rebus, fama cum sidera tanget.
Forma decens illi, quam quondam pulcher Apollo
Afflabit, crines flavos et lumina tanquam
105Sidera Cypriacaque dabit cum pectore colla
Candidiora dea roseos vultusque genasque
Rubraque Puniceos corallos labia vincent
Oreque de pulchro semper redolebit amomum.
Lilia spirabunt, quocunque incedet, odorem,
110Stella rosas violasque suo de pectore fundet.
Oscula parva illi tenues digitique manusque,
Risus in ore decens semper, quo sidera laeta
Et mare caeruleum, venti terraeque manebunt.
Illa pares candore sitos ex ordine dentes,
115Et gracilis nares et formae numen habebit
Falcatumque supercilium mentumque bisulcum
Atque brevis aures et multum brachia pulchra,
Cetera Phoebeae similis per membra sorori,
Ni color huic fuscus, quoniam venatur, et illi
120Candor erit, quanam semper sine sole manebit.
Stella deos sanctosque colet pietate parentes,
Semper erit Stellae magnae concordia curae
Conciliare viros pacemque inducere cunctis.
Corporis hanc nunquam flectet rerumque voluptas
125Contemnetque lyras, cantus omnisque choreas
Oraque non ullo stabunt fucata colore
Seque domi semper nunquam incomitata tenebit
Ancillas duntaxat habens, quibus, otia vitent,
Praecipiet, pensumque trahant sanctosque precentur
130Ore deos festisque petant delubra diebus.
Vita volat celeresque dies et tempus et anni
Labuntur quoniam properatque incurva senectus
Virginis ante oculos ponetque exempla Mariae
Quidque aliae faciant, possint ut scandere Olympum
135Atque frui virtute deo summoque tonante.
Aspice, felicem et si te fecere beatam,
Stella, dei, miro cum tu, matrona, decore
Exuperas adeo pietate et mente pudica
Omnes, ut totum sis decantanda per orbem,
140Stella, pudicitiae flos, religionis amatrix.
Imaque despiciens animos ad summa levabit,
Nullus amor nullique metus odiumque precesque
Turbabunt, quin aequa viris sint omnibus illa,
Quae faciet semperque colet rectumque bonumque
145Et dare pauperibus cupiet vestesque cibosque
Dirutaque aere suo (mirum est) quod templa deorum
Restituet totumque dabit pro paupere censum.
Haec quoque servabit rebus finemque modumque
Omnibus et pompas et pallas murice tinctas
150Contemnet nummosque simul, non ambitus illi
Ullus erit, cunctis sese praestabit amandam,
Comis et haec facilis, nulli responsa dabuntur
Aspera, sed cunctos laeta cum fronte videbit
Stella viros, quam nullus honos, quam gloria nulla
155Eriget et nullus poterit deponere casus,
Praesentes animi, quin mens immota manebit
Semper et in toto persistant corpore vires.
Stella erit et sapiens, pia, prudens, iusta, modestos
Mores sancta colet verique et pacis amatrix,
160Stella, inquam, caetus inter celebranda beatos,
Religione sacra melior, qua nulla futura,
Nulla magis simplex, qua nulla magisque pudica
Affuit in terris, tantum una virgine dempta,
Qua Christus genitus et qua caelestia regna
165Parta fuere olim nobis Phlegethonte remoto.
Haec te felicem teque haec, Ptolemaee, beatum
Constituet summamque dabit laudemque decusque.
Haec, inquam, Ptolemaee, domus flos Stella futura,
Stella, decus, laudes una haec nomenque tuorum,
170Hac sola, felix, multos, Ptolemaee, futuros
Linquo, vade igitur, cunctis mea dicta referto.
Haec caelo veniens illi Cyllenius alto
Dixerat et tenui sese permiscuit aurae.
Exequitur mandata dei Ptolemaeus et illa
175Eveniunt, quocunque modo praedixerat Hermes.
Sic deus et medio me liquit in aequore, sicut
Amisso rectore ratis cum fluctuat, illam
Huc undae remique trahunt, nunc impetus illuc
Ventorum retrahit, navis sic impete vasto
180Truditur in scopulos, pereunt nautaeque ratesque.
Sic ego, qui nuper fueram comitatus, in undas
Ignotas cogor solus deducere puppem,
Prosequar ipse viros Ptolemaea stirpe creatos.
