1. ad Federicum tertium imperatorem, | cum ab eo laurea donaretur, intra horam composuit
Salve, sacra hominum rerumque immensa potentiNumine maiestas, quam verus conditor orbis
Tutatur, pulchroque dedit moderamine habenas.
Te precor et supplex tremebundo carmine posco,
5Si videor merito Musarum munere dignus,
Phoebeam capiti da circum, Maxime Caesar,
Laurum, quam teneris optavi semper ab annis.
Tertius at nostras si iam venisset ad aures
Caesaris adventus prius hic, modo culminis omnes
10Scripsissem subito versus quos nostra Thalia
Edidit et pulchre posuissem ex ordine cunctos;
A te principium fieret, finisque teneret
Caesareum nomen Federici et cuncta sonarent
Carmina quae probitas, virtus, clementia, mores,
15Imperiique decus, tam magni gloria regni
Floreat in sancto rerum moderamine, quod tangit et Indos,
Parrhasis et Coeli, qua iuncta est parte Draconi,
Nec non unde Auster flagrantibus evolat oris,
Et qua nox Coelum nigro velamine vestit.
20Polliceor sed plura quidem me scribere, sancta
Maiestas, reditus felici tempore, Caesar,
Offerre et titulis excelsi culminis amplo
Imperio; sed nunc pro tempore suscipe pauca,
Quae argumenta dabunt quo nostra haec Musa cothurno
25Gaudeat et quae sit dicenda ad carmina vires.
Quare age et haec vultu, quaeso, dignare sereno,
Qui terram imperio et totum temperat orbem.
2. ad Federicum tertium imperatorem cum rediit
Felix sit reditus Roma, sanctissime Caesar,Cui Deus et Mater Virgo pudica favet.
Pollicitus fuerem redeunti scribere plura,
Offerre et titulis carmina nostra tuis.
5En tibi iam promissa tribus distincta libellis,
Quae cecinit vario nostra Thalia modo.
Nunc tua maiestas poterit cognoscere si vel
Immerito aut merito laurea parta mihi est.
Invenies diversa locis modulamina rerum,
10Plurima quae mihi sors quotidiana tulit.
Invenient sed nempe alii, Federice, tuarum
Virtutum famam, si mea scripta legent.
Non haec ut blandis nitar mulcere Camenis
Aures, o Caesar maxime, velle tuas,
15Sed quia te vere generosum tollit ad astra
Nomen, quod probitas parturit alma sacrum.
Praeterea ingratos posses cernere Latinos,
Ni Federicum carmina multa canant.
Cum tris Romanas arces et Thybridis undae
20Videris, imperii culmina prima tui,
Cum tua non parva decoretur gloria laude,
Cum sit praecipua religione fides.
Quis poterit, Caesar, non commendare pudicos
Mores, ingenii munera clara tui?
25Pectoris occulta est ingens constantia nulli,
Nomine sed toto diceris orbe pater.
Quis priscos numquam laudavit carmine reges,
Quos tu non superes laudibus eximiis?
Hunc vates Graecus lustrantem plurima longe
30Aequora circuitu Palladis auxilio;
Ast illum magni iactatum Musa Maronis
Et pelago et terris ornat honore pari.
Si conferre velim tecum quos laudat uterque,
Et vellem, si non tempora parva forent,
35Multiplici ratione sacro concedere honori
Ascanii valeat Telemachique pater.
Nam quis tam patiens adverso tempore belli
Prospera, vel quis te fortius orbe tulit?
Nullus enim vidit te fractum mente tremendo
40Impetu fortunae, quum tibi dura fuit;
Nec tua cognovit diffundi pectora, si te
Fortuna excepit sidere fausta tui;
Sed servare modum semper cum laeta secundos
Haec dedit eventus, nec variare vices.
45Conveniunt regi quae nunc mea Musa locuta est,
Induperatorem sed magis illa iuvant.
Has tamen antiqui voluerunt addere laudes
Aeneae atque Ithaco versibus innumeris;
Sed si forte velit quisquam perquirere verum,
50Inveniet falso carmine multa cani.
Nam quem carminibus Graius commendat Homerus,
Virgilii tamen is carmine deprimitur.
Dicitur et scelerum inventor, fraudisque magister,
Palladium rapiens, sacrilegusque simul.
55Aeneas vero quem docti lingua Maronis
Commendat, patriam predidit ipse suam,
Ut referunt multi scriptores historiarum,
Nec penitus vates carmine dissimulant.
Quod si vera forent quae scribit uterque poeta,
60Non essent vario carmina ficta modo:
Nam verae laudes vario non ore canuntur,
Sed pariter cuncti dicere vera solent.
