Hide browse bar
Your current position in the text is marked in blue. Click anywhere in the
line to jump to another position:
Table of Contents:
7% of the text is displayed below. If you wish to
view the entire text, please click here
[*] 143.
Die Betonung.
Das Femininum und Neutrum sind durch alle Kasus,
soweit es die Natur der letzten Silbe zulä
sst,
auf der Silbe betont,
auf
welcher das Maskulin betont ist,
als:
καλός, ή, όν;
κοῦφος, κούφη, κοῦφον; ἐλεύθερος, ἐλευθέρᾶ, ἐλεύθερον; τυπτόμενος,
τυπτομένη, τυπτόμενον; χαρίεις, χαρίεσσα, χαρίεν; μέλας, μέλαινα, μέλαν;
βαρύς, εῖα, ύ; βουλεύων, βουλεύουσα, βουλεῦον; βουλεύσᾶς, βουλεύσᾶσα,
βουλεῦσαν; τιθείς, τιθεῖσα, τιθέν. Ü
ber die
Quantitä
t des α im Fem.
der Adj.
s.
§ 106, 6.
Anmerk. 1.
Das Neutrum und der Vokativ
des Singulars der Adjektive weicht zuweilen von dieser Regel ab,
als:
εὐδαίμων
m.
und f.,
aber τὸ und
ὦ εὔδαιμον,
s. § 134, 5.
Die
Kontrakta auf οῦς, ῆ, οῦν (
aus εος, εᾶ, εον, όος, έα, όον)
sind durch alle Kasus aller
Numeri Perispomena,
obwohl die aus εος entstandenen
in der nicht kontrahierten Form sehr oft Proparoxytona sind,
also gegen die Regel
§ 83,
z.
B.
ἀργύρεος =
ἀργυροῦς.
Im Genetive
Pluralis wird das barytonierte Feminin perispomeniert nach § 107, 3,
wenn
das Maskulin nach der dritten Deklination geht,
wä
hrend die
ü
brigrn die Betonung des Mask.
beibehalten,
als:
|
βαρύς, εῖα,
ύ, |
G. Pl. |
βαρέων,
βαρειῶν, |
|
χαρίεις, ίεσσα,
ίεν, |
— |
χαριέντων,
χαριεσσῶν, |
|
μέλας, μέλαινα,
μέλαν, |
— |
μελάνων,
μελαινῶν, |
|
πᾶς, πᾶσα,
πᾶν, |
— |
πάντων,
πασῶν, |
|
τυφθείς, εῖσα,
έν, |
— |
τυφθέντων,
τυφθεισῶν, |
|
τύψας, τύψασα,
τύψαν, |
— |
τυψάντων,
τυψασῶν, |
aber: |
ἀνθρώπινος, ίνη,
ινον, |
— |
ἀνθρωπίνων, als M., F. u. N. |
|
ἐλεύθερος, έρᾶ,
ερον, |
— |
ἐλευθέρων, |
|
τυπτόμενος, ένη,
ενον, |
— |
τυπτομένων. |
Anmerk. 2.
Μέγας, μεγάλη,
μέγα,
gross,
behä
lt im Gen.
Pl.
Fem.
den Accent auf Paenultima,
indem fü
r die Abwandelung μεγάλος als Nom.
vorauszusetzen ist. —
Wenn der Gen.
Pl.
zwar im Mask.
nach der III.,
im
Fem.
nach der ersten geht,
beide Formen aber gleich lauten;
so betont man in den
Ausgaben beide gleich,
wie bei Herod. 2, 18. 46. 66
u.
s.
θηλέων (
Hdschr.
grossenteils θηλεῶν),
widersinniger Weise,
da doch die Form eig.
θηλειῶν
ist,
und der Ausfall des ι nicht den Accent
ä
ndern kann;
somit richtig Bergk,
Theogn. 715
ταχεῶν
Ἁρπυιῶν,
wo die besten Hdschr.
ταχέων betonen. —
Ist das Fem.
eines Adj.
zu einem wirklichen
Subst.
erhoben,
so ist der Gen.
Pl.
perispomeniert,
als:
χῆρος, χῆρα, χῆρον,
aber τῶν χηρῶν
von χήρα,
Witwe.
S.
Herod.
Lentz I, 425
f.
So auch
μεσῶν ὑπατῶν νεατῶν von μέση u.
s.
w. (
Namen von Saiten der Lyra),
bei den Attikern auch
χιλιῶν scil.
δραχμῶν.
Vgl.
oben § 107, 3.
Anmerk. 3.
Ü
ber die Betonung des einsilbigen πᾶς und
der einsilbigen Participien im Genetive und Dative s. § 134, 1.
