Salutati, Coluccio Stignano 1331 - Firenze 1406, conquestio Phillidis, conquestio Phillidis Phill. conquestio Phillidis (R. C. Jensen, 1968)

Lesa queror Phillis rigui decor unicus horti
Si licet innocuis tristia iure queri,
Nec mea nunc primum lamentis ora fatigo.
Demophon lacrime fabula longa mee.
5Cum manibus propriis nexo de fune pependi
Sum rata nil ultra posse licere queri,
Morteque tunc luctus omnes finisse putavi.
Publica fama fuit solvere cuncta necem.
Inscia fallebar: post fatum plura timenda.
10Demophonta minus nunc scio stulta gravem,
Regia cum fuerim proles, non inclita patrum,
Nobilitas prodest sanguine iuncta meo.
Quin puto forte nocet, quoniam res dulce potentum
Contrectare. magis abdita preda movet.
15Nam quod sponte patet vel queritur absque labore
Sordet, et in pretio siquid in orbe latet.
Non ego vel rabidos morsus horresco ferarum
Vel data fulminei vulnera dente suis.
Non elephans gratam carpturus nocte quietem
20Grandia coniungens pondere membra premit.
Non ursi duros ungues in cortice figunt.
Non ego vel seve conteror ore lee.
Vulnera nulla michi dat cornu sevus acuto
Egloceron solitus parcere virginibus.
25Non me Phitonis gelidi violentia lesit
Impete cum vasto robora fracta tulit
Ille vetus turbo (priscisque recondita fastis
Fabula) cum vidit saxea turba polum,
Astrepitumque michi volucrum inclementia parcit,
30Nec figunt libro cornea rostra meo.
In me grassantur homines, manibusque nefandis
Iniciunt ramis vulnera multa meis,
Nec michi quod fuerim humano de sanguine prodest
Claraque quod nostros regia signet avos.
35Additur hinc nostris deflenda accessio penis
Inde referre malum spes erat unde boni.
In me namque pium genus heu mortale putavi.
Credebam saltem parcere velle viros.
Me lacerant homines; dignati ignoscere divi
40Cum michi mens firma rumpere fata fuit
Quondam cum valido penderent colla tigillo,
Et sensi in ligno membra rigere novo.
Sensilis abscessit, vegetabilis una relicta est
Vis anime et foliis pingere membra meis.
45Tristis imago mei nigro circum aere septa
Obvolitat ramos arboris atra nove.
Omnia contemplans tenui mens condita nocte
Obstupet et sensus gaudet abisse suos.
"Gratia diis," inquit. "sensus abiere nec ultra
50Fas gaudere bonis fasque dolere malis.
Inscia torquebor nec lignum sentiet ictus,
Demophon poterit hincque nocere nichil,
Nec corpus gelidum bustali corruet igne,
Nec condet cineres fictilis urna rogi,
55Durabitque diu trunco renovabile corpus,
Arboris inque umbris umbra manebo mee."
Rerum sceptra Venus tenet, imperiosaque fines
Nature excedit; vincit et illa deos.
Nil sibi difficile. potuit nam reddere sensus
60Cum Demophontis basia sera tuli.
Tardus enim quando reduci pede litora pressit,
Otrisia Egide Phillis in ore fuit.
"Phillida quis doceat? Phillis cur obvia non est?
Hei michi tam parvo tempore fluxit amor?
65An fors alterius thalamos invita secuta est?
An fors Treicias alter habebit opes?
Alter opes habeat; reddat modo Phillida nobis.
Ille regat Tracas; Phillide fungar ego."
Talia dum queritur Traces pro Phillide lignum
70Ostendunt nulla fronde virente nitens
"Hei michi quod monstrum? que nunc miracula cerno?
Phillis an in duro cortice nostra latet?
An me perfidia mendaces proditis?" inquit.
"Dicite confestim si mea Phillis adest."
75Testantur divos laqueo finisse labores
Nec potuisse suas Phillida ferre moras.
Mens stetit ambigua. tandem vix credita res est,
Et data iuranti denique lenta fides.