Esto quod innumeri componant carmina de te,
Caesar magnanime, quae tua facta canunt:
65Omnibus idem animus, similis sententia, veras
Texere enim laude, o Federice, tuas;
Et nullum facient versus discrimen, at omnes
Convenient: nam te gloria vera decet.
Tu vel ab hostili rabie defensus et omnes
70Fortunae casus pellere consilio
Philosophi praecepta legunt reddentia vitam
Praestantem et mentem, quae sine labe nitet.
His nisi blandiri conseres, maxime Caesar,
Narrarent laudes carmina nostra tuas.
75Nam quis consilio meliore tempora novit
Ocius, aut sentit quae nocitura ruunt?
Quis videt eventus rerum praestantius, et quis
Te, Caesar, melius nosce futura potest?
Vincuntur reges a te vincuntur et omnes
80Iustitia: nam tu praemia iusta refers.
Quid referam quae sit vitae moderantia purae?
Tu nihil affectu quod fugiamus habes.
Plurima sunt, Patres, quae possem dicere vobis
Commoda, quae sacro Caesare digna forent:
85Sed breve tempus adest et singula nosce putamus:
Omnibus illa patent lucidiora face.
Tu quater hanc urbem dignatus visere, Caesar,
A nobis merito rite colendus ades.
Cogimur et laudes versu componere magnas,
90Si non immemores muneris esse iuvat.
Haec qui nascentur pulcherrima fama iuvabit
Et Federici nomina quisque canet.
Si tamen haec quisquam debet memorare poeta
Carmine grandisono versibus apta suis,
95Non ego cui laurum donasti, maxime Caesar,
Musarum de te cogor inire choros?
Quare age, dum melior mihi sit fortuna, libellum
Sume et quae laeta fronte dicamus habe.
Et memor esto, precor, quod te noctesque diesque
100Contineo et firmo pectore semper ines.
Nam me perpetuo vinxisti munere magno,
Caesar, eius tamen tempore gratus ero,
Et quidquid nostro cantabit Musa cothurno
Te Federicum carmine laeta canet.
105Interea ex multis collectos suscipe versus,
In quibus est virtus, non vitiosa lues,
Qualia componunt nonnulli carmina saepe
Quos iuvat, heu, nimium lingua scelesta malos.
Multorum sed facta vigent et pulchra iuventae
110Carmina cognosces ingeniosa, meae.
Ut tandem possit portus intrare carina
Vela legam et remis littora recta petam.
Id solum moneo, Franciscum dilige tuum
Cui Rholandello nomen adest patrium.
115Felix ergo vale, valeant quoque sidere laeto
Heroes clari qui tua signa colunt,
Et reditu patrios felici tangere fines
Ut liceat tecum numina sancta velint.
3. egloga in honorem Federici tertii imperatoris
1 Poemane, quis sacra cingens tua tempora lauroMiscuit errantes hederas cum bacchare molli?
Omine felici praesentia numina quaeso
Sumpserit ista caput generoso vertice serta,
5Quae tibi, quae patriae primum dent laudis honorem.
2 O Coridon, Coridon, non est ea copia linguae
Laudibus ut meritis ornem qui numina nobis
Tanta dedit: fateor quod dum mea vita manebit
Ille erit, ille mihi divini numinis instar
10Victima cui taurus sacratas imbuet aras,
Bissenasque addam pecudes mea vota quotannis.
3 Forsitam ille fuit qui nostra haec pascua nuper
Visit et heroum comitata est turba frequenti
Concursu, hos noster venientes ordine claro
15Pastorum numerus gaudens excepit ovantes;
Ipse tamen semper primo gaudebat honore.
4 Ille suis manibus dignatus ponere fronti
Laurea serta meae, quae Phebo gaudet et antris
Musarum, fecitque novum me fronde poetam.
5 20Hec erat insuetus quum florida serta ferebas
Quo stupuere animi pastorum et plurima circum
Turba coronato iunctis dabat oscula dextris.
6 Optima dicetur mens et gratissima tanti
Muneris, officiumque tuum non immemor ades.
7 25Ergo age et ista novo si stat sententia Fati
Incipe dum pingui pecudes pascuntur in antro,
Ipse comes iungam pari modulamine versus.
8 Iamdudum haec animo mecum meditabor et ullum
Non potuit maius, Coridon gratissime, nobis
30Praeberi officium, sed si mea verba sequere,
Ut reor, altiiugos colles et marmora cantu
Aspera dulcisono certe mulcebimus ambo.
9 Subsequar atque tuis iactabo versibus ora,
Sed faveant nostrae felicia numina voci;
35Vatibus illa tamen semper cantantibus adsunt.
10 Numina quo melius faveant, primum ipse vocabo
Pieridas, tibi nunc poterit sed Cynthius esse
Auxilio: pater est Musarum et carminis auctor.
