Ferreto de' Ferreti Vicenza fere 1294 - 1337, de Scaligerorum origine, de Scaligerorum origine Scal. orig. de Scaligerorum origine (C. Cipolla, 1920)

Libera iam sevis ducibus cum prole peremptis,
Marchia, solemnes divum pro munere pompas
Constituit vigilesque sacris altaribus ignes.
Nec magis hac epulis vulgo genialibus ulla
5Illuxit celebranda dies, cum cesus uterque
Occubuit. primi iuvenes duxere choreas
Et pueri mixtique senes hilaresque puelle.
Vix melior primis Latio servata sub annis
Cessit, Aventine cum furta latentia silve,
10Predonemque ipsum cecis eduxit ab antris
Alcides, aut cum levibus iam maxima ceptis
Roma fugam voluit regis celebrare superbi.
Iam reduces patriam repetunt proscriptus et exul,
Et dulces subiere lares. iam Marchia felix
15Pace fruebatur. posito iam quisque timore,
Audebat sua vota sequi, nullique satelles
Formidatus erat. iam plebs et nobile vulgus
Lege pari medios equabant limite fasces,
Privatumque nichil fuerat. sed rebus opimis
20Blanda quies nunquamque satis moderata voluptas
Persuasere viris luxum, mollesque rapine
Accendere animos opibus, sociique potestas
Impatiens avidique simul sitis improba regni
Turbavere pias discordi federe leges.
25Inde mine libitumque volens scelus omne nephasque,
Et taciti subiere doli. iam publica quisque
Corripiebat atrox et se privatus agebat
Inter opes, maiorque humilem sine lege premebat,
Impius insontes, et plebi noxia semper
30Vis procerum, et quecunque solent turbare quietas
Fata vices. at sola mali presaga futuri
Preteritique memor, subitos Verona tumultus
Premetuens, ne forte ruat neve occidat amens,
Instantes neglecta metus summumque periclum,
35His animum advertit, primumque arcere verendos
Nobilium fastus, et classica seva, ferosque
Impietate duces, et, que solet ima labare,
Rem populi servare magis moderamine certo
Destinat, equoreo veluti cum nauta profundo
40Expositus zephiris aperit sua vela secundis,
Remigiumque illis pelagi securus, et omnem
Artis opem linquit, donec, surgentibus undis
Et spumante salo, rapidos videt equoris imbres
Ventorumque minas et mille pericula ponti
45Irruere in puppim. tunc protinus alta carine
Cornua cumque suo deponit carbasa malo.
Ne pereat, remisque suis incumbere mavult,
Et clavo sperare dato, quam fidere velis.
Queritur interea quis tanti pondera fati
50Ferre queat patrieque datas regat acer habenas,
Cuius ab humano nunquam polluta cruore
Dextra sit, et nullo quondam violata metallo
Sacra fides, et qui populi rem protegat equis
Legibus, ac tumidos procerum declinet honores.
55Quem non ullus amor moveat, neque lurida tabes
Invidie, non fraus odii periura latentis.
Sit iustus mitisque, ferox nec degener armis
Bella gerat, pacemque suis inquirat ab actis.
Sis felix, dominique leves patiaris habenas
60Et celeris longum maneat tua fama per evum,
Libera plebs,
Que talem tibi sponte ducem, non ullius astu,
Non impulsa metu, sed res previsa futuras,
Fecisti. plausu populi et plaudente senatu
65Eligitur pius Albertus, quo iustior alter
Nec maior pietate fuit, neque moribus ullus
Clarior, aut virtute magis, nec ab indole tanta.
Ille, ubi delectus populi clamore refulsit,
Cogitur ad regimen patrie, velut agnus ad aram,
70Quem circum Iovis interpres comitesque sacrorum
Ire repugnantem magno conamine ducunt.
At non elatus, tantove superbus honore
Intumuit, rigidisve fuit sermonibus asper
Nec more fortuna suos, neque casibus ullis
75Mutavit natura situm, nec defuit unquam
Idem animo. semper rectus stetit ille sub omni
Pondere, nec cupido rerum flagravit amore.
Publica vix tandem, causa meliore coactus,
Frena capit. primum vacuas supplere curules
80Consulibus, numerumque pii spectare senatus
Cura fuit, leges et plebiscita forumque
Pacifico servare statu, remque omnibus equam
Dividere et patrie multum vigilare cadenti.