Anmerk. 4.
In dem Komparative und Superlative tritt der
Accent so weit zurü
ck,
als es die allgemeinen Gesetze der Betonung
gestatten,
als:
καλός, καλλίων, κάλλιον,
κάλλιστος.
Anmerk. 5.
Die Betonung des Nominativs
wird in den folgenden Paragraphen bei den einzelnen Endungen angefü
hrt
werden. Ü
bersicht sä
mtlicher Adjektiv-
und
Participendungen nebst den dazu gehö
rigen Erö
rterungen.
[*] 144.
I. Adjektive und Participien dreier Endungen.
I.
ος, η,
ον:
N.
ἀγαθός, ἀγαθή, ἀγαθόν,
gut,
G.
ἀγαθοῦ,
ἀγαθῆς, ἀγαθοῦ
N.
ὄγδοος,
ὀγδόη, ὄγδοον,
achter,
N.
γραφόμενος, γραφομένη, γραφόμενον
ος, ᾶ,
ον:
N.
δίκαιος, δικαίᾶ, δίκαιον,
gerecht,
G.
δικαίου, δικαίᾶς, δικαίου
N.
ἐχθρός,
ἐχθρά̂, ἐχθρόν,
feindselig, § 105, 1.
G.
ἐχθροῦ, ἐχθρᾶς,
ἐχθροῦ
N.
ἀθρόος,
ἀθρόᾶ, ἀθρόον,
gedrä
ngt,
s. § 105, 1.
G.
ἀθρόου, ἀθρόας,
ἀθρόου.
Uber die Kontrakta auf εος =
οῦς, έα =
η_ (
α_),
εον =
οῦν s. §
105, 3.
Anmerk. 1.
Φροῦδος, η,
ον (
aus πρὸ ὁδοῦ entst.,
s. §
60,
Anm. 5),
eigentlich fü
rder des Weges,
dann weg,
fort,
von dannen,
verschwunden,
wird von den attischen Dichtern,
dann aber auch von den
spä
teren Prosaikern,
als Plutarch,
Lucian,
und zwar fast nur im Nom.
S.
und
Pl.
gebraucht,
s.
die Lexika;
der Gen.
S.
findet sich Soph.
Ai. 264
φρούδου κακοῦ,
praeteriti mali;
φροῦδος ist bisweilen auch generis communis,
als:
S.
El. 807
ἐγγελῶσα φροῦδος sc.
ἐστίν,
abiit.
Eur.
Iph.
T. 154
φροῦδος
γέννα im Ch.
Anmerk. 2.
Die epischen und
poetischen Adj.
πότνια und πότνα^,
veneranda,
die aber auch als Substantive gebraucht werden und
eigentlich Feminina zu πόσις (
st.
πότις)
sind,
kommen nur in der Femininform vor
(
spä
t und schlecht πότνιε δαῖμον Orph.
h.
10, 20.
Herm.);
πότνα wird nur im Nom. (
h.
Cer.
118)
und Vok.
gebraucht (
Theokr. 15, 14
ist das πότναν der alten Ausgaben aus Hdschr.
in πότνιαν verbessert).
1)
Im
Sanskrit entspricht patnī (
Herrin)
Gemahlin;
also gr.
πότνjα =
πότνια oder πότνα. (
G.
Meyer,
Gr. 55^{2}
mö
chte πότνα θεά durch πότνια θεά ersetzen.)
Anmerk. 3. Ü
ber die
Betonung des Nominativs der nicht zusammengesetzten Adj.
auf ος, η, ον und ος, ον ist Folgendes zu
bemerken:
1)
Oxytona sind die Adj.,
bei welchen vor der
Endung ος ein Konsonant vorangeht;
2)
a)
κ,
als:
λευκός, Ἀττικός,
Δαρεικός, θηλυκός,
ausser den Pron.
ἡλίκος,
πηλίκος, ὁπηλίκος;
b)
γ,
als:
ἀργός,
ausser μάργος,
ὀλίγος;
c)
χ,
als:
πτωχός:
d)
π,
als:
λοιπός, χαλεπός,
ausser λίσπος;
e)
β,
als:
σκιμβός;
f)
φ,
als:
σοφός,
ausser κοῦφος;
g)
τ,
als:
λιτός,
alle Verbalia,
als:
βουλευτός,
alle Zahlwö
rter auf οστος,
als:
ει<*>κοστός, πολλοστός;
Ausn.
die Superl.
u.
Ordinalia (
ausser d.
auf οστός),
als:
λαμπρότατος, μέγιστος, πρῶτος, πέμπτος u.
s.
w.,
die
Pron.
auf οῦτος u.