11 Id quidem agam, primus sed tu iam incipe versus.
12 40Pandite nunc, Musae, fontes mihi pandite vati
Castalios, mentique meae date munera linguae,
Quo decus aetatis, quo nostri gloria saecli
Luceat et tantis desint oblivia rebus;
Hoc mihi si liceat viridantia serta dabuntur
45Et totidem picas vestro mactabimus antro,
Carmine quas elim victas mutastis et omnes
Undarum sonitus sacrato e fonte canemus.
Aspice ut adventu laetentur compita passim
Et rupes vallesque cavae cum montibus altis
50Laetitia ingenti iactent ad sidera voces;
Ecce venit rerum rector qui flectit habenas.
Ipse quater vestros dignatus visere fontes
Templaque divorum, magna stipante caterva.
Non aliter dixere Iovem Cretensia regna
55Inspicere assuetum Divis comitantibus olim;
Nostrae hic aetatis decus est, ut Numa vetusti
Temporis, aut bifrons Ianus cum forte veniret
Saturnus patriis depulsus sedibus atque
Tenderet in Latium, metuens odia aspera Nati:
60Si tales hominum heroes regna tenerent,
Candida pax aleret terras et tristia bella
Desinerent, clipeum Martis ritu horridus, atque
Terrificam squalore gravi consumeret hastam.
Huic, Deus omnipotens et coeli numina clari,
65Seu pacem, seu bella geret, felicia sunto:
Et faveant votis et coeptis omnibus adsint:
Nam coeli dignus cura est et sidere fausto.
Dum ver purpureis gaudebit floribus, aestas
Arida dum veniet flagranti sidere coeli;
70Dumque cadent frondes autumno, dumque nivali
Turbine concretis durescent flumina crustis,
Semper honoratum servabo pectore nomen;
Et laudes, quocumque modo cantare licebit,
Ipse canam, argutos superabo st carmine olores.
13 75Per mihi, Phoebe, pedem redimitus tempora lauro,
Crinibus intonsis, pharetra sed laetus et arcu,
Que perhibent Musas claro gaudere parente.
Poemanus ut quantum dixit mea verba sequantur
Phoebe pater, citharam capies qua dicitur olim
80Orpheus in Liconum populis laetatus et altas
Molli concentu traxisse ad carmina quercus,
Coniuge bis rapta, teneros dum mulcet Amores
Quin iuga cum silvis motare cacumina cerno,
Et, nisi telluri radix affixa teneret,
85Robora saltare in numeros et saxa videres,
Ut fauni satirique choros ad carmina ducunt,
Sol prius in tenebras mutabitur, aequor in astra
Terraque stelliferi cursum superabit Olympi,
Altior atque loco fiet, quo sidera poscat,
90Quam tanti herois veniant oblivia cuiquam
Ipse pudicitiam et divinos servat honores,
Despicit humana et solum coelestia quaerit
Sanctior ut nullus fuerit, nec vivat in orbe
Terrarum virtus tanta est in pectore claro.
95Si propria haec fierent, felicia regna videres
Qualia Saturne memorantur rege fuisse,
Ordea cum tellus nullo cohibente ferebat
Grandia, nec rastros poscebat terra, nec artes.
Sol radiis rutilis semper comitetur euntem,
100Splendoremque suum fundat Proserpina curru
Clarior invecta, rorantique axe per aurae
Aetherias, qualis visa est et rapta decore.
14 Haec faciant divi; sed tu, quia nostra secutus
Carmina et ingenio non inferiora dedisti,
105Accipe quem dederat quondam dilecta galerum
Phillis et haec nostri tibi sint monumenta favoris.
Dixerat et dulces adiunxit blanda querelas.
15 At tu quam figulo moriens donarat habendam
Ille Siracusius pastor nunc sume cicutam,
110Flectere qua fagos, colles et saxa solebat,
Et liquidis dulces inducere fontibus umbras;
Hac poteris laudes molli contexere canna
Qui te donavit lauro, quae munera divum
Esse solent placido cum spectant numina vates.
16 115Vera mones, nullum dicet mea fistula carmen,
In quo non referam nomen mihi Caesaris ingens,
Sive sedens versus tenui meditabor avena.
Te, Caesar, virgulta canent humilesque myricae,
Sin maiore lyra sumet mea Musa cothurnum,
120Singula Caesareum resonabunt carmina nomen;
Nam si me iubeat celeri contendere cursu
Montis Hyperborei fines, gelidosque Triones,
Goasve domos, Gangem Nabateaque regna,
Australesque plagas et qua nox humida surgit,
125Obsequerer; vel, si cursum natura negaret,
Dedalus ut quondam gelidas volitavit ad Arctos
Remigio alarum, sic nostra haec brachia pennas
Acciperent, iter insolitum tentare volatu
Aggrederer, iussisque tuis parere videres;
130Nam te, dum vivam, venerabor, maxime Caesar,
Denique cum tenuem tristis mutavit in umbram
Mors mea membra, tamen nostris cantabere Musis,
Munere quae graviora tua iam carmina ludunt.