Principio trepidos ad publica munera cives
85Sollicitat, nullique pio dehinc esse timendum
Spondet, et ut ne quis noceat maiorve minorem
Opprimat, aut rigidis insurgant aspera verbis
Iurgia, ne furens aut vi stuprove pudorem
Femineum intentet quisquam, iustissimus auctor
90Constituit, penamque metu[m] cum legibus addit.
Deinde vices rerum certo domat ordine. iamque
Omnia tranquillo fervebant leniter usu,
Effera cum populis semper rebusque quietis
Nobilitas procerumque tumor, quos impia regni
95Ambitio vexat curisque intorquet amaris,
In civem rediere suum, regemque ducemque
Iniustis odere animis. tunc quisque nephandis
Implicitus sua corda dolis, coniurat in illum
Disponitque necem. tanto suspensa paratu
100Dudum turba ferox mansit, qua morte recumbat
Quoque nephas aditu subeant. non tabe veneni,
Non illum nocuis extinguere cautius herbis,
Non arcu iaculove levi terrere, nec aula
Precipitare sua, placet hunc invadere ferro
105Cominus et manibus iugulum tentare cruentis,
Ut videat, se quisque neget regnare, potentes
Quid valeant ad sceptra manus, et nobile robur
Quantum cum vulgo presit. sed tristia cedis
Molimenta virum et scelus atra mente repostum
110In fratrem venere tuum, qui fortibus actis
Iure pari tecum patrie moderamen habebat.
At tu, mente sacer, clara prefectus in urbe
Fatidice Mantos, tantum evasisse periclum
Nescius, et turpi germanum occumbere letho;
115Neque illum tantis ignarum casibus acres
Iam dederant in morte viri, per vulnera mille;
Tunc aberas patrieque procul tellure vacabas.
Sic voluere diem sortes, sic stamina dudum
Fatali suspensa colo, pietate Sororum,
120Maximus ut nasci posset, qui fortibus armis
Inclyta magnanimi superaret facta parentis.
Rumor ut offensas auditus perculit aures
Non lachrymas oculis, non ullas voce querelas
Edidit, aut gemitu fudit suspiria crebro,
125Sed frons leta parum, tantum obstentata dolorem
Pronior in solitos rediit virtutis amores.
Nec mora. iam metuens plebi regnoque sibique,
Ne procerum scelerata manus seviret in ipsum
Vulgus, et infestis premeret sua colla ministris,
130Flatibus Eoliis et aperto fulminis ethre
Ocior, ad trepidam defertur Marmoris urbem.
Illic implicitas magno terrore catervas
Incertis errare locis, multosque latentes
Spemque metumque inter dubios quid fata minentur
135Invenit, et tante lugere pericula cedis.
Ut venisse ducem sensit plebs egra dolorem
Protinus excutiens, accepto robore, vires
Audacesque animo motus cum mente resumit,
Turba frequens circumque illi clamore feruntur.
140Qualiter in summa pascentes rupe capellas
Aut procul in vacuis agris si forte reliquit
Pastor oves, canibus illas pecorumque magistris
Permisit, sensere lupi positoque timore
Inde gregis regem furto rapuere, nec illum
145Aut pecus aut acres audent auferre molossi,
Qui simul ac pecudes et pascua nota revisit
Dux bonus, intrepidi balant cum matribus agni,
Exultantque canes, et inertia membra reponunt
Magnanimi, crebrisque cient latratibus hostes.
150At postquam cineres tumulo compressit amatos,
Dignaque iusta libens et tristia vota peregit,
Acrior in sontes iusta desevit ab ira,
Suppliciumque pati voluit quos sola nefandi
Criminis atra lues maculis infecit apertis.
155Et quamvis frater, iudex tamen extitit equus,
Atque ultor scelerum nullo violatus amore.
Diffugere metu pauci, quibus improba cedis
Sevities manifesta fuit. non Apulus illos,
Non maris Euboici litus, neque pervia sirtis
160Exceptos potuere suis celare latebris.
Tristibus interea resoluto pectore curis
Paulatim immensum minuit vindicta dolorem.
Iamque metu vacuus, plebi dilectus amate,
Solus agens patriam tranquilla pace fovebat.
165Felix si procerum nunquam meditata fuisset
Mens scelus et fratrem nunquam luxisset ademptum;
Omnia contigerant felicia. namque potitus
Coniugio Viridis nimphe, quam cultibus illi
Iunxit amor primis et sexu, dives utroque
170Natorum turbaque potens surgente nepotum,
Non raptas servabat opes, sed parcus abundans
Optima fundebat luxu quecumque modesto,
Quodque dedit nulla voluit mercede remitti.