Hinc Assissinus cretus Galeottus, amator
185Veri et contemptor semper fraudumque dolique,
Strenuus et sapiens, cunctis affabilis atque
Gratus et hic claro, quovis vir dignus honore.
Nulla animi labes illi, non ulla cupido est,
Hic domino fidus nullumque subire laborem
190Vitat, sed rueret domino dicente per hostes
Atque faces et saxa simul nec vilia ferre
Ardua nec spernit nec talia ferre timescit.
Hac etiam genitus Ptolemaea prole Ioannes,
Aedes qui sacras auxit templumque Mariae,
195Unde petat mendicus opes et semper egeni
Ulcera quo curent, morbos et vulnera, febres.
Scalarum hospitio, tribuit quoque praedia magna
Atque domos multas multosque in tempore nummos.
Ipse etiam rexit multo aedes tempore sacras
200Hacque ferunt alma claraque propagine natum,
Montis oliveti posuit qui semina quondam.
Ortus et hinc Iacobus, praetor clarissimus urbis
Ferrariae, legum interpres, iustissimus atque
Moribus inbutus sacris, qui numina adorans
205Religione deo mentemque animumque dicavit.
Ille fidem rectumque colit tutorque bonorum,
Illi commixtus verborum maximus alma
Cum gravitate lepos, quo se videt altius esse,
Praestat eo sese cunctis submissius ille.
210Consilio clarus, cultor virtutis honesti.
Servator decorisque pater vindexque malorum.
Non precibus, non ille minis ullisque movetur
Muneribus, sancto quin vindicet omnia iure.
Fulcinium, tu testis ades, Camerinaque tellus
215Quae nuper Iacobo ut iusto vexilla dedisti,
Stirps quoque magnanimo tribuit Ptolemaea Ioanni
Assissino ortus nulli gravitate secundo.
Nunc nervos intende tuos, nunc, Musa, canenti
Aspira cantusque cies Heliconis ab unda.
220Solus enim meruit, laudent quem carmine vates,
Sed graviore lyra, nam vita et moribus ille est
Integer ac constans et - res miranda relatu -
Ille senex tantum possit, quod robore vasto
Viribus et iuvenes superet pedibusque manuque,
225Usque adeo prodest homini caste acta iuventa,
Ut corpus validum tribuat roburque senectae.
Et nunquam rerum cupidus, non aeris avarus
Quaerit opes ullas quaesitisque abstinet unquam,
Sed potius rebus cunctos impertit egentes.
230Novit enim mortale genus, quod lege deorum est
Hac genitum, ut cunctos homines defenset et illos
Patre viros uno matura matre creatos
Esse putet, tutatur eos his legibus aeque.
Ac se magnanimum praestans pietate Ioannes
235Hic facilis nullique graves e pectore voces
Oreque de sacro manant nec iurgia tanquam
Spicula nec querulus sermo, sed dulcior omni
Melle, fluit, populus quo iam ratione carentis
Dirigit afflictos et consolatur amicos.
240Quid iuvenis faciat, quid vir, quid femina, semper
Edocet, ut norint, quae magna pericula quidve
Conducit patriae, monstrat, quid inutile, si qua
Bella movenda forent, sapiens et praeripit hosti
Consilium (prodest adeo prudentia cunctis),
245Praedicat et nunquam de se nec lapsa recenset
Tempora, ni prosint urbi sua gesta virisque.
Tunc casus omnis, magnos tunc ille labores
Expedit, ut prudens longaevusque instruat omnes
Et cautos reddat iuvenes patriaeque sibique
250Consilio monstretque viam, qua summa paretur
Gloria, qua similes possint se fingere divis.
Strenuus et prudens operas navare paratus
Aggreditur duros iuvenili mente labores
Atque magistratus vanos et spernit honores.
255Magnanimus quamvis princeps praefecerit illum
Urbibus et summo fuerit complexus honore,
Saepius ipse tamen renuit, non ambitus unquam
Flexit eum populique favor nec magna potestas.
Non ipse ut duros vellet vitare labores
260Aut quod iam tenues is fastidiret amicos
Auxiliumque suis nollet conferre, sed ille,
Despicienda viris, novit quod gloria semper
Et quod in his potius temnendis gloria maior.
Apparet petiisse animo quam summa superbo,
265Hoc egit totiens et tot contempsit honores.