Ergo vale et servum memorem cognosce poetam.
4. ad Principem Senatumque Venetum | post eglogam a Coridone et Poemano recitatam | gratiarum actio
Sed tibi quas referam grates, nunc maxime Princeps,Qui mare, qui Latium sancta ditione ministras
Et vobis, Patres, quorum praesentia numen
Ora reor, dubito possit ne haec lingua referre
5Quam satis ad grates dicendas omnibus adsit,
Qui nos pastores dignati audire canentes
Attentas placidia tribuistis versibus aures,
Sed dum Luna suos cursus obnoxia fratri
Servabit, dumque astra polo nox humida ducet,
10Nec non dum vestram litus defendet ab alto
Aequore et insanis oppositam fluctibus urbem,
Unda maris donec vostra haec interluet ampla
Moenia, quae Romam referunt, quum laeta triumphos
Quadriiugo curru victo spectabat ab hoste
15Semper honoratum dicent mea carmina nomen,
Et laudes vestras cantabit musa venusta
Concentu, nobis absit modo vita superstes:
Interea, o Princeps, Veneti qui flectis habenas,
Imperii decus ac patriae tum gloria Maurae
20Gentis Francisco faveas adsisque precamur,
Qui nobis praeceptor adest, qui carmina lusit
Plurima praecipue quae nunc cantavimus ambo,
Atque inter tuos numeres, clarissime, servos.
5. ad eundem, munusculo addito
Salve, cura Dei, cunctorum et maxime regumRomani Imperii Princeps et gloria nostrae
Aetatis, poma haec laeto nunc accipe vultu,
Quae foetu peperit felici noster agellus,
5Atque uvam viridem brumali frigore sume
Quae, quamquam ingenti sunt inferiora sacroque
Numine, corda tamen potius spectare licebit.
6. de pace inter Caesarem et Venetos | in stratis sine lumine compositum carmen
Optima vita diu felici floreat aevo,Diligat et Venetos Patres, sanctumque Senatum
Foedera pacifice servans aeterna quietis,
Ut timeant hostes geminorum iura fidemque,
5Si leo concordes aquilas aequabit amore,
Quae fera, quae serpens audebit surgere contra?
Lilia sed cedent venienti strata Leoni
Corruet et serpens et tela hostilia passim.
7. idem Franciscus dum Silis 1466 excresceret | ex tempore composuit
Grate Siler quondam et triplici Butinica fluento,Quid velut hostiles inimica ad moenia cursus
Funditis et muros patriae turgentibus undis
Perdere tanta subit rabies sine lege modoque?
5Non tantum Geniumque loci Cybelemque verendam
Atque Iovem Crete coluit Coribantiaque aera
Quantum vester honos cordi est et numina nobis.
Nunc tamen, heu, tristem populum vexare libido est,
Hos tecto prohibere, ast illos prehendere natos
10Ex stratis dulci devinctos forte sopore
Ne pereant undis et cuncta auferre parantes!
Nec ripis servatur honos, nec gratia genti.
Iuppiter an vobis saeva haec crementa ministrat
Nubibus? Hic spargit pluvias imbresque perennes
15Non secus ac redeant antiquae tempora Cyrrhae.
An vobis Neptunus aquas et flumina miscens
Aequora telluri subter labentia fundit?
An Plavis arcano nunc gurgite iungitur una,
Aut ripas super horrendas effusus in omnem
20Campum agit, sata laeta trahens et robora silvis
Ipsaque cum stabulis cursu populatis iniquo
Armenta et tandem vestris miscetur arenis?
Qualiscumque furor sit tantae causa ruinae
Vos nimium saevi nimiumque insurgitis urbi,
25Disiicitis pontes, rapitis trahitisque ruentes
Omnia, nec pietas ulla est, totaque vagari
Urbe libet, vastosque placet compellere fluctus,
Et ratibus iuvat ire rivos et prehendere remos.
Parcite, quaeso, sacri fontes, restringite cursum
30Et cohibete minas (satis, ah, satis ira furorque
In vestros misere longum insanivit alumnos)
Et solitas servate vias, servate fluenta
Limpida: semper enum proavorum tempore prisco
Fama fuit placida duxisse per ampla quiete
35Moenia et irriguos per prata virentia cursus.
Si nostros audire preces, si flectier undas
Non piget immemores numquam culpabimur; atque
Cingemus ripas sertis et lactea fonti
Pocula, sacrato fundantur mixta Lyaeo;
40Atque cohors invenum teneris immixta puellis
Saltabit Prhygio concordi carmine ritu.
