Mantovano, Battista Mantova, 1447 - 1516, de contemnenda morte, de contemnenda morte cont. mort. de contemnenda morte (L. Cupaerus, 1576)

¹
Quid moeres? Fatumque times oblita tui mens?
Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
Dum trepidas, tuus iste metus mea viscera torquet
Ex animo in corpus labitur iste timor.
5Aegra tuum pallet facies confessa dolorem,
Et confecta premit pectora frigus iners.
Desine tristari, non possidet omnia fatum:
Maxima pars rerum nil timet arma necis.
Nam Deus imperium vitae praestantius esse,
10Atque breves iussit habere manus.
Unda, solum, subeunt mortem, subit ignis et aer,
Quaeque suo coitu quattuor ista ferunt.
At quia longe alio sunt aedita semine, semper
Frons eadem coelo, syderibusque manet.
15Ipse tamen rerum pater omnia vertere posset
In chaos antiquum, materiamque rudem,
Sed divina suis bonitas non invidae rebus,
Omnia quae fecit vivere et esse sinit.
Vivere et esse sinit, propriis quoque viribus uti,
20Naturaeque datum robur in esse facit.
Quae fecit mansura, manent, et robore nullo
Confecta aeternos sunt habitura dies.
Quae mansura minus, morituraque condidit, aevi
Dentibus et morbo conficiente cadunt.
25Quae superant ignes iussit consistere semper,
Orbe sub extremo debile clausit opus.
Sunt igitur vitae latissima regna, sub astris
Imperat angustis mors inimica locis.
Omnia nec subter Lunam sunt debita morti,
30Vita aliquid mortis de ditione rapit.
Nanque hominum cum sint mortalia corpora, mentes
Semina divinae simplicitatis habent.
Simplicitas mortem prohibet, quia nescia scindi
Se nequit in partes dissociare suas,
35Principiis etiam non sunt ex quattuor ortae,
Hoc Deus ex nullo semine finxit opus.
Quid moeres? Fatumque times oblita tui mens?
Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
Debile corpus amas, cuius sub pondere pressa
40Volueris in turpi vilificata luto.
Nec potes ad patrios tua tollere lumina coelos,
Nesciaque aeterni cogeris esse boni.
Debile corpus amas, cuius consortia in omen
Dedecus, in sordes in scelus, omne trahunt.
45Mille per affectus ignominiosa malignos
Duceris, ut duro pressa iuvenca iugo.
Hac sub mole iaces, sicut dixere Gigantem
Strata sub Aethneo membra solo.
Corporis illecebrae, sed non intelligis, hostes
50Sunt tibi, quae incautam praecipitare solent.
Sic periit primis primi pater accola mundi,
Et factus gustu est insidiante miser.
Aspice quot curas et quot reminiscere morbos
Ingerat haec nobis vilis et aegra caro
55Quam facile in saniem fluat, et dapis indiga semper
Urgeat ad dandum te sibi semper opem:
Languida, segnis, iners, et semper proxima morti,
Quod doleas semper quodve queraris habet.
Quid moeres? Fatumque times oblita tui mens?
60Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
Te dominam fecit Deus, et servire parata es
Putribus his membris, tabificoque oneri?
Excutere, atque tuas paulisper collige vires,
Iuraque naturae cerne superba tuae.
65Quis regit hos orbe? Quis lucida sydera torquet?
Dic age quae vires corpora tanta movent?
Ver, autumnus, hyems, et torrida solibus aestas,
Cur redit? Has verso quis facit orbe vices?
Corpora spiritibus sunt subdita, corpora vitae
70Ipse agitant, coelos mens regit atque rotat.
Mens sedet in nitido sublimis vertice mundi,
Atque suum vegetat, cingit et implet opus.
Haec ea quae seniores est operata diebus,
Sola inter mentes ocia semper agens.
75Ipsa suos alias mentes facit esse ministros,
Atque opus imperio temperat omne suo.
Orbibus adiunxit mentes, animasque minores,
Et docuit tanti iura ministerii.
Haec facient inquit nebulas, haec sydera ventos,
80Haic coitus fruges afferet, ille famem.
Haec, quae bella movent, haec astra ferentia pacem:
Illud egestatem seminat, illus opes.
Haec sunt quae curas, haec sunt quae gaudia mittunt,
Ista levant homines altius, illa premunt
85Semina virtutum radiis oriuntur ab istis,
Turpis ab his vitae nequitiosus amor.
Haec est stella nocens, dubiis haec prospera regnis,
Hae hominum vitas auferet, illa dabit.
Omnia mortalem variant quae sydera mundum
90Aethereis fecit cognita spiritibus.
Sic dedit has animus leges, artemque movendae
Molis, et his mundum legibus astra regunt.
Corpus in hoc animus missus quasi consul in urbem
Intrat, et haec animae machina parva subest.