Hic quoque Pieridum cultor vatumque sacrorum,
Semper amans illis et totus deditus omnem
Impendit curam, mentem cui magnus Apollo
Inspirat carmenque movet sacrasque sorores,
270Ut semper viridi cingantur tempora lauro.
Hic igitur doctus, fortis, pius atque verenda,
Maiestate gravis, toto celebrandus in orbe.
Est etiam iustus, prudens, virtute probatus.
Quid multa? Ingenti superat gravitate Catonem,
275Dardanium pietate ducem Zaleucon et aequo.
Non, ego si magnum spirent mea pectora Phoebum
Castalioque chori veniant in carmina fonte,
Aonidum Liber Nysaeo vertice lapsus
Et mihi tot linguas tribuat, quot in arbore frondes
280Dependent viridi, fulgent quot sidera caelo
Et semper totidem resonantia vocibus ora,
Ipse meo, possem complecti carmine cuncta
Splendida gesta ducum Ptolemaea prole satorum
Quotque viri fuerint studio Mavortis et armis
285Insignes ex hoc tam claro sanguine creti.
Nam tu sive velis claros pietate vel armis,
Sive toga summisque opibus tectisque superbis
Eloquioque viros et religione deorum,
Sive homines quaeras longe lateque potentes
290Principibus magnis consanguinitate propinquos,
Sive velis claros gestarum nomine rerum,
Tales ipse viros Ptolemaeo sanguine natos
Invenies ingens nomen super astra ferentes.
Felix ergo domus, felix Ptolemaea profecto
295Tantorum fecunda virum, sed pace canamus
Hoc, liceat: duo sunt Ptolemaeae lumina gentis,
Quae tantam stirpem decorant et nomina praebent.
Primum Stella choros inter celebranda dearum
Exuperans sanctis matronas moribus omnes,
300Illustrans pietate genus, gravitate modoque
Ingentis laudis, quia nunc, Ptolemaea propago,
Aeternumque tenes nomen famamque decusque.
Ast aliud lumen mira gravitate, Ioannes
Assissine, es, cui Musae nosterque libellus
305Nunc datur ingenti Stellae confectus honore.
3. carmen epitaphium in Stellam
Conditur hoc tumulo mentis matrona pudicae,Stella, sacros inter semper habenda choros,
Quam quodam genuit praestans Ptolemaea propago,
Post Assissino nomine dicta domus.
5Huic crines flavi, geminum ceu sidus ocelli
Membraque Cypriaca candidiora dea.
Huic pietas, huic sancta fides, concordia curae
Semper erat, prudens haec, bona, iusta, gravis.
Reddidit haec terris corpus mentemque tonanti,
10Sidera nunc inter Stella recepta micat.
4. versus elegii intercalares
Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetramEt tutare viros, casta Diana, tuos.
Et quibus in capreas usa es iam, diva, sagittis,
Nunc in sacrilegos dirige, casta, viros.
5Nam tua res agitur, castos et mente pudicos
Cum videas falsi criminis esse reos.
Quippe tibi haud parvos tribuit Lucretia luctus
Funere et Hippolyti te doluisse ferunt.
Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram
10Et tutare viros, casta Diana, tuos.
Quid sanctam prodest vitam duxisse per annos
Et lumbos veneri surripuisse meos,
Quid labor assiduus, curae, ieiunia prosunt
Et colere innocua religione deos,
15Quid coetum prodest semper vitare malorum
Colloquiumque probi semper habere viri,
Quid delubra iuvat festis petiisse diebus
Criminis et veniam quid rogitare mei?
Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram
20Et tutare viros, casta Diana, tuos.
Quid flexis totiens genibus palmisque duabus,
Integer ut fierem, me rogitasse deos,
Improbus, incestus, pestis, si dedecus orbis,
Dilacerat famam furcifer ille meam,
25Si moechus, leno, si corruptela virorum
Atque hominum monstrum detrahit innocuo,
Si mihi bambalio seclique infamia nostri
Perniciesque virum detrahit innocuo.
Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram
30Et tutare viros, casta Diana, tuos.
Sed maledicta nihil nobis, nil, perfide, possunt
Illa probos unquam, stulte, notare viros,
Nam vita et mores atque aequi conscia virtus
Tutatur falso, quod videt esse reos.
35Pro clypeo frontem tribuens insontibus amplam
Amovet a sancto crimina cuncta viro.