όστος,
als:
οὗτος, τοσοῦτος, πόστος,
ὁπόστος;
h)
δ,
als:
νωδός;
i)
θ,
als:
ξανθός,
ausser λοῖσθος;
k)
ρ,
als:
λαμπρός,
ausser ἄκρος, γαῦρος, γλίσχρος, θοῦρος,
λάβρος, (
μῶρος att.,
sonst μωρός),
παῦρος, φλαῦρος, χῆρος;
βάρβαρος; πονηρός und μοχθηρός
bedeutet nach der Lehre der alten Gramm.
s.
v.
a.
κακοήθης (
κατὰ ψυχήν),
πόνηρος u.
μόχθηρος aber
att.
s.
v.
a.
ἐπι<*>πονος,
ἐπίμοχθος,
mü
hselig [
κατὰ
σῶμα];
3)
die Hdschr.
schwanken jedoch sehr
hä
ufig;
l)
λ,
als:
καλός, ἁπαλός, στροβιλός, σιγηλός, φειδωλός,
ausser λάλος, ὅλος, δῆλος, αἰόλος, βέβηλος, κίβδηλος, ἕκηλος,
ἕωλος, εἴκελος, πέμπελος,
und denen auf ι?́λος und υ?́λος,
als:
ποικίλος, στρογγύλος,
welche Parox.
sind,
ausser αἴσυλος, μίτυλος, παχυλός;
m)
μ,
die Zweisilbigen,
als:
θερμός,
von
den mehrsilbigen aber nur:
ἐθελημός, ἰταμός,
νεοχμός;
die ü
brigen sind Proparox.; ü
ber ἐρῆμος, ε<*>τοῖμος und ἔρημος, ἕτοιμος s. § 80, 7;
n)
ν,
als:
σεμνός, ἱκα^νός,
ἀλγεινός, ἀληθινός, θερινός;
Ausnahmen:
λάγνος, μόρφνος, χαῦνος, γόεδνος,
die Zweisilbigen mit kurzer
Paenultima,
als:
ξένος (
und entspr.
ion.
ξεῖνος),
πλάνος, μόνος,
ausser κενός und στενός (
ion.
κεινός, στεινός),
die auf
ῖνος,
als:
ἀγχιστῖνος,
Λεοντῖνος,
die einen Stoff bezeichnenden auf ι^νος,
welche Proparox.
sind,
als:
ξύλι^νος,
ligneus,
auch ἀνθρώπι^νος,
menschlich,
die auf υ^νος,
welche gleichfalls
Proparox.
sind,
als:
θάρσυ^νος o)
ς,
als:
βλαισός, ῥυσός, δισσός,
περισσός,
ausser ἴσος (
ep.
ἶσος),
μέσος, πόσος, ὅσος,
τόσος, μέθυ^σος;
p)
ξ)
als:
λοξός;
q)
ψ,
als:
κομψός;
r)
ζ,
als:
πεζός.
2)
Wenn aber der
Endung ος ein Vokal vorangeht,
so gelten folgende
Regeln:
4)
a.
die auf α^ος
sind Oxyt.,
als:
ἀγλαός,
ausser ἵλαος (
ι?̂);
die auf
ᾶος sind Properisp.,
als:
πρᾶος;
b.
von denen auf εος sind Oxyt.
δαφοινεός, ἐνεός, ἐτεός,
ἠλεός, κενεός, στερεός;
Parox.
die Adj.
verb.
auf τεος,
als:
βουλευτέος,
und
die auf αλεος,
als:
διψαλέος;
Proparox.
die ü
brigen,
als:
τέλεος (
aus τέλειος),
κήδεος (
aus -ειος),
κήλεος (
desgl.),
5)
μέλεος;
c.
von denen auf ιος sind Oxyt.
λαλιός, πολιός,
σκολιός, φαλιός, βαλιός, δεξιός;
Parox.
ἀντίος, ἐναντίος, πλησίος, μυρίος, μυρίοι in der Bedeutung sehr
viel,
viele,
aber μύριοι = 10 000;
d.
von denen auf αιος sind Oxyt.
die
Zweisilbigen,
als:
σκαιός;
dann ἀραιός,
tenuis,
γεραιός
(
γηραιός),
δηναιός,
ἠβαιός (=
βαιός),
κραταιός, παλαιός;
Proparox.
βέβαιος, βίαιος, δίκαιος, δείλαιος, μάταιος;
die ü
brigen
Properisp.,
als:
ἀναγκαῖος, ἀραῖος v.
ἀρά,
Gebet,
ἀγελαῖος,
ἀγοραῖος (
doch ἀγόραιος n.
