Zuppardo, Matteo Mineo, saec. XV / 1, Alfonseis, Alfonseis Alf. Alfonseis (G. Albanese, 1990)

Interea, argolica penitus tellure subacta,
Ingentes Teucer bello fortissimus urbes
Insilit italicas, et leto remige pontus
Barbarica sub classe fluit, scevusque tumescens
5Per mare, per terras, totum sibi quaerere mundum
Pergit, et ausonio primum consistere bello
Incipit, et latos complet cum milite campos
Vicinasque premit turres et menia victor,
Ut quos diva loco dederit Fortuna propinquos,
10Hos prius affligat scevo certamine muros.
Heu hominum quam lesa fides! Natura tueri
Quos voluit genitrixque armis rebusque fovere,
Hos ferus aggreditur populos et praemia mutat
Inque atrum vertit sortis pia dona venenum.
15Una parum currens terre est contermina nostre
Terra viris armisque potens, quae Scandalibecco
Imperio fulgens fines pars proxima servat
Italie, magnos non aspernata triumphos.
Hanc unam agreditur Teucer fortissimus hancque
20Prestantem auxiliis belloque armisque nitentem
Obsidet, extensis circum longo ordine castris.
Pressa manu forti belloque excussa fameque,
Quod quondam miseris felix prestare suevit
Postulat auxilium; tandem pater optimus illi
25Queritur Alfonsus, cuius clementia mestos
Oppressosque levat populos et tabida curat
Vulnera et afflictis requiem sanctamque salutem,
Melle magis dulcem acque omni dulcedine, praestat.
Orator veniens: "Rex invictissime", dixit,
30"Rex fidei cultor, rex relligionis amator,
Quem non laude pari nostri potuere priores
Equare atque armis tali consistere voto,
Ni tua succurrat clementia, ni tua nostros
Det virtus populos et leta potentia campos,
35Omnia Teucrorum scevis cecidisse sub armis
Aspicies, pariterque Lares violabit amicos
Ignis et advecta cedet gens itala Troya.
Quare, age, qui populos digna sub lege gubernas
Et facis imperio securos vivere reges,
40Hos armis defende tuis! Te Graecia solum,
Te solum expectat, devicta superbia nostre
Dum titubat terre, quae iam peritura videtur,
Auxilium victis tua magna potentia Grais
Ni ferat et trepidis eadem det fausta Latinis".
45Non mora, legato dantur responsa benigni
Principis, et leta currit cum gente Palermus,
Mille trahens secum pedites totidemque potentes
Prestantesque equites animi virtute, sed omnes
Assuetos armis bellique pericula passos.
50Delius ut primum Teucris ostendere lucem
Incipit et crebros curru conscendere montes,
Bellicus, accitis equitum peditumque magistris,
Agmina composuit Siculus struxitque catervas
Et lento graditur per castra hostilia passu.
55At duo magnanimi troes, qui obsessa tenebant
Menia, concussi subito terrore, falanges
Atque acies struxere suas contraque resistunt
Viribus intrepidi, teloque animoque furentem
Invadunt hostem siculum, tuba publica bellum
60Concinit acque omnes campo patuere caterve.
Hortatur socios paucis prius ipse Palermus:
Esse armis studeant vigiles manibusque potentes
Atque animo fortes, memores virtutis honorum,
Et que conscriptis prestantur dona triumphis.
65Insuper imponit legem, quod mente quod ore
Alfonsi regis nomen per prelia servent.
Hec memorans capiti galeam petit anxius et se
Constituit bello. Teucri strinxere falanges
Et cum magnanimis inierunt bella Sicanis:
70Arma armis resonant, strepituque et murmure celum
Concutitur fortique animo pugnatur ubique.
Leta prius Siculis plausit Fortuna, caduntque
Prime acies Teucrum fortes, primusque magister,
Dum trepidant alii, letali vulnere fossus,
75Tellurem insultat; proceres equitesque sicani
Acrius invadunt hostes fortisque Palermus
Hos illosque fugat, pinguesque cadavera campos
Complerunt. Scevo gaudet certamine Mavors,
Exultat Siculus spoliis et sanguine gaudet
80Victor et oppressos armis exterminat hostes.
Iam cedunt retro Troes, ventosque secundos
Scandalibeccus habet, viresque et cetera magni
Principis invicti securus in agmine laudat.