Suggerit illa animos et mentem robore firmat
Voceque perplexa non sinit ora loqui.
Nunc arcus intende tuos, nunc sume pharetram
40Et tutare viros, casta Diana, tuos.
5. de mulo volente esse scholae magister
Mulus in Hesperia ludi fit forte magister,Deposuit sellam, raserat ante pilos.
Fibula mordebat pullas argentea vestes
Et sibi dat crepidas nullaque frena gerit.
5Saetosa fulvum portans cervice galerum
More viri passus digerit ille suos.
Officio manuum pes tunc successerat illi,
Ungula sed panni tecta nitore latet.
Concurrunt et oves et stulto pectore aselli
10Capraque, verveces bosque, iuvenca, sues,
Concurrunt omnes pariter iuvenesque senesque,
Concurris posita, femina, nuda colo.
Accidit, ut legeret tota fenilia bruma,
Ne claudas, sermo est, quem canit ipse Maro.
15Hic laudat fenum contemnens carmina vatis,
Ingeminat raucos ore rudente sonos.
Quid melius feno nobis, quid dulcius inquam,
Utilior toto nullus in orbe cibus.
Cetera dicturum deridens musca momordit
20Et lanians unguem dentibus ille fremit.
Calcibus, ah, summam pepulisti, mule, cathedram
Deiectusque Maro calcibus atque viri.
Trulla sonat mulumque vident moresque ferinos,
Femina virque, fugis, cetera turba manet.
25Stulto, stulte, places sic tu, sapientia mendax,
Detexit fictos muscula saepe viros.
6. in laudem Gentilis
Clarus adest bello Latio Gentilis in orbeEt procerum populique pater, spes unica, summo
Imperio, Venetum populi, gaudete, ducesque!
Aequiperat veteres mira gravitate probatos
5Hic pietate viros, hic religione fideque
Summus et aethereas fama venturus in arces.
Cautius hoc nemo novitque sagacius unquam
Hostibus ingruere et fortes impellere turmas.
Quidque, quod et vallum summa iacit arte peritus
10Militiae, munit fossis atque aggere castra,
Convehat ut miles tuto sua pabula, tutus
Corpora procuret, sic tiro tutus aquetur.
O quotiens hostes, quotiens bellare coegit
Magnos ipse duces atque ipsi vertere terga.
15Invitus nunquam cessit Martemque diremit.
Primo hic aspectu montes et flumina callet
Urbis et ipse situs, ideo, tormenta virosque
Ordine cum posuit, urbes expugnat et arces
Incautosque hostes punctim caesimque lacessit.
20Hostibus innumeris saevis conflixit in armis
Parva saepe manu. Mira hic virtute vel arte
Elicit ad pugnam claros belloque togaque
Strenuus hic miles, dux prudentissimus idem,
Palladis armisonae et duri Mavortis alumnus.
7. de desolatione urbis
Heu, heu, cara mihi rerum tu maxima quondam,Roma parens, cunctas olim veneranda per urbes,
Reliquiae rerum tantum monumentaque magna.
Moenia, magnanimus quondam quae condidit ille
5Romulus, ecce iacent iam desolata ruinis.
Aurea quid referam Capitoli tecta, quid olim
Ditia templa deum, cur ipse Palatia magni
Caesaris, illa domus quondam celebrata triumphis
Nunc aequata solo et rerum pars ima tuarum,
10Diruta Pompei et Luculli ingentia tecta
Et Crassi et, quorum magnum diffusa per orbem.
Fama viget, Phrygiae pereunt iam templa Cybeles,
Num quoque sunt magni tantum vestigia circi.
Magna, quidem maiora querar. Periere Camilli
15Scipiadaeque duo, Curii divusque Metellus,
Curtius abruptum terrae ingressurus hiatum
Devotique absunt Decii Romanaque virtus,
Marcius infidos debellaturus Hiberos.
Quo Nasica sacer, quo nunc inglorius ille
20Quinctius, agrorum fuerant cui iugera tantum
Quatuor, et magni quo tot proceresque ducesque,
Quot nunquam totus potuit sortirier orbis.
Quo mores abiere probi, quo Creticus ille,
Ad superos nempe et luxum moresque malignos
25Vitavere urbis, caelesti sede locati
Delicias hominum rident et inania regna.
Nunc fortuna nimis Romanis invida rebus
Integra perversis, summis permiscuit ima,
Cessit enim virtus magnique potentia regni,
30Excussere fidem famam fraudesque dolique.