At nondum genitus patrio sub amore latebas,
175Magne Canis, nec adhuc miserum peregrinus in orbem
Exieras, aut membrorum compago tuorum
Iuncta simul. nam que nostre dispendia vite
Fata tenent, rerumque potens et prescius ordo
Distulerant natale tuum, dum certus inesset
180Syderibus stellisque vagis ad signa meatus,
Et polus alternis inspirans motibus ignem
Ethereum, terreque liquor commixtus in unam
Congruerent massam, nec ab his desisteret auctor
Optimus, altrices fundens per membra calores.
185Ecce dies felix et lux instabat amati
Temporis adventusque tui, generosa propago,
Quodque tuo quondam vates insana parenti
Fatorum ammonitu certo predixerat ore,
Poscebat natura potens: "Tibi, Scaliger, heros
190Natus erit, qui te superet maioribus actis,
Hostilesque premet, ferro parcente, catervas,
Acer et indomitus, claramque Antenore sedem
Imperio reget, et patrios augebit honores".
Casibus exultans dubiis vix, credidit, et iam
195Omnia concordes spondebant sydera lapsus.
Namque potens celo sydus fulgore paternum
Iuppiter igne novo et radiis superabat acutis,
Gradivumque suo Maia satus igne premebat,
Et Venus in roseis stabat formosa quadrigis.
200Queque diem noctemque suis duo signa reducunt
Luminibus, celoque micant alterna, serenum
Induxere iubar, plenoque per ethera cornu
Ibat et adversum fratri soror astulit orbem.
Tu quoque semiviri metuens Chironis iniquum
205Sydus et horrentes lesuro verbere Chelas,
Phebe, Cleoneum, Cancro fugiente, Leonem
Tunc ingressus eras. neque enim tibi gratius ullum
Signorum pecus est. nam, te flagrante, nocentes
Haud queritur radios, nec iners tua iussa recusat
210Ferre libens. stat lesa ferox et parcere mitis
Bellua, cum gemini, divum pietate, parentes
Nocte thoro excepti, placidi post tempora somni,
Indulsere pares Veneri, non ut vaga multos
Sepe libido agitat, prolis sed amena future
215Causa fuit, tuque ut posses iam, maxime, nasci.
At tua, post dulces Veneris sopita labores,
Mater, in amplexu cari diffusa mariti,
Membra fovebat ovans, blandaque in imagine somni
Visa sibi est peperisse canem, qui fortibus armis
220Terrebatque suis totum latratibus orbem.
Illum etiam medios vibrantem tela per hostes
Cernebat, summeque gradus attollere Scale.
Territa pro tantis ingens matrona latebris
Expavit, subitaque suum formidine pectus
225Cum gemitu trahit, et rigidos pavor excitat artus,
Inque virum tremefacta ruit, quem sobria curis
Intentum gravibus vigili mens corde premebat.
Coniugis attonite fidum scrutatus amorem,
Cur trepidet causamque metus rogat. illa petenti
230Visa refert, qualemque suis contraria votis
Ediderit somno partum. tunc omine fausto
Vir bonus has fudit placido de pectore voces:
"Pone metum, coniux nostri fidissima custos
Sola thori, nam te partu maioris alumni
235Dignatur Superum pietas, et ab ethere summo
Cedit honos, generique meo fortuna paratur
Auspitiis previsa bonis, nisi carmina vatum
Irrita nec vani iam me docuere parentes.
Ignoras quid fata parent. tu mente benigna
240Quicquid id est studiosa feres, nec tollere fetum,
Cum dederit Lucina, pave, tactuque beato
Exonerare volet maturo pondere ventrem".
Talibus illa viri dictis a mente resurgens
Subiicit: "O nostre decus et spes unica vite,
245Solamenque mali, nichil est quod ferre recusem,
Haud invita mori, si sors ferat, ipsa calentes
Sponte rogi flammas aut qua vada ceca timendum
Efficiunt amnem preceps, et amara subibo
Exulibus tormenta tuis, ut, magne, potentem
250Te faciam, celerique Deo cum prole beatum,
Omnia perpetiar. tantum mea visa secundent
Dii faciles, uterique mei sit amena propago".
Dixerat, et, lachrymis vocem impedientibus, imum
Pressa thorum, lateri dextro resoluta, quievit.
255At pius exultans genitor, timidusque sinistrum
Ne quid eat, celer e tepido sua membra cubili
Corripit intentus Superis et rebus agendis,
Utque erat impatiens somni, metuensque deorum,
Constitit ante sacrum Iovis, et sic, poplite flexo,
260Pronus humi, precibus supplex exivit in istis.