95Mentibus exilium dedit hoc Deus, ut iuga mundi
Iusticiae officiis et pietatis emant.
Vita haec Hippodromus, vita haec est grande Theatrum,
In quo cuique suus dat sua iura labor.
Quisque sibi sudat, sunt qui se sydera tollant,
100Sunt qui ad Plutonem praecipitanter eant.
Spiritibus maior datus maioribus orbis,
Sic animus servat membra minora minor.
Ipse potest iras, Ganeam, Veneremque domare,
Et calcare suo turpia vota iugo.
105Te Deus his igitur membris praefecit, ut omni
Quod prohibent leges sedulitate domes,
Tu vires ne absconde tuas, neu cede labori,
Ista est arbitrio cura relicta tuo.
Ut Deus et coeli moles, elementaque maior,
110Sic quoque nos mundus dicimur esse minor.
Nos inquam: nam plura sumus, quae copula in unum
Cogit, et hic mundus dicitur esse minor.
Omnia quae in mundo fieri maiore videmus,
In nobis simili cernimus esse modo.
115Cor, iecur, caput, coeli, sunt sydera sensus,
Est animus nobis cum ratione Deus.
Caetera si vigili studio quaesiveris, intra
Corporis humani membra videbis agi.
Quattuor humores tibi sive elementa, quod exit
120Quattuor ex istis corpora mixta voces.
In genera et species redigas, sunt plurima vitae
Indiga, et in nobis est animae omne genus.
Sylva pili, genitale pecus sunt aeris imbres
Pituitae summa quas pluit arce caput.
125Fulmen erit resonas ardor qui naribus exit:
Et ventos stomachi venter, et alvus habet.
Utque Deo in mundo superi maiore ministrant
Hic tibi spirituum copia semper adest.
Sunt et quos genuit iecur, et qui corde creantur,
130Quique in sublimi verticis arce sati.
HAec tibi virtutum sunt instrumenta tuarum,
Et celeri quovis mobilitate volant.
Tu Deus ergo tui tu prima potentia mundi.
Atque ita tu mundi lora minoris habes.
135Sis vigil, atque datis tibi legibus utere coelos,
Suspice, ut immotis legibus astra meant.
Quid moeres? Fatumque times oblita tui mens?
Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
Collige dispersos bona per mortalia sensus,
140Et noli in falsis degenerare bonis.
Ad bona vera regi, quae sunt coelestia, nec te
Terreat intrandus pro pietate labor.
Certandum est, nulli veniunt sine Marte triumphi,
Et nisi certanti nulla corona datur.
145Est Deus, est aether, pretium certaminis huius
Haec faciant pugnam praemia tanta levem.
Vadis in aethereos alacris post funera campos,
Convenit aeternis mentibus ille locus.
Coelestes animae sociam te in lucida tollente
150Atria, foelices es habitura domos.
A gravibus curis, a sollicitudine longa
In requiem venies, pacificosque lares.
Elysiis inter superos versabere campis
Subiectusque tibi totus Olympus erit.
155Inter abundantes epulas et prandia lauta,
Nectareos latices ambrosiamque bibes.
Talia coelestis sonat ad convivia cantus,
Et quod mota ferunt sydera dulce melos.
Cum superis vives et contegnabis Olympum,
160Tanta futura tua est gloria, tantus honor.
Hic aeterna quies, hic est aeterna voluptas,
Vitaque perpetuis accumulata bonis.
Quid moeres? Fatumque times oblita tui mens?
Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
165Corporis interitum metuis, labor ultimis aegram
Sollicitat, mortis nomen inane times.
Certum est in cineres corpus mortale reverti,
Sed tamen aeternus non erit ille sopor.
Sunt iterum nostrae rediturae in corpora vitae.
170Membraque iuncturis restituenda suis.
Et quid inepta times? Non sunt in morte dolores,
Si dolor in morte est, est timor ille dolor.
Fac timor absit, erit fatum sopor, atque sepultis
Corporis invalidi sensibus alta quies.
175Terrificam mortem facit ignorantia rerum.
Quid timeat nescit, qui sua fata timet.
Languida namque potens ubi vincere pectora languor
Incipit, in toto corpore sensus hebet.
Pugnaque iam cessat, postquam natura veneno
180Cessit et hostilis abstulit arma manus.
Victa iacet Virtus, sine vi subit atria languor
Frigidus, et vitae depopulatur opes.
Mors ubi iam sua signa videt procul arce levari,
Ingreditur placido membra subacta pede.
185Languor enim cautus necis armiger impia furtim
Castra movens, hostes obsidione premit.
Non tuba, non litui, non aerea cornua clamant,
Nec faciunt ullos ora arma sonos.
Miles ut ad muros quaeat improvidus adesse,
190Ipse Deus plantas iussit habere leves.
Castra necis sunt haec, hoc milite bellat acerbus
Languor, et obscuram mittitur ante necem.
