Pico, Giovanni Francesco Mirandola, 1469 - 1533, mysteria crucis, mysteria crucis staur. staurostichon heroicum carmen de mysteriis dominicae crucis nuper in Germaniam delapsis (M. Freher, 1602)

¹
Germanae nuper delapsa insignia terrae
Principis aetherei canerem, ter maxime Caesar,
Si me praecellens rerum mirandaque moles
Exiguo sineret residem de pectore uocem
5Promere: sed uincet pietas, audacia uincet,
Abscedat Bromius, spumoso Cypria ponto
Dispereat, procul hinc absit Thymbraeus Apollo,
Fabula Pieridum, procul hinc, procul este prophani.
Namque salutiferi canimus miracula regis,
10Vaesano figmenta Deum qui dispulit orbe.
Christe faue coeptis, tuque o sanctissima uirgo
Empyrei regina poli, genitrixque tonantis,
Dirige fluctiuagam uentosa per aequora Cymbam.
Postquam flammifero praepes descendit ab axe
15Summa Dei soboles, summi sapientia patris,
Vt male contractas a primo semine labes
Purpurea elueret sacrati sanguinis unda,
Mortales clauso profugos ut ferret Olympo,
Sacra prophanato diffudit lumine mundo,
20Tartareas pellens hominum de corde tenebras.
Inque uices uarias diuersa in tempora signis,
Quae captum superant humanae mentis, adegit
Suaue serenata in praecordia uulnus amoris.
Illapsus primum praecelsae uirginis aluo,
25Quae mox concepit nullo de semine prolem,
Viliaque enixa est nono ad praesepia mense.
Iam uix octauam lucem conspexerat infans,
Iam uix assumptae prima incunabula carnis
Attigerat, cultros pellis cum caesa cruentos
30Sensit, et hostiles aufugit principis iras
Herodis, supero matrem puerumque tueri
Afflatu iussus Ioseph, Nilotica tecta
Perrexit: monitusque iterum ad Iudaea reuerti
Herode extincto, Galilaeis adstitit aruis.
35Subditus interea peragit mandata parentum:
Praecellitque senes puer, et Salomonia templa
Ingressus monuit, legisque abstrusa reclusit.
Mox docuit Solymos praeclarae munia uitae
Praeconis tonitru, qui flumine mergier artus
40Suasit, et indignum Christi qui lora relaxet
Se uocat, et nitidae soluat sandalia plantae.
Hinc uastae latebras Christus perrexit eremi,
Multos passurus uiolenti Daemonis astus.
Nanque quater denos iam roscida luna rotatus
45Egerat, et totidem magnum sol aureus orbem
Ambierat terrae, ne dum ieiunia Christus
Soluerat esuriens, cum se tentator operta
Ingessit fraude, et lapides mitescere duros
Praeciperet blande stimulat, cui talia fatur:
50Nonne sacri referunt libri? Traducere uitam
Non datur in dapibus: sed enim foelicius illud,
Quod fluxit sacro semel omnipotentis ab ore,
Perpetuam praestat uentura in secula uitam.
Protinus hinc celsae uehit ad fastigia primae
55Spiritus, atque illi rursus: Si dia propago es,
Te tuto poteris summo de culmine templi
Mittere: namque extant de te mandata ministris,
Ne forte ad lapidem offendas. Cui talia reddit
Legiferi scitum Mosis, Dominumque Deumque
60Ne tentes. paucis pauefactus uocibus hisce
Obriguit, ueluti cum saeuo moenia bello
Impiger obsedit multo conamine miles,
Actutum et chalybis percussus tempora glande,
Machina terrifico quam fulminat aenea bombo,
65Sternitur, atque illi torpescunt frigore membra.
Crudeles iterum uersutus colligit iras,
Ac tristi obuersat fallendi pectore curas.
Nubiferi ductum praecelso in culmine montis
Collocat, et molli quondam regnata Dario
70Monstrat sceptra, Pharon, Lybies porrecta sub axem
Regna, Tagum fuluam populis qui uoluit harenam,
Et quicquid latis rerum tractabat habenis
Roma potens, spondetque illi, si poplite flexo
Procumbat. Contraque refert diuina propago:
75Perfide discedas, soli seruire tonanti
Est opus, in tenues momento euanuit auras.
