[642]
[643] Aeneas sequitur 'rapidum ad naves', cetera per parenthesin dicta sunt.
[644] rapidum ad naves praemittit achaten non praemittit, nec enim sequitur ipse, sed praerapidum, quod ex adfectu patris, id est eius qui mittit, intellegendum est, non ex Achatae velocitate. et sic praerapidum dixit, quomodo Terentius “per pol quam paucos” , hoc est perquam paucos; 'pol' enim ipsum per se plenum est iurantis adverbium, cui praepositio separatim numquam cohaeret.
[645] ferat adferat, nuntiet, ut “feret haec aliquam tibi fama salutem” .
[646] stat modo 'est', ut “Graio stant nomine dictae” ; alias 'horret', ut stant lumina flamma et “stabat acuta silex” ; item 'plenum est', ut “iam pulvere caelum stare vident” et “stant et iuniperi et castaneae hirsutae” ; item 'positum est', ut “stant manibus arae” ; item 'placet', ut “stat conferre manum Aeneae” et “stat casus renovare omnes” . pro loco ergo hic sermo intellegendus est.
[647] iliacis erepta rvinis commendat ex loci difficultate, ut “nec tuta mihi valle reperti” ; item ex persona, ut 'ornatus Argivae Helenae' et 'Ilione quod gesserat olim', ut “hoc Priami gestamen erat” : quemadmodum plerumque ex longinquitate, ut “ex Aethiopia est usque haec” . erepta ostendit valde pretiosa, quae meruerunt ex ruinis civitatis eripi. laborat autem poeta hoc sermone probare, ab Aenea non esse proditam patriam, si ornatus Helenae, quam cum Antenore Troiam prodidisse manifestum est, ex incendio eripuit bellorum casu, non pro praemio proditionis accepit.
[648] signis auroque signis aureis, ut “molemque et montes” . pallam rigentem duram propter aurum, sicut vel novas vestes videmus. significat autem tunicopallium, quod secundum Varronem palla dicta est ab inrugatione et mobilitate, quae est et circa finem huiusmodi vestium, ἀπὸ τοῦ πάλλειν.
[649] et circumtextum velamen cycladem significat. acantho genus virgulti flexuosum, quod vulgo herbacanthum dicunt, in cuius imitationem arte vestis ornatur. Varro ita refert: “Onesicritos ait, in India esse arbores, quae lanam ferant, item Epicadus in Sicilia, quarum floribus quom dempti sint nuclei ex his inplicitis mulieres multiplicem conficere vestem” . hinc vestimenta acanthina appellata.
[650] ornatus argivae helenae a vicinitate dixit 'Argivae'. et paulo post 'Mycenis', cum Spartana fuerit, quae civitas est in Laconica; nam legimus “me duce Dardanius Spartam expugnavit adulter” . et vide iam omen infelicitatis futurae, cum adulterae suscipit munera. quos illa mycenis hic quoque commendatio muneris a persona, quae in fuga magni fecerit.
[651] pergama cum peteret eo tempore quo a Paride sollicitata est Helena Venere faciente, quae ei praemium pro victoria, quam de malo aureo acceperat, alienum matrimonium concilians solverat. nota fabula omnibus traditum est, quamvis vera historia hoc habere dicatur, non sollicitatam a Paride Helenam, sed cum non ei consentiret, ut absente eo tempore Menelao sponte eum sequeretur ad Troiam, expugnata civitate vi a Paride sublatam. unde factum est, ut Paris timore, ne qui eum insequerentur, non recto itinere properaret ad patriam, sed deverteret ad Aegyptum et ad regem Proteum veniret. qui cum esset sacrificus et agnovisset alienam uxorem a Paride raptam, duci eam dicitur subtraxisse et nescio quibus disciplinis phantasma in similitudinem Helenae formatum Paridi dedisse, quod in undecimo plenius invenies. inconcessosque hymenaeos et fato et legibus. Hymenaeus autem ut alii dicunt deus est nuptiarum, ut alii, quidam iuvenis fuit, qui die nuptiarum oppressus ruina est, unde expiationis causa nominatur in nuptiis. falsum est autem; nam vitari magis debuit nomen extincti. sed hoc habet veritas: Hymenaeus quidam apud Athenas inter bella saevissima virgines liberavit, quam ob causam nubentes eius invocant nomen, quasi liberatoris virginitatis. hinc etiam apud Romanos Thalassio invocatur. cum enim in raptu Sabinarum plebeius quidam raptam pulcherrimam duceret, ne ei auferretur ab aliis, Thalassionis eam ducis nobilis esse simulavit, cuius nomine fuit puellae tuta virginitas.
[652] extulerat secum exportaverat. matris ledae mirabile donum vel quod ipsa filiae, vel quod ei Iuppiter dederat.
[653] praeterea sceptrum ilione bene offert munera apta personis, sicut etiam Latino in septimo. ilione quod gesserat olim quia etiam feminae sceptro utebantur. 'gesserat' autem pro gestaverat, ut “hoc Priami gestamen erat” . et quaeritur, utrum hoc sceptrum de Thracia, an de Troia sublatum. quidam Aeneae ab Iliona datum dicunt. sed quamvis apta nupturae reginae sint munera, tamen futurorum malorum continere omen videntur.
[654] maxima natarum priami quia ante etiam feminae regnabant, praesertim primogenitae; unde est 'maxima'. haec autem uxor Polymestoris fuit, quae post captum Ilium eiecta a viro manu sua interiit. monile ornamentum gutturis, quod et segmentum dicunt, ut Iuvenalis “segmenta et longos habitus” , licet segmentatas vestes dicamus, ut ipse “et segmentatis dormisset parvula cunis” .
[655] bacatum ornatum margaritis. dicimus autem et haec margarita et hoc margaritum et haec margaris, quod Graecum est, quo modo Nais. sane multi separant gemmam a margarita, ut Cicero “nullam gemmam aut margaritam” , et gemmas volunt dici diversi coloris, margaritas vero albas; vel gemmas integras, margaritas pertusas. duplicem aut latam, ut “duplici aptantur dentalia dorso” , item at “duplex agitur per lumbos spina” : aut certe re vera duplicem gemmis et auro. sane inmiscet Romanam consuetudinem; coronis enim feminae utebantur.