8. Francisci eiusdem praeclara Eccellini gesta
Hic Eccellinus Romana natus in ArcePossedit nostris moenia parva iugis.
Italiae fulmen, populos urbesque subegit
Innumeras, quamvis regulus ante foret.
5Quis putet hos animos civem parvique tyrannum
Oppiduli a tenui sic habuisse loco?
Hic Antenoridas domuit, mox victor ad ipsum
Tarvisium magna convolat ecce manu.
Sicque suae patriae tristes iniecit habenas,
10Belluno et Feltro parcere velle negans;
Haec capit et celeres deducit monte phalanges,
Ut Vicentinos obsidione premat.
Congressu primo debellat moenia, victis
Imponit leges praesidiumque parat.
15Hinc Verona suis fatis in bella ruentem
Sensit: nam parvo tempore victa cadit.
Brixia deinde ferum iuvenem, cui vincere semper
Fata dabant, collo condolitura tulit.
9. egloga
17 Pulchrior orbis habet celebres quos aethere cycniDicite iam Lalages: vos ducite plectra, Camoenae
Pastorum, resonate chori et cui fistula pendet
Fronte sub arguta ex humeris annexa revinxit
5Quas pius Arcitenens nodo et crinitus Apollo.
Laude coeli huc Helicona melos, cantusque movete
Phocidos unda tenet, quos audiat ultima Thule:
Sic Dorylas orsus coepit, sic orsus Amylcon.
18 Iam revocate gradum, mente bis figite dictis
10Incola silvarum, redimiti et tempora fronde
Aspirate, precor, laticem nec ora canenti
Fundite: Medraci nonne aluistis in antro
19 Hinc clara ducum soboles prolata secundis
Auspiciis caput exstollat assueta triumphis.
15Benaci stupuere lacus dum flumine Nymphae
Sylvestrum patriis et avunculus abstulit arvis
Ad vada nostra seret, Athesis quo labitur unda.
Sylvarumque deae, vos huc agrestia fauni
Ferte pedem, driadum coetus, satyrique Napeae:
20Vos, precor, o audite genus, sylvestria dicam
Numina quae sylvas celebrant, petitura per aulas.
Loquar an sileam? Meditor ne tanta resurgens
Sit virtus foedata; refert dum parcius aequo
Pastor; Pierides, vos dicite carmina Nymphae.
20 25Cum non, Marce, canam te quae lanuginis aetas
Induit Antoni nondum tam viribus audax,
Fortunate puer, quam Romae fulgor in hostes
Hoc si venisset quondam certamen in illud,
Ausus iamque Paris sic te iactaret in armis
30Huic decor et forma palmam novus occupat Hector.
Hoc pudor incedit pietas, iunctaeque sorores:
Dicite, Pierides, huic dicite carmina Nymphae.
21 Hoc mirum hiberno tellus seu sidere compos
Floribus ornavit, Scythicis victoria adempta est,
35Annuit armipotens teneris haec indicat aetas
Aurea pugnantem populos dimitare feroces.
Dicite, Pierides, huic dicite carmina Nymphae.
22 Spargite odoratos calamos iam lilia Marco pareo
Antonii violas graditur, mollique hyacintho.
40Necte comas, aetherea Venus, cui necte coronam
Maurocena fides monstrat laetante tumultu;
Nam meritis vicit cursu gestamen Alethes.
Dicite, Pierides, huic dicite carmina Nymphae.
Huic sua praecincti loricas terga Tyrones
45Insurgant, equites socii comitentur inermem:
Virginem coetus fidibus veneretur, ametque
Sylvestrem sidus ++ nobile terris:
Dicite, Pierides, carmen, bis dicite Nymphae.
Obstupuit genus omne hominum, genus omne volucrum;
50Iam nemora et valles, simul intonuere cavernae
Dum pecus horrisono latitat clangore tubarum.
***
10. eiusdem in obitu Iovianae, | ob adulterii suspectum a proprio viro interfectae
Quisque ades, si qua est pietas, hic comprime gressumEt miseranda meae perlege fata necis.
Iana fui tenero primum dilecta marito;
Quam sociam fecit captus amore thori.
5Quattuor at vixi lustris miserabilis, heu, heu,
Servavique meo iura pudica vivo.
Inter formosas potui formosa videri,
Me miseram et pura non violanda fide
Suscipit interea de me tres coniuge natos,
10Donec nescio quae perfida lingua nocet.
Perfida lingua nocet, nullo memorata pudore,
Insontemque facit suspicione ream.
At meus imprudens coniux haec arte parari
Nescit, sed sola crudelitate furit.