Post nucleum legis dirimens a cortice uulgo
Praebuit, aeternae reserans compendia uitae,
Dogmataque expungens scribarum mentis auarae
80Semina, pontificum luxus, fastosaque secli
Gaudia perstringens, Pharisaeae noxia turbae
Carpit fulcra, dolos retegit, praenuncia mortis
Spargit uerba suae, non indignatus ab umbris
Infernis animas excire ad munia uitae,
85Reddere cognatis nutu, quae functa sepulchris
Corpora, quae tristem dudum exhalare mephitim,
Disiectae placuit rursum connectere formae.
Inuidia extemplo conflatur maxima, nanque
Virtuti uitium bellat, diuina prophanis
90Confligunt, pugnat tumido clementia fastu.
Supplicium petitur iusto de sanguine, poenae
Poscuntur, saeuae condunt spectacula plebi
Membra salutiferi transfixo stipite regis.
Funditur innocuus toto de corpore sanguis
95Vbertim celebris mixto fluit unda cruore:
Qua scelus antiquum primaque ab origine mundi
Eluitur, patriae primaeua piacula noxae.
Scilicet humani generis perculsus amore
Crudeles clauos, risus, atque aspera flagra,
100Sputa, alapas, barbae uulsus, diramque coronam
Sentibus horrentem subiit, mortemque fugare
Morte Crucis uoluit. Quae te clementia Christe
Ingratos nimium mortales, ferrea corda,
Vt morte eriperes, mortem perferre coegit?
105Ne rogo, ne summi collati muneris unquam
Inferni obrepant uaesana obliuia somni.
Dicite foelices animae, quae lucida templa
Incolitis, quoties renouarit mystica lethi
Signa sui, postquam sedes ferrugine nigras
110Inuisit, pulsisque aeterna luce tenebris
Atque catenato resolutis patribus hoste
Sublimis superas Christus remeauit ad arces.
Principio auratis confixit corda sagittis:
Corda uirum sacri coetus, quae uiuida uirtus
115Ardentis linguae in speciem penetrarat, et almum
Spirabant calefacta nimis praecordia Christum.
Quem puro quondam sumebat turba fidelis
Pectore, sacratae celebrans conuiuia coenae.
Scilicet immites hinc debellare Tyrannos
120Exarmata ualent flammanti pectora lingua.
Hinc ueteres fugitare Dei, trepidare Senatus.
Mirari attoniti Sophiae de plebe magistri,
Mirari et uulgus coepit, cum cresceret ardor
Insolitus, numerumque magis quo saeuior ira
125Redderet innumerum tormentis percita caedes.
Recludunt Stephano coelum stridentia saxa,
Vrentem moriens temnit Laurentius ignem:
Innumerae rigidam constanti pectore mortem
Imbelles obeunt (res non audita) puellae:
130Pollutas pueri laeti obtruncantur ad aras,
Inter mille neces fidei rutilantior ignis
Fulsit, Callaicis ueluti in fornacibus aurum.
Tum praeses Syriis feruens Egnatius agris
Christigenas pascebat oues, Romanus abegit
135Miles, crudeli ducturus funera circo.
Sacra uiri nimium formidant membra leones
Tangere, ab innocuo cohibentes ora cruore.
Quem rigidi immitis Traiani exhauserat ensis,
Protinus euulso (nam dirus pectore lictor
140Traxerat) inscriptum cordi spectatur IESV
Nomen honoratum, quod tristia tartara longe
Formidant, superae conspecta insignia dextrae.
Tempore iam ex illo, multum cum uiuidus ardor
Ferueret, inuidit daemon transcendere coelos
145Stelligeros hominem, quibus ille expulsus Auerni
Horrendas subiit multa caligine sedes,
Hinc satagit Christi ut marcescant pectora luxu,
Crassetur uilis tumidusque nomismatis ardor,
Despectent humiles uano ut turgentia fastu
150Stemmata: sed uicit Christus superoque calore
Dispulit elatas Erebi de nocte tenebras
Hoste triumphato, ruit ille in tartara praeceps.
Sed magis infernus coluber cum sibila pressit,
Fallendi insidias uiroso in corde uolutat:
155Cum uelut a rabida, quam dira impellit edendi
Ingluuies, pastor commissa armenta leaena
Custodit, magis illa furit, licet improba fraudes
Dissimulet, renouatque latens in pectore bellum.
Secius haud coluber simulata pace uenenum
160Offundit. Sed quis summi omnipotentes alumnos
Fraudibus eripiat? placuit concire fideles
Saepius, atque magis quo frixit inertia mundi.
Propterea Assysius nimio calefactus amore
Rettulit effossis flammantia stigmata membris
165Franciscus, pauper terris, ditissimus aula
Principis aetherii, perrari signifer aequi.