Fana libens multos olim celebrata per annos
Iecit humi vano cedens concordia templo.
Nunc frameam Mavors, Martem Bellona recusat
Aegida concutiens, longe sua templa locavit,
35Illa Cupido tenet, regnant Bacchusque Venusque
Contempsitque chelim et pharetram iam pulsus Apollo,
Tisiphone tantum, tantum nunc regnat Ericto.
Isiacamque deam colimus templumque frequentes
Irruimus scortum lenae cum pellice moechi.
40Curia, de summis ubi tunc Romanus agebat
Imperiis, pontum peterent an regna Quirites
Parthica, quo Cilices et quo pellendus amarus
Hannibal, ah, Marios pepulit durosque Catones.
Nunc caupo summis solitus considere rostris
45Evomit in populum tales sine mente loquelas:
Romulidae magni, nunc, nunc spirantibus austris
Utile Setino compleri nectare corpus
Inque penu Cereris et numen habere Lyaei.
Tollit enim curas et fessos robore firmat
50Aegrotumque fovet pectus somnosque reducit,
Pellit et algores, oculi hoc nervique iuvantur
Urinamque ciet nec non is sistit orexim
Isque dapes suadet genium placare paratus.
Adde, quod et Bacchi superis aequanda potestas.
55At frugum genitrix, Siculis quae praesidet oris,
Mitia dona tulit, fateor, mihi magna, sed huius,
Huius pace canam Phoebique et pace tonantis:
Caelicolas tantum cunctos Semeleius heros
Nunc, quantum calicem (calicem nam semper habebat)
60Exuperant venae, cyathos haec amphora quantum.
Thyrsigerum ergo ducem nunc, agmina cuncta, Lyaeum
Nunc celebrate, viri, tela haec torquete lacertis
(Et calicem ostendit), sint hae galeae choreaeque.
Rideo, qui telum melius calcaribus ullum
65Esse putant clypeumque audent praeferre lagoenis.
Haec sint arma mihi, sic vos certate, Quirites!
Dixit et immensum calicem siccavit ad imum.
Ipse cados vidi, calices urnasque locatas
Nunc, ubi Romani populi tabularia quondam.
70Quid, quod et urinas et nunc Romanus orexim
Audiit et, demens Mavors et, vasa, Quirine,
Lignea pone, penu grandis quae circulus ambit
Ligneus et discas tu nunc caupone magistro.
His etenim caruere senes caruitque vetustas,
75Tempore, sis, brumae saevo sis frigore tutus.
8. de mutatione temporum
Tempora mutantur, cedunt quoque sidera retro,Ver fugat autumnus, autumnum propulit aestas,
Aestatem sic pellit hyems, sic horrida fruges
Grando quatit, tristi labuntur ab arbore poma.
5Omnia languescunt, pereunt praecocia cuncta,
Maio nempe ruunt imbres et frigora mense,
Bartholomaee, tuum nunc nunc vulpecula corpus
Ambulat et caenum sinito perone repelli.
9. versus sub insignis cuiusdam praetoris
Franciscus quo more viros Loredanius herosRexerit, advortas, depressit nanque superbos
Supplicibusque dedit veniam, vir pacis amator,
Non aquilam passus trepidas vexare columbas
5Eripuitque lupi miseros e faucibus agnos,
Omnia nam voluit sapientis lance videre.
10. distichon in poetam
Heu, heu! caseolos coguntur vendere vates,Persica, castaneas, cotana, mala, nuces.
11. ad Federicum Caesarem
Rex Italum venit, populi, gaudete, ducesque!Hunc tu, Roma parens, semper veneranda per orbem,
Suscipias laetis ulnis claroque triumpho!
Huic regale decus meritamque impone coronam,
5Federicus enim bello ceu fulmen in armis.
Exuperat tantum magnum gravitate Catonem,
Dardanium pietate ducem Zaleucon et aequo,
Lumina pollutas quantum caelestia terras.
Nuper ab empyrio delapsus Caesar Olympo
10Iustitiae cultor, quo non ingentior alter
Surgit in adversos hostes et fulminat ense,
Nec quo liberius, nec quo clementius unquam
Supplicibus veniam et summos ferat alter honores.