De fragili vaelox animae fuga corpore, mors est
Expectanda magis, quam metuenda viro.
195Quid moeris fatumque times oblita tui mens?
Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
Scaevola contemsit mortem, contemsit Achilles,
Et clari ac fortes magnanimique duces.
Illi etiam quibus est vitae spes nulla futurae,
200Qui fidei nostrae relligione carent.
At tu cui sacro caput est in flumine lotum,
Et quae clare novae lumina legis habes,
Funera formidas, et scis de funere nasci
Vitae aliud praestans eximiumque genus.
205Si tamen in fato dicas signa esse doloris,
Quae moveant fortes magnanimosque viros.
Namque oculos atque ora modis se inflectere miris
Mortis in horrendo vidimus introitu.
Acciperem veram, falsis nec frangere formis,
210Neu paveas instar desipientis anus.
Si qua ferunt aegri vicinae in limine mortis
Non facit immanis talia signa dolor.
Occurrunt variaeque quasi somnia vana figurae,
Perturbantque animos, incutiuntque metum.
215Propterea multo speculis audivimus altis
Saepius et summo desiliisse loco.
Hoc facit illudens fallacis imaginis error,
Non venies morbi de gravitate dolor.
Et stipulas quando subeunt incendia torto
220Stipite tristitiam significare putes.
Quid moeres fatumque times oblita tui mens?
Stulta quid tantum debile corpus amas?
Quare ita degeneras ut ames mortalia tantum?
Nec videas ortus principiumque tuum?
225Ignea cum tibi sit vis et coelestis origo
Quid cupis hac lutea degere clausa domo?
Quid tibi cum saxis, quid cum tellure lutoque?
Ipsa Dei vultus effigiemque geris.
Ista relinque feris sunt coelestia tecta,
230Non patria est nobis terra, sed exilium.
Quid precor exilium patriae praeponere mavis?
Caecaque terreni carceris antra pati?
Dulce est ad veterum coetus migrare parentum,
Tam celebri insignes cernere laude viros.
235Quae iucunda magis cerni spectacula fas est
Quam spectare uno saecula cuncta loco?
Quod si forte cavae metuis tormenta Gehennae,
Et Stygis ardentes ne patiare lacus,
Scire Deum debes nobis mortalibus hostem
240Non fore, inhumanum non decet esse patrem.
Ut decet esse pium sic est pius esse putandus,
Qui putat immitem, non putat esse patrem.
Non putat esse Deum, quis enim consenserit illum
Esse Deum demens, quem neget esse pium?
245Est Deus omne bonum, Deus est quaecunque putantur
Optima, sed melius quid pietate dabis?
Quid moeres? Fatumque times oblita tui mens?
Stulta quid hoc tantum debile corpus amas?
Expectat te summus apex, te regia coeli
250Clamat, et aeterni curia sancta patris.
Dic age, iacturam quid amas? Tua damna quid optas?
Nonne putas summo damna carere bono?
Dic age quid trepidas, mea mens, in amica venire
Atria? Quid poenam suppliciumque times?
255Quantumcunque gravis furis tibi conscia culpae
Corde dole, crimen diluit omne dolor.
Scimus enim quae sit nostri clementia patris.
Quam facili nostras audiat aure preces.
Corda Deo dabimus, lachrymisque litabimus illi,
260Nulla accepta magis sunt holocausta Deo.
Si luges, pater indulgens tua debita solvit,
Vult humiles animos, vult pia vota Deus.
Grata Deo non sunt fumantia thura, nec arae,
Nec sacra, si cordis relligione vacent,
265Virga recens Zephyris, nervo curabitur arcus,
Igne chalybs, Adamas sanguine, corde Deus.
Cedite terrenae, turpissima vincula, curae,
Cedite, nec mentes sollicitate pias.
Fama, voluptates, honor, atque potentia, et omnes
270Fortunae et fato subiiciuntur opes.
Haec sunt quae incautas rapiunt in Tartara mentes.
Ista solent nostros illaqueare pedes.
Haec pereunt, tu sola manes, tu nata Tonantis
Mens mea fronte hilari regna paterna pete.
275In gremium patris atque sinus et in oscula curre.
Surgit in amplexus regia tota tuos.
Serta parant capiti, radiis illustris at auro
Ibit ad extremos candida laena pedes.
Omnia in adventu miraberis agmina divum
280Conversa in plausum laetitiamque tuo.
Talis enim sanctos pax et concordia cives
Iungit, ut in pelagus grande redundet amor.
Propria virtutum variant insigna quosdam,
Sed proprium charitas nil tamen esse sinit.
285Ut communis amor, sic et communia cunctis
Omnia perfecto nil in amore suum.
Quid moeres? Fatumque times oblita tui mens?
Stulta quid hoc tantum vile cadaver amas?
Ergo libens et sponte pedem trans limina mortis
290Porrige, nec fati nomen inane time.