Flebilis exclamat, "Ego te miseranda coegi
80Promeritam tardus rumpere fata nocens.
Hei michi non potui citius mea vela referre.
Obstitit heu Boreas dum freta lata ferit.
Ille quidem canos fluctus miscebat arenis,
Oppositusque rati sepe reflexit iter
85Puppe cubans avidus quam primum rumpere funem.
Flebam quod noster Phillis abesset amor,
Multaque pertimui. fingebam plurima demens.
Nunc rebar cupidos confluitare procos;
Nunc opibus nunc ipse tibi formeque timebam.
90Lubrica quin etas nunc erat ipsa timor.
Extimuique feras nemorum, nunc Tracas avaros,
Sed tua me miserum seva timenda manus.
Per Venerem puerumque suum, mea numina, iuro:
Si qua more culpa est crimine culpa vacat,
95Et si vera loquor faveas, precor, alme Cupido.
Sentiat adventus arbor et umbra meos;
Umbra quidem, si qua umbra nova fors arbore pendat,
Aut nostrum lustrat lurida forte caput."
Dixit et amplexus admoto pectore iunxit,
100Quaque potest lignum flebilis ore premit.
Audiit ista Venus. nato promente sagittam
Assumpta est Veneri flammea teda manu.
Flexerat is cornu; tedam rotat altera giro.
Ille iacit telum; fulminat illa face.
105Aurea cuspis adest. misero dat vulnera ligno,
Quaque manet radix fortiter acta ruit.
Ecce facis fulmen ingenti turbine fertur
Ac animam lignum cogit inire suum.
Addidit et sensus; tanta est violentia dive.
110Novi Cecropium mox rediisse virum.
Tunc vetus incaluit amplexu concita flamma,
Ac novus exagitat lignea membra furor.
Exulto reducem; patuerunt gaudia flore.
Ostendi mentem florea facta meam.
115Ergo memor veteris flamme revocata quotannis
Observo mete tempora certa mee,
Frigoreque in medio, quamvis canente pruina
Torpeat omnis ager, floribus orno comas,
Primaque dicor ego venientis nuntia veris,
120Atque movet ramos gemmula prima meos,
Palmiteque in viduo, cum pulcer Aquarius annum
Temperat ac horas prorogat aucta dies,
Turgescunt gemme. subrubros cortice flores
Emittit clausus ventre tumente calor.
125Rusticus heu nostros calloso pollice ramos
Emetit ut domino florea dona ferat.
Rusticus ergo refert prerapto flore rapinam,
Cernitur et pueris florifer urbe prior.
Tum puerile venit passim de menibus agmen
130Clamosumque ruens membrula nostra cupit
Ac nostros abigit sevo cum vulnere flores,
Et lasciva domum florida turba redit.
Flore novo veris iam tempora grata salutant.
Omnia tunc rident; anxia sola premor,
135Et ruptis capio pungentia frigora ramis,
Indeque bruma rigens vulnera nostra linit.
Gentibus optatam pacem sacra Palladis arbor
Nuntiet et populis omina leta ferat.
Frondibus eternis Phebeia superbiat arbos,
140Hacque triumphalis fronde sacretur honos;
Altaque odoratis conis redimita cupressus
Perpetua fronde sidera celsa petat.
Sacra Iovi quercus per secula multa superstes
Gaudeat aurata glande cibasse viros
145Luxurient Veneris myrtus in litore salso,
Atque comant semper fronde virente comas.
Medica Caiete scopuloso in litore poma
Crescant. Iudeus balsama rara colat.
Dactilus ex nudo procedat robore palme,
150Ac humilem curvent grandia poma citrum.
Mura, nefas, pulcrum sub pectore servet Adona
Ac electra gemens det quasi parturiat.
Flagret turifluis dives Pancaia virgis.
Pinus in Ydeis crescat amena iugis,
155Ac ebenum nulla lignum violabile flamma
India producat, plurima monstra ferens.
Audax Illiricis abies consurgat in arvis,
Membraque odoratus conpluat alta liquor.