15Ille inhians opibus mordet me crimine falso,
Dum nostras avide quaerit avarus opes.
Sed Superi, qui cuncta vident, mea fata piabunt:
Nam punire malos numina recta solent.
Interea, dum somnus iners mea membra quieti
20Solvisset, coniux accipit arma ferox,
Et noctis tenebris usus, dum cuncta silebant,
Perquirit palpans guttura nostra manu.
Rimatusque diu, iugulum tremibundus et haerens
Vulnerat et late subsilit inde cruor.
25Excitor infelix somnumque miserrima linquo
Exsurgoque sedens sanguinolenta thoro.
Vixque haec pauca gravi potui tremibunda timore
Vulneris et somni corde micante loqui:
"Heu, frater, quid agis? Cur laedis guttura ferro,
30Quid merui infelix? Sic necor? Heu morior.
Primitiae nostri si non memorantur amoris,
Si neque forma, genus, sive iuventa movet;
En tibi tres natos casti mea pignora lecti;
Hi saltem moveant pectora dura patris.
35Materno pro lacte bibit de matre cruorem
Parvulus. Heu, saevam comprime dure manum!
Heu, cruor innocuus passim diffundit, heu, iam
Serpit et ad reliquos, corcula cara, duos.
Ast ego nil merui, miseram, nil tale merentem
40Aggrederis, nati commeruere minus.
Infelix quoniam morior, diis testibus, insons:
Iuppiter insontis sanguinis ultor erit.
Auguror et video Parcas volitare per umbram
Atque agitare suas orbe micante faces".
45His dictis, lato diffudi vulnere vitam:
Incubuique meo sanguinolente loco.
Quare age, quisquis ades, sortem miseratus acerbam
Ianae; coelestes corde praecare deos
Ut natis faveant, quos sic miseranda relinquo
50Et tribuant animae, fata quieta meae.
11. aliud
Indolui, fateor, tum primo Iana necariInsontem ne quis diceret esse ream.
Sed cum nulla meo tribuatur menda pudori,
Tam saevae mortis causa ferenda mea est.
5Dii mihi sunt testes, populus, vicinia, nullo
Concubitu castum commaculasse thorum.
Iure igitur multi de me scripsere poetae,
Qui referunt puram continuasse fidem.
Si populus vatesque sacri, si Numina castam
10Testantur, mortis quis dolor esse potest?
At qui me voluit crudeli perdere ferro
Fecit ut aeternis versibus apta legar.
Usque adeo si Dii, vel si Regina dolorum
Censerent tali carmine posse legi,
15Nectare posthabito paterentur quidquid acerbi est
Primaque cantaret Iuno pudica mori.
Cynthius aeternae praeferret carmina vitae,
Inque sua mallet Iuppiter arce necem.
Et repetita foret miserandae vulnera mortis,
20Ut crebro aoniis vatibus esset opus.
Quare agite et nitido scribantur talia saxo
Quod doceant alias iura pudica sequi.
Iana inter natos recubans iugulatur acerbo
Vulnere et incauti concidit ense viri.
25Dum privat vita, natis et coniuge, coniux
Viva trium genetrix, fallitur, uxor ero.
Ergo ego, quae iugulata viro moritura videbar,
Felix viventi carmine semper ero.
At nunc, o vates, divum commercia quae vos
30Praemia tam grato digna labore manet?
Vivemus pariter, vivam quia carmine vostro
Et mea mors vobis vita perennis erit.
12. epithalamium in nuptiis Matthaei Allani | nobilis Tarvisini et Clarae Gavardae | nobilis Iustinopolitanae
Carmineo Cirraea velim iuga tangere cursu:Tu modo, Calliope, tuque Thalia veni.
Connubium accedo molle ornaturus et undam
Castaliam moveo Pieriosque lacus.
5At memini quondam versu modularier almi
Foedera connubii; nunc labor alter adest.
Quare agite, o patriae praetor clarissime nostrae,
Laurenti et cives, ingenuique Patres.
Accipite et placido serventur pectore dicta
10Quae nostra Euterpe dixerit orta repens.
Commoda multa viros capere hinc non ambigit ullus
Quae numerare omnis caetera turba solet.
Nos aliud scrutemur iter, nova quaerere vatem,
Omnibus atque mihi collibuisse reor.
15Caelicolae pauci fuerant et pondere parvo
Axibus institerant, nullus in orbe decor.
Mixta elementa simul, nec sidera fundere lumen
Tum poterant: orbis nox erat atque chaos.
Olli consilium coepit rex altus Olympi
20Et genus humanum fingere et ingenium,
Candidus ut coelo Divorum cresceret ordo,
Qui canerent magni facta tremenda Dei.
Tum Tytana novum Lunam distinxit et astra
Atque frui iussit munere quaeque suo.