Ammon.
in
d.
Sinne v.
πονηρός);
e.
von denen auf ειος sind Oxyt.
nur ἀφνειός, φατειός [
und nach Aristarch θαμειαί und ταρφειαί,
nach Anderen θαμεῖαι, ταρφεῖαι von θαμύς, ταρφύς];
Properisp.
ἀγρεῖος, (
ἀκατεῖος Herodian),
ἀνδρεῖος, Ἀργεῖος, ἀστεῖος, βακχεῖος, γυναικεῖος,
ε<*>ταιρεῖος (
ἑταίρειος
nach Herod.
besser),
ἠθεῖος, Ἠλεῖος, Καδμεῖος,
λοχεῖος, μεγαλεῖος, νυμφεῖος, ὀθνεῖος, οἰκεῖος, παιδεῖος (
Herod.
I, 135, 7
L.),
πρυτανεῖος, σπονδεῖος, χορεῖος;
alle ü
brigen sind Proparox.,
als:
ἵππειος,
φλόγειος u.
s.
w.;
f.
von denen auf οιος sind Oxyt.
die Zweisilbigen,
als:
δοιός, σμοιός,
ausser ποῖος,
τοῖος, οι<*>῀ος, οἶος;
Properisp.
die Mehrsilbigen,
als:
αἰδοῖος; ü
ber ὅμοιος, γέλοιος und ὁμοῖος,
γελοῖος s. § 80, 7;
g.
die auf ῳος sind Properisp.,
als:
πατρῷος,
σῷος,
ausser ζῳός (
ζωός;
aber d.
Subst.
τὸ
ζῷον);
h.
von denen auf οος sind Oxyt.
θοός und ὀλόος;
Parox.
die ü
brigen,
als:
ἀθρόος, δορυξόος, βοηθόος, ἁπλόος (
aber δορυξός, βοηθός, διπλός),
auch das dor.
ζόος [
nach Anderen ζοός];
6)
i.
einzeln stehen αὖος
[
nach Nicias αὐός],
7)
ἀγαυός.
3)
Die Komposita sind grö
sstenteils Proparoxyt.,
als:
ἄσοφος v.
σοφός,
ἀνοίκειος v.
οἰκεῖος, σύνδουλος von
δοῦλος, φιλόλογος, μισόλογος, φιλόσοφος,
φιλόπονος (
Arcad. 89, 17
sqq.,
Herod.
I, 233;
in den Ausgaben zuweilen
φιλολόγος, μισολόγος betont,
gleich als
kä
men sie von λέγω und nicht von λόγος).
Von dieser Regel kommen folgende Ausnahmen vor:
a.
folgende einzelne:
ἐναντίος wie das Simplex ἀντίος;
ἀχρεῖος Hom.
und Hes.
Op. 403
n.
Ein.,
wä
hrend att.
ἄχρειος,
Herod.
I, 135
f.;
II, 441;
doch nach dems.
I,
230 (
II, 480)
auch att.
ἀχρεῖος, ἄχρ.
hellenistisch;
aus ἀχρήϊος (
vgl.
χρηΐα kret.
Inschr.
Comparetti,
Mus.
Ital.
I, 141,
Z. 17)
Hes.
Op. 297.
Her. 1, 191;
ἀθῷος aus ἀθώϊος;
einige auf οος,
s. § 115, 3;
Πολεμολαμαχαϊκός
Ar.
Ach. 1080 als blosses Parasyntheton;
b.
die poet.
Adj.
auf -πος,
in Prosa -πους,
als:
ἀρτίπος,
ἀελλόπος,
s. § 148,
II;
c.
die poet.:
ἀμενηνός (
v.
α
priv.
und μένος),
kraftlos,
ἀβληχρός (
v.
<*> euph.
und βληχρός,
doch s. § 44,
S. 186),
schwach,
δαφοινός (
v.
δα =
ζα und φοινός),
sehr rot;
8)
d.
die Adjektive,
deren zweite Hä
lfte
ein unverä
ndertes oxytones Ethnikon ist,
als:
Ἀχαιός φιλαχαιός, Βοιωτός φιλοβοιωτός,
so auch φιλοτοιοῦτος (
aber φιλαθήναιος,
φιλίατρος u.
s.
w.,
Herod.
I, 228);
e.
ü
ber die Adjektive verb.
auf τος s.
§ 147,
S. 538
f.;
f.
die Adjektive,
deren erstere
Hä
lfte ein Nomen und letztere Hä
lfte von einem Verb abgeleitet
ist,
sind:
a)
Oxytona,
wenn sie Paenultima lang und aktive Bedeutung haben,
z.
B.