Heu nimium fortuna oculis inimica secundis,
85Huc illucque fluens, solita hos, pulcerrima, et illos
Ludere mortales et dulci peste tenere!
Nam quantum Siculis plausit victoria primum,
Tantum dispersit sors post mutata superbos
Astrinxitque solo; meror vocesque sequntur
90Cum gemitu et magni venere ad gaudia luctus.
Sic scriptum a superis: plena dulcedine letus
Nemo potest unquam mundoque beatus haberi.
Namque retrocedens, posito certamine, vires
Barbarus accepit, lectamque ad proelia gentem
95Omnia clam duxit mediaque in nocte Palermum
Insilit incautum, secreta in valle iacentem.
Vix sibi prima dedit veniens gens signa, fluuntque
Undique per campos Troes et certa tulerunt
Imprimis loca nota vie, post prelia pandunt
100Non dubitata neci, siculeque miserrima gentis
Plebs ruit ad mortem, nullo prohibente, fuitque
Par tibi, que quondam cannensibus horrida campis,
Mors, tremis, heu, lugens tantorum morte virorum.
Milia quinque equites Troum, pedites totidemque
105Ceperunt armis siculas destringere turmas;
At misere actoniti, quamvis sua fata Sicani
Accusent, statuere mori lucemque per agros
Linquere et antiquum belli non perdere nomen
Totque fidem quesitam annis vitamque perennem.
110Consurgunt armis et crebris ictibus hostes
Percutiunt animoque acres et vulnere pugnant;
Ipsa dabat vires animis spes nulla salutis
Occurrensque oculis non vane mortis imago.
Fortius accelerant ictus atque acrius ira
115Concutitur: Teucrum primo de sanguine tellus
Tingitur, hinc lato circum fluit unda cruore.
Iamque dies primo candebat sole resurgens
Et duro Siculi stringebant proelia ferro
Scevaque Teucrorum resecabant pectora frustra,
120Cum subito adverso veniens de sidere troum
Ingens turba equitum, peditum subeunte caterva,
Excitat oppressas Teucrorum ad proelia vires
Auxiliumque tulit victis letumque favorem
Ostendit. Bellum, clamor luctusque cruorque
125Undique per campos, Mars undique scevus, et omnis
Nubilus est aer, fumus cum pulvere caelum
Eripiunt; siculos solitam prosternere campos
Advenisse lupam per castra et bella putares.
Deficiunt Siculis effuso sanguine vires,
130Et iam dura manus crebro actenuatur ab ictu
Lentaque contrahitur fesso de corpore, quamvis
Numquam illis cecidere animi; miseranda iuventus
Vulnera contemnens ultro petit anxia mortem.
Cum nova dent Teucri venientes proelia, firmi
135Intrepidique armis praestant animasque per agros
Linqunt et stricto capiunt sua funera ferro.
Haec tamen aspitiens summis a montibus, iras
Scandalibeccus habet mestaque in mente furores
Colligit inque urbes accepto tempore fugit,
140Custodesque iterum victus per menia ponit
Atque amplum portis ingenti pondere ferrum
Obicit, et madidos Teucrorum sanguine campos
Ac bellum crudele suis mortemque reliquit.
Dardanide pugnant Siculisque cadentibus omnes
145Letitia exultant et mesto funere gaudent.
Quid faciat gens grata Deo, fessa unde favorem
Expectare potest, aut quam sibi querere turrim,
Aut quod consilium longa regione futurum
Totque inter casus totque inter mesta labores?
150Pugnat et accepto spectat cum vulnere caelum,
Unde sibi auxilium veramque exposcere pacem
Sola fides praestare potest tutamque salutem.
Ut solet, a vaenis coepit cum currere sanguis,
Paulatim corpus, longo post tempore, vires
155Perdere et, infecto paulatim lumine, tandem
Deficere, haud aliter caelo devota iuventus
Deficere ipsa sibi et mundo spoliata videtur.
Finiat ut tandem tanti pars ultima belli,
Acceptis secum paucis per castra Palermus
160Evasit sociis, alios servatus in hostes.