25Ignea flamma sibi rapuit sublimia rerum,
Proximus huic aer occupat inde locum:
Hinc pelagus madidum Tellurem amplectitur ipsam
Quae praedura sedet inferiorque iacet:
Aetheraque alitibus tribuit, mox piscibus undas,
30Et variis montes et nemora alta feris.
Quae cum facta ferent, hominem plasmavit et ecce
Femina forma decens emicat esse viri.
Hanc sociam fecit sortis quaecumque mariti est,
Ex animo voluit hanc et amare virum:
35Clara igitur, formosa, decens, similisque Minervae
Non potuit magni spernere iussa Dei.
Sed tibi spondetur Matthaee, et iungere dextras
Nunc dabitur casti foedere prima thori.
Felix illa vatis, felicia flamina, venti
40Queis tibi Tarvisium vecta puella mari est
Nomine Clara quidem, generis sed clarior ortu
Et pudibunda, suo clarior ingenio.
Nulla magis potuit parili tibi sanguine iungi
Aptior, aut annis nulla puella tuis.
45Nam genuit Gavarda domus quae duxit ab urbe
Verona generis prima elementa sui.
Sed cum coepissent cives contendere bello
Civili, Patriam deserit illa suam.
Ast illi laudem: quidam petiere Ravennam,
50Nonnulli Venetum regia tecta petunt,
Mox Iustinopolim: Gavardusque unus ab illo
Sanguine natus erat clarus, in arma ruens:
Ille rebellanti Cretae iam classe parata
Ingenioque celer martia signa dedit.
55Quo facto meruit Veneta donarier urbe
Et patriae impensa est publica facta levis.
Cum nihil exsolvat mercator mercibus illis,
Vendere sive velit, comparet aut aliquid,
Unius probitate viri concessa potestas
60Libera ne quisquam sumeret inde Leo.
Praeterea patriam geminus cum premeret hostis
Egressus dederat milia multa neci.
Tu reliqui fugere simul, victoria parta est,
Militiamque suis non sine honore tulit.
65Quid Sanctum memorem, qui bis virtute cohortes
Hostibus eripuit, restituitque vivos?
Arctius haud quisquam Tergesto strinxit habenas,
Haud quis bellator fortius arma movit.
Non laudes dicam Andreae, qui saepe Senatus
70Orator Veneti munere fidus erat.
Sed, Raynalde, tuos mores narrare volenti
Ingeniique artes obstat, amande, pudor
Ne tibi forte aliquis blandiri crederet; at me
Solatur probitas lucida sole magis.
75Tu natam spondes Matthaeo et foedere iungis,
Qui gaudet proavis nobilitate pari.
Ordine Zardinus clare decoratus equestri,
Ius civile tenens pontificumque simul.
Fundamenta dedit genti cum forte relicta est
80Magnavacca domus: frater et alter erat.
Allanumque solum mercati est et proxima circum
Arva: novum nomen mox habuere loci.
Zardini sed tanta fuit sub pectore sancto
Religio, ut tulerit sede carere sua
85Concessit; Nicolae tibi pia limina tuto
Ut spatiosa forent grandia templa loco.
Hoc genitus Guido legum venerandus et ipse
Interpres: constant plurima scripta viri.
Nascitur atque refert Zardinus nomen avitum
90Et Patriae cives hunc coluere patrem.
Commoda publicitus curat componere solus,
Auxilio miseris solus adesse pio.
Antoni senior, reticebo ingentia facta
Quae Perusina cohors te duce vidit agi?
95Tu fortis bello, placidae tu pacis amator,
Praesidio fueras unicus ipse tuis.
Ex te sunt gemini concordi pectore fratres:
Guido, quem proavis aequiparare reor.
Hic urbes regit imperio Venetumque: gubernans
100Moenia, praefectis consulit et populis.
Sed Iacobus sibi frater adest, quo sponde parente
Laetaris: mores ipse tacebo suos.
Nam quali patriam defendat mente animoque,
Sitque pius, iustus, cuncta patere puto.
105Praetereo Antonium, Patavi qui iura frequentat:
Is mihi discipulus gloria magna fuit.
Gavardae stirpi iamdudum Allana propago
Grata fuit, sed nunc gratia maior erit.
Sic faveat sponsis qui coelum et sidera fecit,
110Omnipotens vitae tempora longa ferat.
Felices annis, felices stirpe venusta
Sint precor et semper copia rebus eat.
Iungite vos igitur dextras, sponsalia prima
Inque vicem laeti pignora sancta date.
13. in obitu Camillae formosissimae puellae, | quae ob suspectum adulterii crimen | a proprio viro fuit interfecta elegia
Discite, felices quibus est data vita puellae,Qualis connubii debeat esse fides.