Nuntia veris ego redeuntis flore recenti
160Monstrem quo seva tempore cedat hiems,
Et teneros promam mordent cum frigora flores
Grataque cum foliis poma furente gelu.
Quin ego qua possum divina mente future
Spem monstro cereris - cum seges, herba virens -
165Plantaque nulla mihi tanto confertur honore.
Fertilitas anni cernitur arte mea.
Rustice, si nescis, nostros circumspice fructus.
Si superant frondem, copia messis erit.
Quod si forte nuces multa sub fronde tenelle
170Deliteant, estas orrea parva dabit.
Ergo venture segetis presaga refringar,
Nec prodest meriti gratia tanta mei?
Rustice, parce, precor, saltem dum frondea fiam,
Nec vatem impedias fronde futura loqui.
175Sunt michi, suntque suo magne cum tempore pestes.
Dicere multa licet, multaque iure queri.
Cum nucibus dura fuerit michi testa repletis,
Excutior viridi cortice pulsa meo.
Inde quasi incudi saxis imponor, et ictus
180Excipio pilo comminuente caput.
Undique tunc nostros videas albere canistris
Heu nucleos trucibus pabula grata viris,
Aut nucibus siccis meliores servor in usus,
Et linquit semen crustula fracta meum,
185Aut ego trita cocis in candida fercula regum
Discipor ut noster mulceat ora sapor,
Aut variis rerum speciebus mixta petitis
Per mare conficior pultis amica gule.
Nec prodest tristes ab humo rapuisse sapores
190Si crevit salso plantula nostra solo.
Me miseram! hic et habet usum genuinus amaror.
Conteror ac oleum fundere iussa premor.
Mille modis laceror medica cum poscimur arte.
Mille modis nucleos uncta culina terit.
195Pestibus in tantis tamen est michi iusta voluptas.
Non venit ante suam mors properata diem.
Vix bene produxi frondes. en flore ruente
Pubentes fructus lanula cana tegit.
Tunc confusa simul cum cortice semina, testa,
200Que mox fit triplex, unica massa prius.
Solus enim cortex est pomum; testula custos
Interior nondum semina clausa tenet.
Invenit infelix tamen imperfectio fata
Et vite in foribus Atropos atra sedet.
205Nos homines avidi fructu populantur acerbo,
Nec scio quis gustu tunc sapor ora iuvet.
Imperfecta vorant nil permulcente palatum
Tanta est ingluvies pomula nostra viri.
Cetera servantur meliora in tempora poma,
210Ast ego acerba necors, vix mihi dena dies
Est vite spatium. rapiunt iuvenesque senesque
Pomula nostra manu; dentibus inde premunt.
In me desevit Veneris face tacta iuventus,
Nec nostri miseret quam malus ussit amor.
215Quin et femineum michi dat sua vulnera vulgus.
Hec in flore furit; altera poma vorat,
Nec prodest michi quod fuerim quandoque puella
Formido populis regia sceptra tenens.
Cunctis certa quies; spes est michi sola laborum.
220Undique virginibus regia virgo premor,
Nec tantum nati quos vidit stellifer axis
Quosque tulit tellus vulnera seva ferunt,
Sed quibus, heu miseram, nondum data tempora vite
Offendor. iam tunc in mea fata truces.
225Namque utero clausus dura crescit parvulus infans,
Titillat matrem sepeque torquet eam
Illecebrisque novis irritat sepe parentem
Quodque cibos varios appetat illa facit,
Et nisi vescatur venter minitatur abortum.
230Hinc necor ante diem; hinc et acerba voror.
Tu, pater omnipotens, nostros quandoque labores
Aspice, si pietas incubat ulla polo.
Eripe me manibus hominum. miserere precantis.
Cetera me iubeas tristia ferre, feram.
235Me pete, summe pater, violenti fulminis ictu
Vertar ut in cineres ignibus usta tuis.

Philli tace, et nostro fletus cum carmine solvens
Nasonis querulam concomitare nucem.
Carmina Pieride quecumque puella videbit
240Phillidis exemplo vitet amare nimis.