Alter ab Empyreis defluxit sedibus almae
Virtutis custos, fidei seruator Iberus.
Vtrinque innumerae uaria sub ueste cateruae
170Conscendere polos fremuit perterritus Orcus:
Nec non et Siculus flammas emisit, et ille
Conspicuus signis Picenae gloria gentis
Olim foeminei sexus: et Tuscus, et Vmber
Monstrauere fidem, et gestata insignia, nec non
175Sulphurea Nar albus aqua, priscumque Reate.
Quid referam sanctos monitus, praeconia crebra
Sacrorum uatum non exaudita prophanis?
Sed quae inuisa malis nuper demiserit, audi,
Dum sol obliquum bissenis partibus orbem
180Supra quindecies centum numerasset ab ortu
Virginei partus, primae trieteridis annum
Postremum uoluens, labuntur mystica caelo.
Res comperta mihi: uos aspirate canenti.
Est regio Europae gelido subiecta Trioni:
185Bellaces habitant populi, quos Romula pubes
Vix domuit, toto quamuis dominarier orbe
Coeperit, et Latium iam formidaret Araxes
Armenius Tybrim, Pharium et pepulisset Anubim
Itala proiectos aluit. quae bellua fratres.
190Illinc missa uadis ingentia robora uoluit,
Atque sub aereis praelabitur alpibus Aenus.
Aenus Caesareis ardentia ligna Caminis
Ducturus, uasto populus dum Sbocius antro
Effossum uarios argentum promit in usus.
195Hac Rhenus liquidi deuoluit fluminis undam:
Gallica Germanis qui separat arua colonis,
Romani toties expertus militis arma,
Ingentes paruo Tybri supponere lymphas
Pertulit, et Latiam uectare per aequora puppim,
200Oceani bifido percellens uortice fluctus.
Hinc et Danubius non magnas deuehit undas,
Montibus Arbonae uix fusus, plurima nondum
Flumina surripuit, nondumque binomius, ingens
Alluit Elysios, Ariosque et Paeonis oram,
205Et Lygios: tandem rapto tumefactus aquarum
Euxinum ingreditur bis terno gurgite pontum,
Extremumque caput limosa perdit in ulua.
Hic demissa recens populi mysteria, mirum
Attoniti inspectant homines, ac inania passim
210Inscribunt puro delapsa insignia coelo
Sanguinolenta crucis: clari memoranda triumphi
Effigies late spectatur spongia flagra
Visuntur, tunica inconsutilis intima, claui
Cernuntur multo madefacti sanguine, telum
215Quod sacram saeuo discreuerat impete costam
Pingitur, excubitor crista spectabilis ales,
Tergeminique micant tali, quos inclyta Christi
Iecerat innocui sortitus tegmina miles.
Non ignota cano, Caesar monstrauit, et ipsi
220Vidimus, innumeros prompsit Germania testes,
Qua Rhenus tenui Raetis ex alpibus orsu
Funditur, et maior suppositis influit aruis,
Compertum, uiditque lacus qui molle pererrans
Muros piscosae subiectos perluit urbis,
225Quos Constantini proles Oriente subacto
Occiduas repetens stellanti murice terras
Condidit, et proprio signauit nomine, cuius
Principis (ut perhibent) demissus sanguine Picus,
Picus arenosae genitus prope flumina Siclae.
230Audiit et tumidi iam ditior accola Rheni:
Quique lacu missus leni sub murmurat unda,
Mox alium praefertque lacum, quo denique fusus
Inde humilis tumidusque uoraxque euoluitur, inde
Plenus et exiguus, rectus, sinuosus in orbem
235Labitur, hinc sumptis Basileam diuidit urbem
Fontibus, ac uasto defertur gurgite, et alti
Vorticibus magnis contingit tecta Brisachi,
Aduersam caesa quae nectunt abiete ripam.
Noricus inspexit, torti audiuere sycambri:
240Audiit et Mario domitus per uulnera Cymber.
Senserunt amnes, senserunt aequora longe:
Aequora torpenti glacie concreta sub axe
Arctoo. propius conspexit Danubii fons,
Spectarunt fortes ipsis sub moenibus Vlmae
245Assueti contis fontes bellare Sueui:
Et Phorcin Latiae donatus lumine linguae.
Cui sacrum triplici celebratum dogmate nomen.
Inspectant populi, quorum confinia Caesar.
Vastauit late uictor, cum fusa Bohemus.
250Agmina colligeret, nuper dum proelia miscet
Confractis uires latura rebellibus. Illinc
Vangiones cernunt: latebrosa silentia siluae
Herciniae norunt: nouit perterritus Osus,
Osus Aranisco dubium deductus, an illo
255Hic genus antiquum referat, sub iudice lis est.