Hoc te felicem, nunc hoc sub rege beatam,
15Romula terra, vides; redeunt iam pristina regna,
Federicus enim Marius magnusque Camillus,
Hic Decius sanctusque Cato divusque Metellus,
Scipiadae gemini, rediit nunc Curtius ille,
Roma, tibi summos iam nunc aucturus honores.
20Adde, quod hic summa divorum a stirpe creatus,
Consilio clarus, cultor virtutis honesti,
Servator tutorque boni vindexque malorum,
Huic decor et mixtus verborum maximus alma
Cum gravitate lepos, hic religionis amator,
25Brachia diffudit longe lateque per orbem,
Non quo regnandi nec honoris caeca cupido
Flexerit, attonito sed quo depelleret orbe
Numina falsa, malum cultum moresque malignos.
Hic ille est regno, quo nunc sublimior astat,
30Praestat eo cunctis sese summissius omni
Maiestate gravis, toto celebrandus in orbe.
Salve, vera dei proles, rex inclite, salve,
Ausonidumque salus et spes certissima nobis,
Italiae columen rerum et tutela suarum.
35Tu portus requiesque viris, tu pacis amator,
Nanque fides et sancta tibi concordia curae,
Nulla animi labes, te nullus flexit honoris
Ambitus atque tuis cessit fortuna triumphis,
Nanque ipsam virtute potens et fortibus armis
40Exuperas stabilemque facis, nec lubrica labi
Possit et abscedens summis permisceat ima.
Te duce Romani redeunt clarique triumphi.
Hesperiae squalebat ager, nunc diruta paene
Moenia, magnanimus quondam quae condidit ille
45Romulus, et vomer fuerat conflatus in ensem,
Caesaris adventu iam sunt tranquilla per orbem
Tempora, pax venit atque enses et proelia cessant.
Hinc igitur laeti tendant ad sidera cantus,
Laetitia sacris date nunc pia thura precesque.
50Hunc proceres magnique duces cum principe reges,
Hunc urbes populique tremunt numenque verentur.
12. ad Ioannem Pannonium
Docte, salutatum vult te mea Musa, Ioannes,Egregios inter connumerande viros.
Multotiens volui dudum ad te scribere, si quid
Temporis aut oti nactus et ingenii.
5Sed doleo, quoniam adversa valetudine pressus
Conticui curis implicitusque meis.
Nunc quia languentes animi curaeque parumper
Cesserunt, aegris aspera turba viris,
Ad te constitui, Musarum si quid Apollo
10Dedidit, hos versus litterulasque dare,
Non, quo noster amor possit cumulatior unquam
Carminibus fieri, nec minor ipse, meis,
Nec, mea quo fuerit tibi mens alienior unquam
Carminaque, exoptem, nostra reconcilient.
15Nil magis insulsi, nil est magis usque cavendum,
Quam colere Aonios cum levitate viros,
Praecipue mira vatem gravitate futurum,
Dicere seu prosa carminibusque velit.
Sed quoniam nequeo te visere, care Ioannes,
20Officium faciat quo mea Musa meum,
Oscula mille tibi atque amplexus nomine nostro,
Ipsa daret, iussi: - casta puella timet.
Nimirum Musas omnes decet esse pudicas,
Dedecet ignotis oscula ferre viris.
25Ipse etiam iussi, nostra haec ut verba referret:
Salve, spes Latii, Pannoniaeque decus!
Salve, conspicuos inter celebrande poetas!
Nobis qui curae Pieridumque choro
Et quem complexus miro Galeottus amore est
30Martius Aonio deditus ipse viro.
Haec mea Musa, feret, docui, sed plura volebam,
Ni sermone meo longius esset opus.
Ergo vale, nostri requies portusque laboris,
Vitae Pannoniae spesque salusque meae!
35Fata, precor, servate meum per secla Ioannem
Dimidiumque animae, tu quoque, Parca, meae,
Nam puer et tenero complentur stamine fusi,
Nondum maturum desine velle virum,
Ut vobis possit, fuerit cum grandior aevo,
40Reddere pro meritis munera, thura, preces.
13. in Ioannem Antonium Gattamelatam
Te quoque, Ioannes Antoni, immitia fataMorte, licet doleant, eripuere tamen.
Clara tibi facies, nec non victricia signa
Inque acie virtus fulminis instar erat.
5Unica spes hominum, nam tu iuvenilibus annis
Ingenio fueras et gravitate senex.
Gattamelata pater, decorant pietasque fidesque.