O quam clausa homini, quantum atque obscura videntur
Iuditia et secreta Dei! Sunt cognita nulli;
Quo patitur pacto tanta haec opprobria, quove
Sidere turbato veniant haec tempora mundo,
165Quid tot bella velint, quidve impia vulnera poscant,
Quid lacrime et genus omne necis, quid funera regum
Et quae nunc letos sequitur victoria Teucros:
Solus in archana volvit Deus omnia mente.
Nos exempla docent signantque pericula mortem
170Perpetuam, ni forte viam melioraque dona
Et sanctum capiamus iter; doctrina Magistri
Reddita cum lacrimis animo meliore tenetur.
Est sapere hoc nostrae crebro conducere menti,
Sed mens hoc operi prima haec sapientia fertur,
175Scilicet et letos caelo visura triumphos,
Optima quando operi procedit amica voluntas.
Dardanide interea, quamvis victoria primum
Plauserit et victos veniens oppresserit hostes,
Dum numerant socios, dum quaerunt ordine turmas,
180Ammissos lugent media plus parte ducentos
Terque alios geminos centum; postque impia quondam
Proelia Cannarum non est audita poetis
Tanta hominum strages, tam magnae reddita genti
A tam contractis sed euntibus ordine turmis.
185Postquam igitur tristes Teucri flevere suorum
Funera et ardenti strinxerunt leta dolore,
Ingentes longo confectas ordine centum
Construxere piras motisque a pulvere Troum
Corporibus positisque super, terraque relictis
190Quae secum sicula duxit de gente Palermus,
Vulcanum apponunt: paulatim accensus ut ignis
Corripuit vires, flamma stridente, per auras
It fumus caeloque tenus conducitur alto.
Ut tandem in cineres, euris cogentibus, omnes
195Ardentes abiere pirae maledictaque tellus
Itala, confestim in caros properare penates
Dardanide et tanto victos cum sanguine campos
Linquere constituunt, motisque a sidere castris
Cum magno repetunt Grais inimica dolore
200Pergama et extinctis iterum fit funus amicis.
Illa patrem plorat, dulcem vocat illa maritum
Voce alta et lacrimis gemino dolet altera fratre,
Haec nato: nulli minor est sua causa doloris.
Ingens Troia gemit, lugent matresque nurusque,
205Quaeque suum lacrimans fert ad sua funera munus;
Postque ululant meste, vocesque ad sidera currunt
Et cum femineo completur carmine caelum.
Sic quondam extinctum flevit Cassandra Chorebum
Infelixque suum regem regina maritum,
210Impia quae tociens natorum funera vidit,
Quorum unum ante oculos crudeli vulnere Pirrus
Mactavit mestosque duos dedit esse parentes
Una morte hominis, cui, ne tot funera multum
Suffecisse putes, posita est quoque mortis imago
215Coniugis ante sui: post haec captiva videtur
Regnorum quondam felix regina suorum.
I nunc et mundi miserum te crede procellis,
Qui magno imperio fortique extolleris urbe!
Ut dulci a fructu foliisque cadentibus arbor
220Nudatur, plerumque ruit, radice revulsa,
Per terram, mundi sic omnia prospera, sicque
Quaeque cadunt, nullo aut parvo nutantia vento.
At cui non parva gelidum formidine corpus
Et mens lenta fuit properansque ad menia fugit,
225Cum videt, ammotis castris, abiisse falanges
Barbaricas tutosque omnes consistere campos,
Exit et extinctos lacrimis explorat amicos
Praeteritosque vocat socios comitesque fideles.
Insuper et crebris verba haec singultibus addit:
230"Non potui, o quondam stantis firmissima saedis
Causa mee et trepidantis adhuc pars maxima turris,
Hanc mediis animam vobiscum effundere turmis
Cumque animo meliore mori currensque per hostes
Auxilium afflictis exquirere! Forsitan omnes
235Aut salvi aut omnes spoliati hac luce per arma
Essemus, pariterque necis pariterque salutis
Leta comes Fortuna foret! Seroque pericli
Penitet et sero volvo sub pectore culpam.
Nunc autem restat preciosa cadavera terre
240Reddere, quando animi caelo meliore potiti
Sunt ante ora Dei laetaque in sede locati".
Haec ait et lacrimans agmen sepelivit amicum;
Post canit ad tumulum divini carmen honoris,
Thura gerens toto nimium redolentia caelo.