Vindelicus, Rhetus miratur, et aspera caede
Romani tremuit quondam prouincia Vari.
Nec tam praecipiti formidine territus hausit
Armorum sonitum quondam Germanus arator.
260Nec sic expauit, subitis cum motibus alpes
Intremuere: minus bellacis tempore Othonis
Pertimuit, claro primum cum mystica coelo
Defluxere. Iuuat lachrymas effundere, multae
Implorant ueniam scelerum cum patribus urbes
265Aeni concutitur pons, illius accola nudis
Incedit pedibus celebrans amburbia, tantum
Relligio potuit, Minio color, et color atro
Nonnunquam similis, sacris mantilibus ipsi.
Sanguineis rutilans maculis insigne triumphi
270Vidimus, Actaeo confusum pene liquore.
Puniceo interdum fulgor certauerat ostro:
Interdum fusci nigrantem nube coloris,
Permixtamque crucem rubro spectauimus olim.
Nec morum discrimen erat: sacer atque prophanus
275Iam conspersa sibi gestabant mystica, patres
Conscripti et pueri, conscriptus sexus uterque,
Et templa et uestes, a summa Caesaris aula
Ad tenues uicos, ad dura mapalia ruris,
Cernere erat liquido deductum ex aethere signum,
280Purpurea exceptum tunica quod ferre senator
Formidat, laeui et matrona perhorruit armo:
Quod stupuit trito positum centone colonus,
Pauperis ad lychnum nati dum canabe pero
Consuitur, teneras lacerent ne tristia plantas
285Constipata gelu, consertaque uepribus arua.
Miraturque sagi tenuato stamine miles
Insculptum mortis uitalia sede trophaeum.
Miraturque simulque pauet, qui uasa sacerdos
Obnubit, celeri supra tectoria lapsu
290Aduentare cruces, et lintea pingere pallet
Spectator, densusque redit formidine sanguis
Ad fontem e riuis, titubantque in pectore fibrae.
Nec non ueloces ageret cum turbida lympha
Praecipitata molas summo de uertice montis,
295Atque excepta rotis tereret frumenta, minister
Qui lassata, uago stridore et pondere sacci,
Pollineque inspersus, placido dare membra sopori
Decernit, rubro sub tectis spargitur imbre.
Olli per pectus, per crus, per colla, per aluum
300Sydereae extemplo pingunt insignia guttae.
Quam uarii strepitus, quam dissona dogmata, quanti
Pro sensu capitum uario mussare susurri?
Crediderim dominum, celsae qui praesidet arci,
Olim longa sui potantem obliuia mundum
305Vidisse, et signis uoluisse salubribus almae
Saepius (utque alias) excire ad limina lucis:
Quandoquidem sontes inferno sustulit antro
Tartareus princeps furias, scelerumque cateruas
Immisit Stigii reserantes abdita fontis,
310Cuius mortifero dudum tenebrosus hiatu
Aera tabificum fumus praetexuit, inde
Angusta occulitur coelestis semita uitae,
Inde crucis miseros uesana obliuia tentant.
Hinc regina mali forte indignata sinistris
315In caedes et bella ruit sitibunda cruoris,
Praecurritque rotas scisso discordia crine,
Successus belli si forte arriserit, illinc.
Ambitio erumpit rebus tumefacta secundis.
Tumque infernus amor lucri, tum lurida gliscit
320Ingluuies, studioque omnes excerpta per artus
Spurca Venus, lassis nimium quae uiribus hausta
Et parit ignauos animos, et torquet atroci
Inuidia, et partos disperdit prodiga census.
Sic septemplicibus crassatur perdita uinclis
325Bellua multorum capitum, quibus impete soeuo
Deiectam legimus quondam Babylona superbam:
Quam nec crudeli populasset milite Cyrus,
Nec centum crebro nutassent ariete portae,
Nec genesis falso lusisset dogmate mendax
330Stellarum uariis intentus cursibus augur;
Ni prius hostiles hausisset perfida mores.
Quos noster, pudet heu, iam dudum accersiit orbis,
Quosque recens Babylon haustos cumulatius ambit.
Sed nec tam tumidam uictrix te Graecia quondam
335Reddiderant coesi Marathonis in aequore Persae:
Non delusa Rhodo, tergo non fulta Platonis,
Non Demostheneae raptata uolumine linguae,
Neue Stagereo motu peruecta tonantis
Ad solium, tanto pereuntis ludicra famae
340Aut studio aut plausu quondam deposcis inani,
Quam nunc imbelles laudum mentita trophaea
Ostentant fastu, quam plebs ignara tumescit.