Pulchra fui, sed casta parum, miseranda Camilla,
Et multis species invidiosa procis,
5Grata quidem multis, uni sed iuncta marito
Non bene servavi iura pudica thori.
At qui me casus aut quae fortuna secuta est
Vulnera, heu, dextra nocte silente viri,
Mollia qui ferro rupit praecordia cum me
10Somnum nudatam continuisset iners
Primitiis non ille mei revotatus amoris
Abstinuit diras improbus ille manus.
Nec mea forma decens, nec dulcia labra, nec aurei
Crines, nec roseae iam voluere genae.
15Quae si non poterant (poterant sed tangere) saltem
Debuerant nati flectere corda patris,
E quibus unus eras somno dulcissimus infans
Ad latus accumbens pignora cara meum.
Heu, pietas ubi pulsa iaces? heu, pectora duri
20Coniugis! Heu, nati que tibi fugit amor?
Tu stringis ferrum nulla pietate duorum,
Perfide, ut aeternus sit sopor ille mihi.
Transadigis costas et pectora candida rumpis,
Qua vita effusa est sanguine mixta meo.
25Hic meus est finis? Falsae duxere procorum
Huic me blanditiae perfidiaeque graves!
Nunc vellem servasse fidem, nunc foedera lecti
Paenitet impuro commaculasse thoro.
Quare agite, matres et vos lasciva puellae
30Turba, pudicitiam discite sorte mea.
Discite sorte mea casta servare maritis
Iura fide et lecti non temerare facem.
Exemplo quaecumque meo neglexeris istos
Concubitus, talem non patiere necem.
35Sed tibi dulcis erit caro cum coniuge vita,
Quantula vivendi tempora fata dabunt.
14. disticon pro eadem
Plusquam crudeli iacet hic, heu, heu, morte CamillaFixa latus niveum coniugis ense feri.
15. incerti ad d. Nicolaum pontificem et confessorem | cuius templum stat Tarvisii celeberrimum constructum | per Benedictum XI pontificem maximum | patria Tarvisinum
Ut patriae maneant mores, quae dona quotannisAssueta est aris ponere Dive tuis,
E saxo petimus latericio templa vetusto
Pontificis summi, quae tibi cura dedit.
5Olim qui nostra natus de gente supremum
Romana meruit maximus urbe decus.
Gentis honos pariter nostrae, pariterque sacerdos
Signa eadem quae tu Dive secutus eras.
Tu gregis et pastor Christi: fuit hic quoque Pastor
10Nunc tecum et magni fulget in arca poli.
Sic hilarem, festumque diem celebramus ovantes
Sancte tibi et petimus supplice templa pede.
Atque preces imo sacras tibi pectore ad aras,
Fundimus et donis concelebratur honos.
15Hunc igitur placidus coeli dignatus ab arce
Exaudire pie prospice sancte gregem.
Ne mala serpentis laedant contagia primos
Qui coepit falso perfidus ore patres.
Incolumis sed te semper pastore tremendos
20Effugiat morsus, oraque serva lupi
Te pascente pecus nostrum per gramina laeta
Erret et insidiae sint procul a stabulis,
Neu pelagi instabilis vitae mergatur ab undis,
Sed ferat in portus aura secunda ratem
25Omnia posse Deus voluit; tibi vana Dianae
Sacra malos ritus tollere namque dedit.
Ignotos Christi miseris inducere cultus
Tartareique doli non nocuere tibi.
Tu maris et nautas rapuisti saepe procellis
30Saepius et templis vota solita tuis.
Atque tholo pendent naves temone revulso
Transtraque vel remi naufraga membra ratis.
Dira fames, populumque tuis cum forte gerendis
Auspiciis premeret Te Duce sensit opem.
35Maxima de minimo nam copia fluxit acervo
Nec minor ex dempto farre reperta fuit
Et tribus immerito perituris crimine mortis
Per te servatis reddita Dive salus
Innocuos media revocasti de nece strictus
40(Horrendum) super hos (pro scelus) ensis erat.
Inter mortales tenui dum stamine pendes
Edita sunt meritis plurima mira tuis.
In terris quaecumque Deum venerande rogasti
Omnipotens summa misit ab arce poli.
45Quin et supremo cum tempore sancte petisses
Divinos comites audiit ipse Deus.
Angelicique chori venere sacra canentes
Carmina, coelestes insonuere lyra:
Candidus aethereum tali comitante caterva
50Limen adis, superum et clarus in aede nites
Et tempestates hominum miseratus ab alto es
Saepius et mersis fers pie rebus opem.
Ergo aras quicumque tuas seu munere donat
Seu fundit captas prospice Dive preces.
55Atque abiens voti compos laetetur, et omnis
Audiat immensum numen adesse tibi.