Molliciem subde et luxus, quos prisca Tarenti
Fama reformidat, quos nescit Apicius, odit
345Atque Philoxenium guttur, quos reiicit ille
Qui sceptro indignus tractauit Serica pensa
Et Sybaris parcae spernens obsonia mensae.
Sed quid Achemeniis quaesitam Regibus olim
Immanem Venerem (pudet heu memorare) prophani
350Nomine damnatur qui non admiserit. Omnes
Quotquot collegit uitiorum Roma cloacas,
Assyrium Tyberi cum iam admisisset Orontem,
Mox propriis opibus, propriis ruitura sub armis,
Iamdudum excipiunt. insultat Maurus, et Afer,
355Aegyptus, Libye subsannat, Thracia ridet.
Nec fidei monitis auscultant, Vincimur, aiunt:
Colluuies scelerum, uitiorum foetida nubes
Hinc illuc pridem migrauit, perfida turba
In Christum laxant impune repagula, nobis
360Non impune datum, si Christum lingua lacessat,
Virginis et nomen nobis non spernitur almae:
Sed nec sacra Dei nobis, nec templa, nec arae
Venduntur, dominis quo tandem cernimus usque
Insultare canes? purgemus noxia, rectum
365Firmemus, nostris opus est indicere bellum
Moribus inprimis, mox bella inferre prophanis
Scilicet in cassum patiemur mystica caelo
Delabi, aut ueteres tantum effudisse cruoris
Sacratae fidei proceres? aut denique Christi
370Nil nobis prodesse necem patiemur amaram?
Subiectos populos compescas, inclyte Caesar,
A uitiis: neque enim tantas regnator Olympi
Virtutes et opes tibi contulit, ut tibi tantum
Prodessent, celsae rarissima munera dextrae.
375Dona recognoscas fortis coelestia Caesar.
Sopitam turbis sacrato pollice barbam
Vellere ne pigeat, tua sunt haec munia, Caesar:
Stringere constantis fidei pro legibus ensem,
Insculptaque cruce infidos Maomethis alumnos
380Pellere. Quae tibi sunt iam tradita, desine Caesar
Alter ut insumat. te contemnente, ministri
Christo non desunt Reges; nec tempora desunt,
Vt mores abigat Satana impellente nefastos,
Et crucis imperium longe lateque propaget.
385Tu dudum lectus, nunc inuitatus, ad altas
Dirige (ne pigeat) foelicia carbasa portus.
Non deerunt equites, non instrumenta, fideles
Adsunt Italiae populi, lectissima pubes.
Viribus indomitis instructas ecce phalanges,
390Tormenta, et celeres praestat Germania currus,
Et neruos belli, fauor ingens coelitus, idem
Quo fretus iam pene puer certamine Gallos
Contundis Latio, nec dum diademate frontem
Contectus, multosque domas. Gens effera nuper
395Rettulit Arctoas inflictum uulnus in axes:
Iam metuuntque Gethae, metuit quoque Maurus, ut olim
Fugerat Eoas indignabundus in ortus:
Aemoniis equitum cuneus distinctus ab oris,
Dum Carolus bello iam Parthenopaea subiret
400Moenia, magnanimis qui mox succumberet orsis.
Cuius nec gaesis Byzantia turba sarissas
Duxisset contra, refluus quoque Bosphorus udas
Veliuolam classem Thracum excepisset in ulnas:
Ter seruum Memphis iure indignata tyrannum
405Cessisset Pharium uelamina torta tiaram.
Nunc aquila expetitur, rutilum quae insigne triumphi
Per Tanaim, Nilum, calidae per rura Sienes
Perque Arabum campos, ambustaque solibus arua
Vectet ad aurorae populos, ad ditia regna.
410Sed uereor, Caesar, ueteri ne quassa timore
Occiduum turbet subitis incursibus orbem
Hostica gens fidei; ueluti cum percita uoce
Euigilant, nudo meditantur praelia dente
Turba canum, surdis si forte irritibus hostem
415Nil arcent, nec baubatus effundere uanos
Contulit, insultum expediunt, quo territus hostis
Horreat, inque illum possit formido referri.
Rumpe moras, Praestan uideat Gangeticus armis
Caesaris excindi Persas, non spernere Hydaspem
420Aut Hispanim, pontes patrios nec uisere saltus,
Donec odoratos alacer conscenderit Indos.